Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

HISTORIA VAN Susanna ende Daniel.

Susanna beschuldicht van ouerspel, roept God aen, ende wort verlost van den doodt.

A.1

DAER vvas een man te Babylon, met namen Ioiakim.

2

Die hadde een wijf, die hiet Susanna, eene dochter Helkia, die was seer schoon, ende daertoe Goduruchtich.

3

Want sy hadde vrome ouderen, ^a diese onderwesen hadden, na de Wet Mose.

a Deute. 6.a.7.

4

Ende haer man Ioiakim, was seer rijcke, ende hadde eenen schoonen hof, aen synen huyse, ende de Ioden quamen ^b altijdts by hem tesamen, dewijle dat hy de voorneemste man was onder hen allen.

b allewech, doorgaens

5

Ende daer werden in denseluen Iare, twee Oudtsten in den volcke, tot Richters gesettet, dat waren sulcke lieden, van welcke de Heere gheseyt hadde: Hare Richters bedrijuen alle boosheyt te Babylon.

6

Deselue quamen daechlicx tot Ioiakim: ende wie een saecke hadde, die moest aldaer voor hen komen.

7

Ende wanneer het volck henen wech was om den middach, plach Susanna in haers mans hof te gaen.

8

Ende doe haer de Oudtsten sagen daechlicx daer henen in gaen, ^c werden sy met boosen lust tegen haer ontsteken, ende werden daer ouer tot sotten,

c Syr. 9.a.9. Iudith. 10.b.15. ende. 12.b.15.

9

Ende wierpen de oogen so gantschelicken op haer, dat sy niet en konden na den Hemel sien, ende dachten noch aen Gods woort, noch straffe.

B.10

Ende sy waren allebeyde teghelijcke tegen haer ontsteken.

11

Ende een schaemde hem sulcks den anderen te openbaren, ende een yegelick hadde gheerne met haer gheboeleert.

12

Ende wachteden daechlicx met vlijte op haer, dat sy haer slechs sien mochten.

13

Ende een sprack tot den anderen: Ey laet ons te huys gaen: want het is middach:

14

Ende wanneer sy van eenander ghegaen waren, so keerde een yegelick daer na wederom, ende quamen euen weder te samen, doe nu een den anderen vraechde, bekenden sy allebeyde haren boosen lust: daer na werden sy dies met eenanderen eens, daer op te ^* wachten, wanneer sy de vrouwe mochten alleen vinden.

* of, wacht nemen,

15

Ende doe sy eenen bequamen dach bestemt hadden, om op haer te loeren, quam Susanna met den tween maechden, als hare gewoonheyt was, in den hof, om ^d haer te wasschen: want het was seeer heet.

d Exod. 2.a.5. 2.Samu. 11.a.2.

16

Ende daer en was geen mensche meer in den houe, dan alleen dese twee Oudtsten, die henseluen heymelicken versteken hadden, ende op haer loerden.

17

Ende sy sprack tot haren maechden: Halet my Balssem ende Seepe, ende sluyt den hof toe, op dat ick my wasschen moghe.

18

Ende de maechden deden, als sy beuolen hadde, ende sloten den hof toe, ende gingen tot der achter deure henen wt, op dat sy haer brochten, wat sy hebben woude: ende sy en werden dier mannen niet ghewaer, want sy hadden henseluen versteken.

19

Doe nu de maechden henen wt waren, doe quamen de twee Oudtsten voort, ende liepen tot haer, ende spraken:

[fol. 50v]

C.20

Siet, den hof is toeghesloten, ende niemandt en siet ons, ende wy zijn ontsteken in dyner liefde: daerom doet onsen wille.

21

Ende wiltu niet, so willen wy op dy bekennen, dat wy eenen ionghen gheselle alleen by dy gheuonden hebben, ende dat du dyne maechden daerom hebbest henen wt gheschickt.

22

Doe werdt Susanna suchtende, ende sprack: ^e Och wat ben ick in grooten angste: want so ick sulcx doe, so ben ick des doodts: ende doe ick het niet, so en kome ick wt uwen handen niet.

e 2.Sam. 24.b.14

23

^f Doch wil ick lieuer onschuldich in der menschen handen komen, dan teghen den Heere sondighen.

f Syrac. 2.c.21.

