Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

HET EERSTE Boeck van den Machabeen.

Dat Eerste Capittel.

Uan de macht Alexandri, des Macedonischen Koninck, ende hoe hy dat Rijcke deylt. Uan Antiocho, van zijn tyrannie ende iammer, dat hy in het volck Gods aengherichtet heeft welck quaet God ouer hen liet komen, om dat sy hem verlaten hadden.

A.1

⁺ ALexander de sone Philippi, Koninck te Macedonia, de eerste Monarcha wt Grecia, is ghetogen wt den lande Chitim, ende heeft groote krijghen gheuoert:

+ Alexander Magnus slaet Darium.

2

De vaste steden ingenomen, ende der Persen Koninck Darium geslagen, daer na andere Koninghen in allen landen, onder hem ghebracht.

3

Ende is altoos voort getogen, ende heeft alle landen ende Koninckrijcken inghenomen, ende niemant heeft hem teghen hem doruen setten.

4

Ende hadde een geweldich goet krijchsuolck.

5

Als hy nu de Koninckrijcken in hadde, werdt hy stout, ende viel in kranckheyt.

6

^a Doe hy nu merckte, dat hy steruen soude, eysschede hy syne Vorsten, die met hem van ieughet aen opgheuoedt waren, tot hem.

a Iudith 1.a.8.

7

^b Ende settedese tot Hooftlieden ouer de landen, by zijn leuen.

b Dan. 7.a.6.c.22. ende 11.a.3.

8

Daer na is Alexander gestoruen, als hy twaelf Iaer gheregeert hadde.

9

Na synen doodt is dat Rijcke op syne Vorsten ghekomen, die namen de landen in, een yeghelick Hooftman zijn plaetse.

B.10

Ende maeckten hen alle tot Koninghen: ende sy ende hare nakomelinghen regeerden langen tijt: ende daer zijn groote krijghen tusschen hen gheweest, ende is allenthaluen in der gantsche werelt, vele iammers gheworden.

11

^{+ c} Van deser Vorsten een, is geboren, een schadelicke boose wortel, ^d Antiochus ghenoemt de Edele, ^* die te Roome een Gyselaer geweest is, voor synen vader den grooten Antiochum: ende dese Antiochus de Edele begonst te regeren, in den hondert ende seuen ende dertichsten Iare des Grieckschen Rijcks.

+ Antiochus de Edele koemt ten Regimente, in den 137. Iare des Grieckschen Rijcx.

c Danie. 5.d.33.

d 1.Macha. 8.a.6.

*

12

⁺ Te deser tijt waren in Israel boose lieden, die hielden het volck aen, ende spraken: ^e Latet ons een verbont maken met de Heydenen rontsom, ende hare Godsdiensten aennemen: ^f want wy hebben vele lijden moeten, sindt dier tijt, dat wy ons teghen de Heydenen ghesettet hebben.

+ Vele Ioden slaen hen tot de Heydenen.

e Deute. 7.a.2. Iudic. 2.a.2.

f Ierem. 44.b.18.

13

⁺ Dese meyninghe behaechde hen wel.

+ Heydensche speelhuysen werden te Ierusalem toegherichtet. Iosep. anti. lib. 12. cap. 6. 2.Macha. 4.b.10.

14

Ende daer werden sommighe van den volcke tot den Koninck gesonden, ^g die beual hen Heydensche wijsen te beginnen.

g 2.Macha. 4.a.9.

15

Doe richteden sy te Ierusalem de Heydensche speelhuysen aen.

[fol. 52r]

16

Ende en hielden de Besnijdinghe niet meer, ende vielen af van den heylighen Verbonde, en hielden hen als Heydenen, ^h ende werden gantsch verstocket, alle schande ende laster te bedrijuen.

h 1.Reg. 21.c.25.

17

⁺ Als nu Antiochus zijn Rijcke gheweldichlicken in hadde, onderstonde hy hem het Koninckrijcke Egypten, oock aen hem te brenghen, op dat hy beyde Koninckrijcken hadde.

+ Antiochus gewindt Egypten.

18

ⁱ Ende tooch in Egypten wel gherustet, met wagenen, Elephanten, Ruyters, ende vele schepen, ⁺ ende krijghede tegen Ptolomeum den Koninck Egypti.

i 2.Macha. 5.a.1.

