Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat vi. Capittel.

Antiochus beleghert Elymas in Persia, ende werdt droeuich als hy de ouerwinninghe ende het gheluck der Ioden hoort: want syne consciencie benaude hem: Uan zijn doot. Iudas beleghert dat Slot te Ierusalem. De Koninck wilde, die dear in waren, helpen.

A.1

⁺ DOe nu de ^a Koninck Antiochus, daer bouen in het Koninckrijcke henen ende weder tooch, hoorde hy van der beroemde stadt Elimais in Persia, dat daer vele gouts ende siluers, ende groot rijckdom ware,

+ Antiochus en bedrijft niet voor Elimais. Iosep. anti. lib. 12. cap. 13.

a 2.Mach. 9.a.1.

2

Ende dat in den Tempel groot goet, ende de gulden kleederen, harnasch ende schilden waren, die de sone Philippi, Alexander de Koninck wt Macedonia, daer henen ghegheuen hadde.

3

Daerom quam Antiochus voor de stadt, haer in te nemen ende te plonderen: maer die in der stadt waren ghewaerschuwet.

4

Daerom waren sy op, om hen te weeren: ende Antiochus en konde niets bedrijuen, maer moeste weder aftrecken: ende keerde wederomme na Babylon met grooten onwille.

5

Daer quam hem de bootschap, ^b dat zijn heyr, dat hy in het landt Iuda ghesonden hadde, gheslaghen ware, ende dat Lysias hadde moeten vlieden.

b 1.Mach. 3.b.32.

6

Ende dat de Ioden in synen legher, groot goet ende vele wapen ghewonnen, daer sy hen namaels beter mede gherustet hadden, ende waren machtigher gheworden.

[fol. 55v]

7

Ende hadden den ^c grouwel, wt den Tempel te Ierusalem gheworpen, ende het Heylichdom met vasten mueren weder bewaert, ghelijck als te voren: ende hadden Bethzura oock beuestighet.

c 2.Mach. f.59.

8

Doe Antiochus sulcks hoorde, ⁺ verschrack hy gantsch seer, ende wert hooch bedroeft, ende leyde hem neder, ende ^d wert van droeffenisse kranc, dat zijn voornemen niet wel gheluckt en was.

+ Antiochus wort van grooten leede ende droeffenisse kranck, ende sterft daer ouer.

d Syrach. 30.c.25.

9

Ende bleef langhe in derseluer stadt: want de droeffenisse wert hoe langher hoe grooter, ende maeckte hem so swack, dat hy steruen moeste.

B.10

Daerom eysschede hy syne vrienden tot hem, ende sprack tot hen: Ick en kan gheenen slaep meer hebben, van grooten iammer ende hertenleedt, dat ick hebbe.

11

Och hoe heeft het hem so gantschelicken met my ommeghekeert, so langhe als ick gheregeert hebbe, hebbe ick vreuchde ende ouerwinninghe ghehadt, ende ben by den mynen oock lief ende weert gheweest.

12

Maer nu ben ick so van herten bedroeft, ende dencke aen dat quaet, dat ick te Ierusalem ghedaen hebbe, doe ick alle gulden ende silueren vaten wt den Tempel wech voerde, ende liet onschuldighe lieden in Iudea dooden.

13

Daer van koemt my nu alle dat ongheluck, ende moet in eenen vreemden lande, van deser treuricheyt steruen.

14

^e Ende hy eysschede eenen syner vrienden, ⁺ Philippum, tot hem, dien ordineerde hy ten Hooftmanne ouer het gantsche Koninckrijcke.

e 1.Mach. 6.f.55.

+ Philippus Antiochi Hooftman.

15

Ende gaf hem de kroone, mantel ende ringhen, ende beual hem synen sone, den ionghen Antiochum, op te voeden, ende in het Koninckrijcke te setten.

16

^f Daer na sterf Antiochus in deselue stadt, ⁺ in den hondert neghen ende veertichsten Iare.

f 2.Mach. 9. c.28.

+ Antiochus sterft.

17

Doe nu Lysias hoorde, dat de Koninck doodt was, ⁺ maeckte hy ten Koninck, den sone Antiochi des Edelen, ^g den iongen Antiochum, wiens Tuchtmeester hy gheweest was, ⁺ ende noemde hem ^h Eupator.

+ Iosep. ant. li. 12. cap. 14.

g 1.Mach. 3.d.33.