24

Ende hief aen luyde te schreyen: maer de Oudtsten schreyeden oock ouer haer.

25

Ende de eene liep henen na der deure des hofs, ende dedese op.

26

Doe nu het ghesinne sulcken gheschrey hoorde, liepen sy daer wt in den hof ter achter deure, om te sien, wat haer gheschiet ware.

27

Ende de Oudtsten begonsten van haer te segghen, also dat hen de knechten van harent weghen schaemden: want dies ghelijcken en was te voren noyt van Susanna ghehoort gheweest.

28

Ende des anderen daechs, doe het volck in Ioiakim haers mans huyse te samen quam, doe quamen oock de twee Oudtsten, vol valscher list, teghen Susannam, op dat sy haer ten doode holpen.

29

Ende spraken tot allen volcke: Schict henen, ende latet Susannam, de dochter Helkie, Ioiakims wijf, hier halen.

D.30

Ende doe sy geeischt wert, quam sy met haren ouderen, ende kinderen, ende harer gantscher vriendtschap.

31

Sy nu was seer teeder ende schoone.

32

Daerom hieten dese booswichten, haer den sluyer afnemen, daer sy haer mede toeghewonden hadde, op dat sy hen aen harer schoonheydt verquickeden.

33

Ende alle die by haer stonden, ende hare kenden, die weenden om haer.

34

^g Ende de twee Oudtsten stonden op, midden onder den volcke, ^h ende leyden de handen op haer hooft.

g 3.Reg. 21.b.13.

h Leuit. 2. 4.b.14.

35

Maer sy weende, ende hief hare ooghen op na den Hemel: want haer herte hadde een vertrouwen tot den Heere.

36

ⁱ Ende de Oudtsten begonsten, ende spraken: Doe wy beyde alleen in den houe rontsom ginghen, doe quam sy daer henen in, met tween maechden, ende sloot den hof toe, ende schickede de maechden van haer.

i Exod. 20.b.16. Prouer. 19.a.5. ende 21.c.28. ende 24.c.28. ende 25.b.18.

37

Doe quam een ionck geselle tot haer, die hem versteken hadde, ende leyde hem by haer.

38

Doe wy nu in eenen hoeck in den houe, sulcke schande saghen, doe liepen wy haestelicken henen toe, ende vondense by malcander.

39

Maer des gesellen en konden wy niet machtich worden: want hy was ons te sterck, ende stiet de deure op, ende spranck daer van.

E.40

Maer haer grepen wy, ende vraechden, wie de ionghe gheselle ware: maer sy en woude het ons niet segghen, Sulcx betuyghen wy.

41

Ende het volck geloofde den tween, als Richteren ende Ouersten in den volcke, ende veroordeelden Susannam ter doodt.

42

Maer sy schreyede met luyder stemmen, ⁺ ende sprack: Heere eewighe God, ^k die du weetst alle heymelicheyt, ^l ende weetst alle dinck te voren, eer sy gheschieden.

+ Susanna ghebet tot God.

k Hiob. 42.a.2.

l Iesai. 46.a.9. Syrach. 23.c.29.

43

Du weetst, dat dese een valsch ghetuygenisse teghen my ghegheuen hebben: ende nu siet, ick moet steruen, hoe wel ick doch dies onschuldich ben, dat sy booslicken ouer my gelogen hebben.

44

^m Ende God verhoorde haer roepen.

m Prouer. 15.b.19

45

Ende doemense henen voerde ter doodt, verweckte hy den gheest eens iongelincks, die hiet Daniel. ⁺

+ Daniel.

46

Die begonst luyde te roepen: ⁿ Ick wil onschuldich zijn aen desen bloede.

n 2.Samu. 3.c.28. Actu. 20.c.26.

47

Ende alle dat volck wendde hem om tot hem, ende vraechden hem: Wat hy met sulcken woorden meynde?

