Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat v. Capittel.

1. De Heere op den berch, 2. verklaert wie de gheluckighe zijn, 17. ende welck de warachtige sin is van der Wet Gods.

A.1

ENde Iesus de scharen siende, ⁺ klam hy op eenen berch, ende als hy neder gheseten was, quamen zijn Discipelen tot hem.

+ Christus predict opten berch

2

^a Ende synen mont open doende, leerdese, segghende:

a Luc. 6.c.20.

3

^b Salich zijn de arme van gheeste, want haer is het Koninckrijcke der Hemelen.

b Of, gheluckich

4

^c Salich zijn de truerighe: want sy sullen vertroost worden.

c Esai. 61.a.3 ende 66.b.10

5

^d Salich zijn de sachtmoedige: ⁺ want sy sullen het Aertrijcke beeruen.

d Psalm 37.c.22.

+ Saechtmoedighe.

6

Salich zijn die hongheren ende dorsten na de gerechticheyt: ⁺ want sy sullen versaedt worden.

+ Hongherighe.

7

Salich zijn de barmhertighe, ⁺ want sy sullen barmherticheyt verkrijghen.

+ Barmhertighe

8

^e Salich zijn die, ⁺ die reyn van herten zijn: want sy sullen God sien.

e Psalm. 24.a.4

+ Reyne van herten.

9

Salich zijn de vreedsame: ⁺ want sy sullen Gods kinderen gheheeten worden.

+ Vreedtsame.

B.10

^f Salich zijn die, die om de gherechticheyt veruolch lijden: want het Koninckrijcke der Hemelen behoort hen toe.

f 1.Petr. 2.b.19. ende 3.b.14. ende 4.b.14

11

Salich zijt ghy als v de menschen versmaden, ende veruolghen, ende alle quaet teghen v spreken, lieghende om mynent wille.

12

^g Verblijt ende verheucht v, ^h want uwe loon is groot in de Hemelen: ⁱ Want also hebben sy veruolcht de Propheten die voor v geweest zijn.

g Act. 5.e.41.

h Roma. 8.b.18.

i 1.Reg. 19.b.14. 2.Reg. 21.a.6. Ierem. 26.a.8. Hebr. 11.d.32.37.

13

Ghy zijt het sout der Aerden, ^k so nu het sout ^l krachteloos wort, waermede salmen dat souten? Het dooch nerghens toe meer, dan om wt gheworpen, ende van den menschen vertreden te worden. ⁺

k Marc. 9.f.50. Luc. 14.d.34.

l Oft, smakeloos

+ Sout ende licht der wereldt.

14

Ghy zijt dat licht der werelt: een stadt die op eenen berch ligt, kan niet verborghen worden.

15

^m Noch een licht wort oock niet ontsteken ende onder een korenmate gestelt, maer op den kandelaer, ende het licht allen die in den huyse zijn.

m Marc. 4.c.21 Luc. 8.b.16. ende 11.d.33

16

ⁿ Laet also uwe licht luchten voor de menschen, dat sy uwe goede wercken sien, ⁺ ende uwen Vader louen die in de Hemelen is.

n 1.Pet. 2.b.12

+ Goede wercken.

17

Meynt niet dat ick gekomen ben om de Wet ofte Propheten te ontbinden: ick ben niet gekomen om die te ontbinden, ^o maer te veruullen. ⁺

o Matth. 1.c.23 ende 2.b.15 Act. 13.d.38. Roma. 3.d.31. ende 10.a.4.

+ Christus veruult de Wet.

18

^p Want ick segghe v voorwaer: Tot dat de Hemel ende aerde vergaen, en sal daer niet de minste letter, noch een tittel van der Wet vergaen, tot dat het al gheschiet zy.

p Luc. 16.b.17. Esai. 40.a.8 ende 51.a.6. Psalm. 102.b.17

19

^q So wie dan een van dese alderminste gheboden ^r ontbindt, ende de menschen also leert, die sal de alderminste geheeten worden int Koninckrijcke der Hemelen: Maer diese doet ende [de menschen] leert, die sal groot geheeten worden int Koninckrijcke der Hemelen.

q Iaco. 2.b.10.

r Dat is: ouertreedt.

C.20

^s Want ick segghe v dat, ten zy dat uwe gherechticheyt oueruloediger zy dan der Schriftgeleerden ende Phariseen, so en sult ghy int Koninckrijcke der Hemelen niet komen.

s Luc. 11.d.39. Mat. 23.b.13.

21

Ghy hebt gehoort dat tot de Oude geseyt is, ^{+ t} Du salt niet dooden: Ende wie doot, die sal weerdich zijn ghestraft te worden doort oordeel.

+ Dootslach.

t Exod. 20.b.13. ende 21.c.12. Leuit. 24.b.17. Deut. 5.b.17

22

Maer ick segge v: dat, wie tonrecht op synen broeder toornich is, die sal des oordeels schuldich zijn: Ende wie tot synen broeder seyt Racha, die sal weerdich zijn gestraft te worden door den raet: ende wie seyt, du dwaes, die sal weerdich zijn ghestraft te worden door het Helsche vyer.

23

Daerom wanneer du dyne gaue op den Altaer offerst, ende daer gedachtich werst, dat dijn broeder wat teghen dy [wtstaende] heeft.

24

^u So laet daer dijn gaue voor den Altaer, ende gaet versoent dy eerst met dynen broeder, ende koemt dan ende offert dan dijn gaue.

u Iob. 42.a.8. Mala. 2.b.10.