+ Antiochus Eupator, des Edelen sone, wort Koninck.

h 1.Mach. 2.c.21.

18

Nu deden de Heydenen, die de Borcht op Zion noch in hadden, den volcke Israels in het Heylichdom, vele schaden: want sy hadden een goede vasticheyt.

19

Daerom nam Iudas voor hem, ⁺ haer te belegghen, op dat hyse verdelghen mochte.

+ Iudas Machabeus belegert de Borcht Zion.

C.20

Ende het volck quam te samen, in den hondert ende vijftichsten Iare, ende brachten daer voor allerley krijchsrustinghe, ende gheschutte,

21

Ende sommighe Heydenen quamen van der Borcht, op dat sy tot den Koninc togen, om hulpe te soecken.

22

Tot desen gauen hen vele afuallighe wt Israel, ende togen met hen tot den Koninck, ende spraken: Waerom en wiltu niet straffen, ende onse broeders wreken?

23

Want wy wouden dynen vader onderdanich, ende synen gheboden ghehoorsaem zijn.

24

Doe viel onse volck van ons af, ende wanneer sy onser eenen grepen, so doodden sy dien, ende deylden onse erue onder hen.

25

Ende en plaechden niet alleen ons, maer bedreuen sulcx in den gantschen lande.

26

Ende nu hebben sy de Borcht te Ierusalem beleyt, om haer in te nemen, ende hebben het Heylichdom ⁱ ende Bethzura, beuestighet.

i 1.Mach. 4.g.61. ende. 6.e.49. Antiochus brengt een groot volck tesamen, de Ioden te ouertrecken. 2.Mach. 13.a.1. Iose. ant. lib. 12. cap. 14.

27

So du dy niet haesten werst, om hen te weeren, so sullen sy stercker worden, ende meer schaden doen, ende en saltse niet meer bedwinghen konnen.

28

^k Doe de Koninck sulcks hoorde, vergrimde hy gantsch seer, ende liet te samen eysschen syne Vorsten ende Hoofdlieden, ouer het voetuolck ende ouer de Ruyters.

k 2.Mach. 13.a.1.

29

Ende nam vreemde knechten aen wt den Eylanden,

D.30

Ende brachte te samen, hondert duysent mannen te voete, twintich duysendt te peerde, ende twee ende dertich Elephanten, ten krijghe ghewennet.

31

Dit heyr tooch door Idumea: ende doe sy aent landt quamen, beleyden sy ^l Bethzura, ende maeckten daer voor menigherley krijchsrustinghe ten storme: maer de Ioden vielen daer wt, ende verbrandden de krijchsrustinghe, ende stresten ridderlicken.

l 1.Mach. 4.g.61. ende 6.e.49.

32

Ende Iudas tooch af van der Borcht Zion, ende quam met den heyre tot Bethzachara, teghen des Konincks legher.

33

Doe was de Koninck des morghens vroech op voor den daghe, ende voerde het heyr aen de Heyrstrate voor Bethzachara, ende liet de slachordeninghe maken, ende optrompetten,

34

Ende ^m de Elephanten met rooden wijne ende moerbesiensappe besprutten, ⁺ om die aen te porren ende te vertoornen.

m 3.Mach. m.127

+ Gebruyck der Elephanten in den krijghe.

35

Ende verdeylden de Elephanten onden den hoopen: also dat telcken tot eenen yegelicken Elephant, duysent mannen te voete, in ijseren helmen ende harnasch, ende vijf hondert peerden verordent werden.

36

Dese ⁿ wachteden also op den Elephante, dat sy niet van hem en weken, ende waermen de Elephanten henen wendede, daer moesten sy oock henen.

n hielden wacht

37

Ende een yeghelick Elephant droech eenen houten torren, daer twee ende dertich krijghers in waren, ende een Moorman, die de beesten regeerde.

38

Den ouerghebleuen Ruyters tocht, ordineerde hy op beyde zijden, om het voedtuolck te bewaren, dat het niet van eenander ghebracht en werde.

39

Ende doe de Sonne opghinck, ende scheen op de gulden schilden, lichtede het gantsche geberchte daer van, ghelijck oft het enckel vyer ware.

E.40

Ende des Konincx heyr tooch een deel op den gheberchte, een deel beneden inden vlacken velde, in goeder ordeninghe ende voorsichticheyt.