48

Doe tradt hy onder hen, ende sprack: Sijt ghy van Israel sulcke dwasen? dat ghy een dochter Israels verdoemt, ^o eer ghy de sake ^p doorgrondet, ende daer af ghewis wort?

o Deut. 13.b.14. ende 17.a.9. ende 19.b.18.

p onderuraghet,

49

Keert wederom voor het gerichte: ^q want dese hebben een valsch ghetuyghenisse teghen haer ghesproken.

q Deute. 5.c.20.

F.50

Ende het volck keerde ^r haestelicken wederom, ende de Oudtsten spraken tot Daniel: Settet dy hier by ons, ende onderrichtet ons, dewijle dat dy God tot sulcken Richterampt ^* roept.

r snelle, haestigen

* vordert, eyscht.

51

Ende Daniel sprack tot den volcke: ^s Brengetse van eenander, so wil ick eenen yegelicken in sonderheyt verhooren.

s 1.Reg. 3.c.24.

52

Ende doe sy van eenander ghebracht waren, eysschede hy den eenen voor hem, ende sprack tot hem: Du boose oude schalck, alsnu treffen dy dyne sonden, die du te voren bedreuen hebst,

53

Doe du onrechte oordeelen sprakest, ende de onschuldighen verdoemdest, maer de schuldighen los sprakest: so doch de Heere gheboden heeft: ^t Du en salt den vromen ende onschuldighen niet dooden.

t Exod. 23.a.7. Prouer. 17.b.15.

54

Hebstu nu dese ghesien, so segghet, onder welcken boome hebstuse by malcander gheuonden? Hy nu antwoordde: Onder eener ^u Linden.

u Inden Grieckschen staet, onder eenen Schino, dat heet Latine, Lentiscus. Ende is de boom, daer het gummi wt vliet, datmen Mastix heet, Dewijle nu dese boom by ons Duytschen niet bekent en is, so heeft men eenen anderen daer voor nemen moeten.

55

Doe sprack Daniel, O recht: de Enghel des Heeren sal dy vinden, ende van malcanderen deylen: ^x want met dyner leughenen brengestu dyseluen om dijn leuen.

x Sapien. 1.b.12.

56

Ende doe dese wech was, hiet hy den anderen oock voor hem komen, ende sprack tot hem: ^y Du Canaans aerdt, ende niet Iuda: de schoonheyt heeft dy verdwaest, ende ^z de boose lust heeft dijn herte verkeert.

y Gene. 9.c.25.

z Syra. 9.a.9. Iudith. 10.b.15. ende 12.b.15.

57

Also hebt ghy met den dochteren Israels om gegaen, ende sy hebben wt vreesen uwen willen doen moeten: maer dese dochter Iuda, ^a heeft in uwe boosheyt niet bewillighet.

a Susan. c.22.

58

Nu segghet op: Onder welcken boome, hebstuse by eenander gegrepen? ende hy antwoordde: Onder eener Eycken.

59

Doe sprack Daniel: O recht, de Enghel des Heeren sal dy teeckenen, ende sal dy verhouwen: want met dyner leughenen, brengestu dyseluen om dijn leuen.

G.60

Doe begonst alle dat volck met luyder stemmen te roepen, ende presen God, ^b die den ghenen helpet, die op hem hopen ende vertrouwen.

b Psalm. 37.e.40. Syrac. 2.b.12.

61

Ende stonden op teghen de twee Oudtsten, dewijle hen Daniel met haren eyghen woorden ouertuycht hadde.

62

^c Ende deden hen na de Wet Mose, ghelijck als sy hen aen haren naesten beschuldicht hadden, ^d ende dooddense: also wert desselueen daechs het onschuldighe bloet verlost.

c Deuter. 19.b.19. Prouer. 19.a.5. ende 21.c.28. ende 24.c.28. ende 25.b.18.

d Psalm. 7.b.16. ende 9.b.16. Syrach. 28.a.2. Eccle. 10.a.4. Prouer. 26.c.27. 1.Hester. 7.b.10. Danie. 6.c.24.

63

Ende Helkia met tsamen synen wijue, loefden God, om Susannam hare dochter, met Ioiakim haren manne, ende der gantscher vrientschap, dat daer niet oneerlicx aen haer beuonden en was.

64

Ende Daniel werdt groot voor den volcke, van dien dage aen, ende daer na voort ende voort.