Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat iij. Capittel.

Uan Iuda Machabeo den stercken Prince ende koenen Hooftman, ende van syne groote daden. Uan den krijch, welcken Antiochus ende de syne teghen hem ende teghen dat volck Gods voorghenomen hebben.

A.1

⁺ ENde Iudas Machabeus quam in zijns vaders stede.

+ Iudas Machabeus. Iosep. anti. lib. 12. cap. 8. 9.

2

Ende syne broeders, ende alle, die hen tot synen vader gehouden hadden, holpen hem tegen de vyanden, ende sloegense met vreuchden.

3

Ende Iudas verkreech den volcke groote eere, hy tooch in synen harnasche, als een Helt, ende beschermde zijn heyr met synen sweerde.

4

Hy was vrijmoedich gelijck als een Leeuwe, koen, als een ionck brullende Leeuwe, wanneer hy wat iaecht.

5

^a Hy sochte de afuallighen ende de Godloosen, die het volck dronghen, van de Wet af te vallen, ende straffede ende verbranddese.

a 2.Macha. 8.a.5.

6

Dat allenthaluen syne vyanden voor hem verschrocken ende vloden, ende de afualligen werden ghedempet, ende hy hadde gheluck ende ouerwinninghe.

7

Dat verdroot velen Koninghen: maer Iacob was het een vreuchde, ende hem een eewich roem ende eere.

8

Hy tooch door de steden Iuda, ende verdelghede de Godloosen daer in, dat hy den toorne van Israel afwendede.

9

⁺ Ende hy was allenthaluen in den lande vermaert, dat alle onderghedruckte tot hem liepen.

+ Apollonius de Hooftman in Syria wert verslaghen. Iosep. anti. lib. 12. cap. 6.

B.10

Daer tegen brachte ^b Appollonius een groot heyr te samen, van den Heydenen ende van Samaria, teghen Israel te strijden.

b 1.Mach. 10.g.69

11

Doe Iudas dat hoorde, tooch hy tegen hem, ende hield een slachtinghe met hem, ende versloech hem, ende eenen grooten hoop vyanden met hem: de ouerghebleuene nu vloden.

12

Ende Iudas kreech den roof, ende nam Apollonij sweerdt, dat voerde hy daer na alle zijn leefdaghe:

13

Daer na doe Seron de Hooftman te Syria hoorde, ⁺ dat hem de vromen tot Iuda hielden, ende dat daer een groot volck by malcanderen was,

+ Seron.

14

Sprack hy: Ick wil eere behalen, dat ick in den gantschen Koninckrijcke ghepresen worde, ende wil Iuda ende synen hoop, die des Konincx ghebodt verachtet, slaen.

15

Daeromme rustede hy hem, ende een groote macht tooch met hem, op dat sy hen aen Israel wrekeden,

16

Ende quamen tot aen Bethoron, doe tooch Iudas teghen hem met eenen kleynen hoop.

17

Als sy nu de vyanden sagen, spraken sy: Onser is weynich, daer toe zijn wy moede van vasten: hoe ^* sullen wy ons dan, met sulck eenen grooten ende stercken hoop slaen?

* Of, mochten onser so weynich teghen sulck etc.

18

⁺ Maer Iudas sprack: ^c Het kan wel geschieden, dat weynighe eenen grooten hoop ouerwinnen: ^d want God kan euen so wel door weynighe ouerwinninghe gheuen, als door vele.

+ Iudas vermaent ende troostet de syne.

c 1.Sam. 14.a.6. 1.Para. 14.b.11.

d 2.Para. 14.b.11. ende 23.a.8. Iudith. 9.b.15.

19

Want de ouerwinninghe koemt van den Hemel, ende en wort niet door groote veelheyt verkreghen.

C.20

^e Sy verlaten hen op hare groote macht, ende willen ons, onse vrouwen ende kinderen vermoorden ende beroouen.

e Psalm. 20.a.8.

21

Maer wy moeten ons weeren, ende voor onse leuen ende Wet strijden.

22

Daerom salse God voor onsen ooghen verdelghen: ghy en sult hear niet vreesen.

23

⁺ Doe hy also wtghesproken hadde, greep hy de vyanden aen, eer sy hen dies versaghen: ^f ende sloech den Seron, ende zijn volck in de vlucht,

+ Seron wert in de vlucht gheslagehen.

f 1.Mach. 4.b.14. 2.Macha. 8.c.24.

24

Ende iaechdese van Bethoron af, tot in het vlacke velt, ende sloecher ^* acht hondert doot: de ouergebleuene vloden in der Philistijnen lant.

* Iosep. seydt, acht duysent.

25

Also quam een vreese in alle volcken rontsom, van Iuda ende synen broederen.

26

Ende in allen landen seydemen van Iuda, ende synen daden: ende het quam oock voor den Koninck.

27

Doe nu sulcks alle Antiochus hoorde, ver-

[fol. 53v]

grimde hy gantsch seer: schickede wt, ende liet opbieden in synen gantschen Koninckrijcke, ende brachte een groote macht te samen,

28

Ende greep syne schatten aen, ende ordineerde soldt voor een Iaer, ende gheboodt, datmen altoos soude gherustet zijn.

29

Doe hy nu sach, dat hy niet ghelts ghenoech en hadde, ende dat het lant, van wegen des krijchs, dien hy nu langhe gheuoeret hadde teghen de Wet, niet vele gheuen en konde,

D.30

Besorchde hy hem, hy en vermochte den grooten onkost, niet langher te dragen, ghelijck als tot noch toe, doe hy soldt ende gauen wtghegeuen hadde, meer dan alle Koninghen voor hem.

31

⁺ Daerom werdt hy bedroeft, ^g ende tooch in Persen, datselue landt te schatten, ende ghelt op te brenghen.