+ Ptolomeus Philometor.

19

Maer Ptolomeus vreesde hem, ende vloodt, ende vele Egyptenaers zijn omghekomen.

C.20

Ende Antiochus heeft de vaste steden in Egypten inghenomen, ende daer groot goet gherooft ende daer van ghebracht.

21

^k Als nu Antiochus in Egypten also gewonnen hadde, ende weder na huys tooch, in den hondert ende dry ende veertichsten Iare,

k 2.Mach. 5.c.21.

22

^l Tooch hy door Israel, ende quam te Ierusalem met eenen grooten volcke.

l 2.Macha. 5.c.21.

23

^{+ +} Ende ginck ^m wreuelick in het Heylichdom, ende liet wech nemen, den gulden Altaer, den candelaer, ende wat daer toe behoort: den disch, daer de schoubrooden op lagen, de bekeren, schalen, de gulden ⁿ potlepelen, den voorhanck, de kroonen, ende het gulden verciersel aen den Tempel, ende ^* versloech het al te mael.

+ 143. Iaer.

+ Antiochus berooft den Tempel, ende de stadt Ierusalem.

m met onbeschaemder stoutheyt 2.Mach. 5.b.16.

n kellen, visels

* Of, sloech in stucken

24

Ende nam het siluer ende het gout: ende kostelicke vaten, ende de verborgen schatten, so vele als hy vandt, ende voerdese met hem in zijn landt.

25

Ende liet vele lieden dooden, ende lasterlicke gheboden wtroepen.

26

Ende in gantsch Israel, ende waer sy woonden, was groot hertenleedt.

27

De Vorsten treurden, de Ouden, Maechden ende Vrouwen, saghen iammerlicken,

28

Mannen ende Vrouwen klaechden,

29

Ende het gantsche landt wert bedroeft, van weghen der raserije, die daer in geschiedde, ende het gantsche huys Iacobs was vol iammers.

D.30

^o Ende na twee Iaren, sandt de Koninck eenen Hooftman in Iuda, die quam met eenen grooten krijchsuolcke voor Ierusalem,

o 2.Mach. 5.b.11.

31

Ende begeerde: ^p Men soude hem in laten, so en woude hy hen gheen schade doen: maer het was enckel bedriegherije.

p 1.Macha. 7.b.10

32

^q Doe sy hem nu gheloofden, ende lieten hem in, oueruiel hy de stadt verraderlicken, ende versloech vele lieden van Israel.

q 1.Mach. 7.b.15.

33

^{+ r} Ende plonderde de stadt, ende verbrandde de huysen, wierp de mueren neder.

+ Antiochus laet wederom Ierusalem plonderen.

r 1.Macha. 3.e.45.

34

Ende voerde de vrouwen ende kinderen, ende het vee henenwech.

35

⁺ Ende de borcht Dauids beuestighede hy met stercke mueren ende torrens,

+ De borcht Dauids, wordt beuestiget van den Heydenen, ende ghehouden 25. Iaer lanck. 1.Macha. 13.e.45.

36

Ende besettede dien met eenen godloosen hoope, die allen moetwille daer op dreef.

37

Ende roofden wapenen ende spiessen wt der stadt Ierusalem, ende besteldense op de borcht.

38

Ende beleyden daer het Heylichdom, ende loerden op de lieden, die in den Tempel ginghen: ende vielen daerwt wt der borcht, in het Heylichdom, den Godsdienst te verhinderen.

39

^s Ende vergoten vele onschuldichs bloets by het Heylichdom, ende ontheylichdent.

s Psalm. 17.a.3.

E.40

Ende de burgers te Ierusalem vloden wech, ende de vreemden bleuen te Ierusalem, ende die, die aldaer gheboren waren, moesten wijcken.

41

⁺ Het Heylichdom wert woest, ^t de Vierdagen werden ijdele treurdagen, de Sabbath ijdel iammer, ende alle haer heerlicheyt wert te niete.

+ Het Heylichdom leyt woest.

t Tob. 2.a.6. Amos. 8.b.10.

42

So heerlick ende hooch, als Ierusalem te voren gheweest was, so iammerlick ende ellendich moeste het op datmael zijn.