41

Ende wiese hoorde, die ontsetteden haer voor dat grousaem gedruysch, ende der grooter veelheydt, ende rumoer, dat sy met den harnasch ende ijser maeckten: want het was een gantsch groot ende wel gherustet volck.

42

Ende Iudas tooch oock teghen hen in syner ordeninghe, om hem te weeren, ende sloech ses hondert doodt, van des Konincks heyre.

43

Ende een ghenoemt Eleasar, ⁺ de sone Saura, merckte eenen Elephant, die was hoogher ende beter gherustet, dan de andere, ende dachte, de Koninck ware daer op.

+ Eleasar doorsteeckt eenen Elephant.

44

Ende waechde hemseluen, op dat hy het volck Israels verlossede, ende eenen eewighen name verkreghe.

45

Ende liep met grooter koenheydt henen toe, ende drong door de vyanden, ende doodde harer vele op beyde zijden.

46

Ende ^o maecte hem onder den Elephant, ende stack hem, dat de Elephant omuiel op hem, ende sterf, ende viel hem oock doot.

o 2.Mach. 13.b.15.

47

Dewijle nu de Ioden sagen, dat des Konincs heyr, sulck een groote macht was, weken sy ter zijden af, ende verlieten de vyanden op ditmael.

[fol. 56r]

48

Daerom tooch des Konincx heyr voort na Ierusalem, ende quam in Iudea.

49

^p Maer die in Bethzura, en konden om des hongers wille niet langher daer in blijuen: want het was het seuende Iaer, datmen de velden moeste in ruste laten: ende sy verkreghen gheleyde van den Koninc, dat sy seker wt gaen mochten.

p 1.Mach. 4.g.61. ende 6.c.26.

F.50

Doe nam de Koninc Bethzura in, ⁺ ende leyde daer krijchsvolck in, om deselue sterckte te bewaren.

+ Bethzura neemt Antiochus in, ende beset het. Het Heylichdom wort beleyt, ende inghenomen.

51

Ende tooch voort na Zion, ende beleyde het Heylichdom eenen langhen tijt, ende richtede daer teghen op allerley gheschutt.

52

Ende het volc Israels in het Heylichdom, weerde hem vele daghen, ende maeckten oock gheschut ende krijchsrustinghe teghen de vyanden.

53

Maer het en hadde oock niet te eten, dewijle dattet het seuende Iaer was: ende de vreemde Ioden, die wt der Heydenen lande, in Iudea, om sekerheyt wille, gheuoert waren, hadden alle den voorraet verteert.

54

Ende der Heylighen werden seer weynich, want sy storuen van hongher: daerom moesten sy van eenander trecken, ende hen in andere steden verdeylen.

55

Middeler tijt vernam Lysias, ⁺ dat Philippus, ^q dien des Konincks vader Antiochus, den ionghen Koninck ende het Rijcke, by synen leuen beuolen hadde,

+ Philippus.

q 1.Mach. 6.b.14.

56

Weder ghekomen was wt Persien ende Meden, met den krijchsvolcke, dat de Koninck daer henen gheuoert hadde, ende dat hem Philppus des regiments aennam.

57

Daerom snelde hy hem wech wt Iudea, weder int Koninckrijcke: ende sprack tot den Koninck, ende tot den Hooftlieden: Wy lijden hier noot, ende en hebben niet te eten, ende verliesen vele lieden, ende dese plaetse is seer vast: so wy doch te huys wel noodigher saecken te doen hebben, om vrede in den Koninckrijcke te behouden.

58

Latet ons vrede met desen volcke maken, ende toelaten, dat sy haer Wet houden, ghelijck als te voren.

59

Want sy toornen ende krijghen alleen daerom, dat wy hen haer Wet afdoen willen.

G.60

Dese meyninghe beuiel den Koninck ende den Vorsten wel, ende de Koninck schickede tot hen eenen om vrede met hen te maken.

61

Maer doe sy wt der stercte daer wt quamen, tooch de Koninck daer henen in.

62

Ende doe hy sach, dat het so vast was, hieldt hy synen Eedt niet, maer gheboot, de mueren rontsom weder neder te worpen.

63

Daer na tooch hy ^r snellick wech na Antiochia, doe vernam hy, dat hem Philippus daer opgheworpen hadde voor eenen Koninck: ⁺ met dien krijchde hy, ende nam de stadt wederomme in.

r snelle, met haeste,

+ Philippus worpt hem op ten Koninck.