+ Antiochus de Edele reyst in Persien.

g 1.Mach. 6.a.1.

32

^{+ h} Ende liet in den lande eenen Vorst, met namen Lysiam, dien maeckte hy een Hooftman, ouer het gantsche Koninckrijcke, van den Euphrate aen, tot aen Egypten.

+ Lysias Hooftman Antiochi.

h 1.Macha. 6.a.5.

33

Ende beual hem synen sone, ⁱ den iongen Antiochum, dewijle dat hy buyten lants zijn soude.

i 1.Macha.6.b.17.

34

Ende liet hem de helfste des krijchsuolcks, ende der Elephanten, ende dede hem beuel van allen saken.

35

Oock van Iudea ende Ierusalem, dat hy daer meer volcx henen schicken soude, de ouergebleuen lieden in Israel ende Ierusalem, wt te roepen.

36

⁺ Ende het landt den vreemden wt te deylen, ende Heydenen allenthaluen daer in te setten.

+ Iosep. anti. lib. 12. cap. 10.

37

In den hondert ende seuen ende veertichsten Iare, tooch de Koninck wt van syner stadt Antiochia, ouer den Euphraten, henen op in de ouerste landen.

38

^k Ende Lysias verkoos sommighe Vorsten des Konincx vrienden, tot Hooftlieden, namelicken, ⁺ Ptolomeum den sone Dorimenis, Nicanor ende Gorgiam,

k 2.Macha. 8.a.9.

+ Ptolomeus. Nicanor. Gorgias.

39

Ende gaf hen veertich duysent mannen te voete, ende seuen duysent te peerde, dat sy tegen het lant Iudea trecken souden, ende de Ioden wtroeyen, als de Koninck beuolen hadde.

E.40

Als sy nu met desen heyre wtghetogen waren, legherden sy hen eerstlicken by Ammao op den vlacken velde.

41

Doe sulcx de Kooplieden in den landen, rontsom hoorden, quamen sy in het legher, ende brachten vele gelts met hen, om de kinderen Israels te koopen, dat sy hare knechten zijn souden: ende wt Syria ende van den anderen Heydenen, tooch hen meer krijchsuolck toe.

42

⁺ Doe nu Iudas ende syne broeders sagen, dat de veruolghinghe grooter wert, ende dat de vyanden aen de lantpalen laghen, ende vernamen, dat de Koninck gheboden hadde, gantsch Iuda te verdelghen,

+ Iudas rustet ende vermaent de syne.

43

Waren sy onuerschrocken, ende vereenichden hen, sy wouden haer volck ^l verlossen, ende voor de Heylighen strijden.

l wthelpen, vrijen

44

Daerom brachten sy haer krijchsuolck te samen: op dat sy by malcanderen waren, ende daerop wachteden, wanneermen de vyanden aengrijpen moeste, ende dat sy oock met malcanderen bededen, om ghenade ende hulpe van God.

45

^{+ m} Maer op die tijt was Ierusalem woest, ende daer en woonde gheen burgher meer, ende het Heylichdom was ontheyliget, met den Afgode die daer in gesettet was, ende de Heydenen hadden de borcht in, ende alle heerlicheydt was van Iacob wech ghenomen, ende men hoorde daer noch pijpen noch harpen.

+ Ierusalem is verwoestet, het Heylichdom ontheylighet.

m 1.Mac. 1.d.32.e.41.

46

Daerom quam het volck te Mispath te samen, tegen Ierusalem ouer: ⁿ want Israel moeste in voortijden te Mispath aenbidden.

n 1.Samu. 7.a.5.

47

Aen deser plaetse quamen sy nu ooc te samen, vasteden daer, ende toghen sacken aen, stroyden assche op hare hoofden, ende verscheurden hare kleederen.

48

Ende droegen de boecken des Wets, daer voor, die de Heydenen soecken lieten, hare Afgoden, daer in te schrijuen ende te malen.

49

Sy brachten oock de Priesterlicke kleederen daer henen, de eerstelinghen ende tienden, ende maeckten ^o Nazareos, welcke haren bestemden tijdt houden moesten.

o Num. 6.a.2.

F.50

Ende schreyeden klaechlicken in den Tempel: Waer sullen wy dese henen voeren?

51

Want dijn Heylichdom is verontreynighet, dyne Priesters zijn veriaecht.

52

Ende siet, alle Heydenen versamelen hen teghen ons, op dat sy ons gantsch verdelghen: du weetst, wat sy teghen ons in den sin hebben.

53

Hoe konnen wy voor hen blijuen? du helpest ons dan, onse God.

54

Daer na liet Iudas het volc te samen roepen met der basuynen,

55

Ende maeckte een veldtregiment, Ouersten, Hooftlieden ende Weyfelaers.

56

^p Ooc liet hy wtroepen, dat de ghene, die daer huysen bouweden, ofte vrijeden, ofte wijnberghen planteden, ^q ofte die hen vreesden, dat die weder na huys trecken mochten, ghelijck als sulcken de Wet veroorloeft.

p Deute. 20.a.5. Iudic. 7.a.3.

q Iudic. 7.a.3.

57

Daer na toghen sy voort, ende sloegen haren legher oock aen Ammao, teghent Suyden.

58

⁺ Ende Iudas vermaende zijn volck, ende sprack: Rustet v, ende weest onuerschrocken, dat ghy morgen bereyt zijt te strijden tegen dese Heydenen, die ons ende onse Heylichdom, dencken te verdelgen.

+ Iudas vermaent de syne.

59

Het is ons lijdelicker, dat wy in den strijt omkomen, dan dat wy sulcken iammer, aen onsen volcke ende Heylichdom sien.

60

^r Maer wat God in den Hemel wil, dat geschie.

r 1.Mach. 6.b.10.