43

⁺ Ende Antiochus liet een ghebodt wtgaen, ouer zijn gantschse Koninncrijcke, dat alle volcken, eendrachtighen eenerley Godsdienst houden souden.

+ Antiochi ghebodt. Iosep. ant. lib. 12. cap. 6, ende 7.

44

Doe verlieten alle volcken hare wetten, ende bewillichden in de wijse Antiochi.

45

Ende vele wt Israel, bewillichden daer oock in, ende offerden den Afgoden, ende ontheylichden den Sabbath.

46

^{+ u} Antiochus sandt oock brieuen na Ierusalem, ende in alle steden Iuda, daer hy in gheboot: Dat sy der Heydenen Godsdienst aennemen,

+ Antiochi brieuen aen de Ioden, dat sy der Heydenen Afgodendienst aennemen souden.

u 2.Macha. 6.a.1.

47

Ende den brandoffer, spijsoffer ende sondoffer, in het Heylichdom,

48

Den Sabbath ende aendere Feesten afdoen souden.

49

Ende beual, datmen het Heylichdom, ende het heylighe volck Israels, ontheyligen soude.

F.50

⁺ Ende liet Altaren, Tempelen, ende Afgoden oprichten, ende swijnen vleesch offeren, ende andere onreyne ghedierten.

+ Het Heylichdom wort ontheylicht.

51

Ende de Besnijdinghe verboot hy, ende geboot de lieden te wennen, tot allen grouwelen, dat sy Gods Wet ende recht vergeten, ende andere wijsen aennemen souden.

52

Ende wie Antiocho niet gehoorsaem zijn en soude, dien soudemen dooden.

53

Dit gebot liet hy wtgaen, ouer zijn gantsche Koninckrijcke, ende verordende Hooftlieden, die het volck dwinghen souden, sulcx te doen.

54

Dese richteden in Iuda offer aen, ende geboden die te houden.

55

^x Ende vele vanden volcke, vielen van Gods Wet af, tot hen.

x 1.Mach. 2.b.16. 3.Macha. g.67.

56

Allen moetwille dreuen sy in den lande, ende veriaechden het volck Israels, ^y dat het hem verbergen, ende versteken moeste in de speloncken, ghelijck als de veldtuluchtighen.

y 2.Mach. 6.b.11. Heb. 11.d.38.

57

⁺ In den hondert ende vijf ende veertichsten Iare, aen den vijftienden daghe der maent Casleu, liet de Koninck Antiochus, den ^z grouwel der verwoestinghe op Gods Altaer setten, ende liet in allen steden Iuda Altaren oprichten,

+ De grouwel der verwoestinghe, werdt op Gods Altaer ghesettet.

z Danie. 11.d.31.

58

Datmen openbaer op de straten, ende een yegelick voor synen huyse, roockede ende offerde.

59

^{+ a} Ende liet de boecken des Wets Gods, verscheuren ende verbranden,

+ De boecken des Wets werden verscheurt ende verbrandt.

a Ierem. 36.c.23. Actu. 19.b.19.

G.60

Ende alle de ghenen, daermen de boecken des Verbondts Gods by vandt, ende alle de ghenen, die Gods Wet hielden, doodtslaen.

61

Ende dat deden sy met haren krijchsuolcke alle maenden, wanneer het volck te samen quam in de steden.

62

^b Ende aen den vijf ende twintichsten daghe der maent, offerden sy op den Altare, dien sy opgerichtet hadden, tegen den Altaer des Heeren.

b 2.Mach. 6.a.5.

63

^c Ende de vrouwen, die hare kinderen besneden, werden ghedoodt, als Antiochus geboden hadde.

c 2.Mach. 6.b.10.

64

De ^d† Ouden werden in haren huysen verworghet, ende de kinderen daer in opghehanghen.

d† an. Besnijders

65

Maer vele van den volcke Israels, waren bestandich, ende en wouden ^e niet onreyns eten,

e Leui. 11.a.2. 2.Macha. 6.b.18. ende 7.a.1.

66

Ende lieten hen lieuer dooden, dan dat sy hen verontreynichden, ende en wouden van de heyliche Wet Gods niet afuallen.

67

Daerom werden sy ^f† ommeghebracht.

f† And. omghebracht, ende woedede slechs hoe langher hoe meer ouer het heylighe volck Israels.