25

^x Weest hastelick goetwillich dyne wederpartije, te wijle du noch met hem op den wech bist: Op dat dy dijn wederpartije niet den Rechter ouerleuere, ende de Rechter dy den Dienaer ouergheue, ende du inden Karcker gheworpen wordest.

x Luc. 12.f.58. Prou. 25.a.8.c.28 Eccles.8.a.1.

26

Ick segghe dy voorwaer, du en salt daer niet wt komen, tot dat du den laetsten quadrantpenninck betaelt hebst.

27

Ghy hebt ghehoort, dat tot de Oude gheseyt is: ^{+ y} du salt gheen ouerspel doen.

+ Ouerspel.

y Exod. 20.c.

28

^z Maer ick segghe v, wie een vrouwe aensiet, om die te begeeren, die heeft alreede in zijn herte ouerspel met haer ghedaen.

z Iob 31.a.1. Tob. 3.b.14. Syrach. 41.c.25.

29

^a Indien dan dijn rechter ooge dy verhindert, so trecktse wt, ende worptse van dy: want het is dy beter dat een dyner leden verderue, dan dat dijn geheel lichaem in de Helle geworpen worde.

a Deut 13.a.6. Matt. 18.a.9. Marc. 9.e.43.

D.30

^b Ende indien dijn rechter hant dy verhindert, snijdtse af, ende worptse van dy: want het is dy beter dat een dyner leden verderue, dan dat dijn gheheel lichaem in de Helle gheworpen worde.

b Marc. 9.e.43.

31

^c Daer is oock gheseyt: So wie zijn wijf verlaten sal, die gheue haer eenen scheydbrief.

c Deut. 24.a.1. Matt. 19.a.7. Marc. 10.a.4.

32

^d Maer ick segghe v, dat so wie zijn wijf verlaten sal, het en zy om hoererije, die maeckt dat sy ouerspel doet: ende wie de verlatene trout, die doet ouerspel.

d Matth. 19.a.9 Marc. 10.b.11. Luc. 16.b.18

33

Wederom hebt ghy gehoort, ⁺ dat tot de Oude gheseyt is: ^e Du salt gheenen eedt breken, maer du salt den Heere dijn eedt betalen.

+ Eedt.

e Exod. 20.a.7 Leuit. 19.b.12 Deut. 5.b.11

34

Maer ick segghe v: ^f sweert geensins, noch by den Hemel, ^g want hy den throon Gods is.

f Iacob 5.b.12

g 2.Para. 6.d.33 Esai. 66.a.1 Matth. 23. b.21

35

Noch by de Aerde, want sy is de voetbanck zijnder voeten: noch by Ierusalem, want sy is de stadt des grooten Konincx:

36

Noch by dijn Hooft saltu niet sweeren, want du vermachst niet een hayr wit ofte swart te maken.

[fol. 3v]

37

^h Maer dijn woordt zy, Ia, Ia: Neen, Neen: Wat daer bouen is, dat is wt den quade.

h 2.Corin. 1.b.18 Iacob. 5.b.12

38

Ghy hebt gehoort, dat daer gheseyt is, ⁱ Ooghe om ooghe, Tant om tant.

i Exod. 21.c.24 Leuit. 24.b.18 Deut. 19.c.21

39

^k Maer ick segghe v, wederstaet den quaden niet: Maer so dy yemandt slaet aen dijn rechter wanghe, so biedt hem oock de ander.

k Luc. 6.c.29 Roman. 12.b.17 1.Corinth. 6.a.7 Leuit. 19.b.18 Prouerb. 20.c.22 ende 24.c.29 1.Reg. 22.c.24 Iere. 20.a.2 Ioan. 18.c.22.23 Act. 23.a.2.3

E.40

^l Ende so yemant met dy te rechte gaen wilt, ende dynen rock nemen, laet hem oock dynen mantel.

l Luc. 6.c.29 1 Corinth. 6.a.7

41

Ende so dy yemandt dwingt een mijle te gaen, gaet twee [mijlen] met hem.

42

^m Gheeft den ghenen die dy bidt: ende keert dy niet van den genen die van dy borghen wil.

m Deut. 15 a.8 Tob. 4.a.7 Eccle. 4.a.1 Luc. 6.d.30

43

Ghy hebt ghehoort, dat daer gheseyt is, ⁿ du salt dynen naesten lief hebben, ende dynen vyant saltu haten.

n Leuit.19.b.18

44

^o Maer ick segghe v: hebt uwe vyanden lief, seghentse die v veruloecken, doet wel den genen die v haten, ^p ende bidt voor de ghene die v verdrucken ende veruolghen.

o Luc. 6.c.27. Roman. 12.c.20 Exod. 23.a.4 Prouerb. 25.c.21

p Luc. 23.d.34 Act. 7.g.60

45

^q Op dat ghy kinders zijt ws vaders die in de Hemelen is: want zijn sonne doet hy opgaen ouer de boose ende goede, ende regent ouer de rechtueerdighe ende onrechtueerdighe.

q Luc. 6.d.35

46

^r Want so ghy lief hebt, die v lief hebben, wat loon sult ghy hebben? doen de tollenaers oock niet het selue?

r Luc. 6.d.32

47

Ende indien ghy uwen broeder alleenlic ^s vriendelick zijt, wat doet ghy ^t sonderlincx? doen niet die tollenaers oock also?

s Griecx, omhelst, cust, groet,

t Oft, meer?

48

^u So weest ghy dan volmaeckt, ghelijck uwe Vader volmaeckt is, die in de Hemelen is.

u Luc. 6.d.36 1.Pet. 1.b.16 Leuit. 11.e.44 ende 19.a.2 ende 20.a.7