Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat xj. Capittel.

1. Prophecie van den grooten Alexandro, ende den tween Koninckrijcken Syria ende Egypten, die wt den vieren (als Asia, Grecia, Syria, ende Egypten) hier aenghetoghen worden, 21. allermeest om des Antiochus wille (die de Edele heet) die de Ioden plaghen soude. 36. doch wordt deselue also afghebeeldet, dat de woorden endtlicken daerhenen ghewendet worden, dat onder den persoon Antiochi, de Antichrist beschreuen wert, ende also dese onse laetste tijt getreffet, harde voor den ioncksten dach.

SIet, dry Koninghen sullen noch in Persen staen, ^a de vierde nu sal grooter rijckdommen hebben, dan alle andere: ende wanneer hy in synen Rijckdomme, aen aller machtichsten is, so sal hy alle dinck teghen het Koninckrijcke in Griecken landt, opbrenghen.

a Xerxes.

3

^b Daer na sal een machtich Koninck opstaen, ⁺ ende met grooter macht heerschen, ende wat hy wil, dat sal hy wtrichten.

b Danie. 7.a.6. ende 8.a.8.

+ De groote Alexander.

4

^c Ende wanneer hy op het alder hoochste ghekomen is, so sal zijn Rijcke ^d verbreken, ende hem in de vier winden des Hemels verdeylen: niet op syne nakomelinghen, oock niet met sulcker macht, als syne gheweest is: want zijn Rijcke sal wtgheroeyet, ende vreemden te deele worden.

c 1.Macha. 1.a.7.

d Of, in tween breken.

5

Ende de ^e Koninck teghent Suyden, die syner Vorsten een is, sal machtich worden: doch teghen hem sal oock ^f een machtighe zijn, ende heerschen, welckers heerschappije sal groot zijn.

e Ptolomeus Lagus.

f Seleucus Nicanor.

6

Na sommighe Iaren nu, sullen sy hen met malcanderen ^g beurienden, ende ^h de dochter des Konincx teghent Suyden sal komen, ⁱ tot den Koninck teghent Noorden, eenicheydt te maken: doch sy en sal niet blijuen by der macht des Arms: daertoe haer zaet oock niet staende blijuen, maer sy sal ouerghegeuen worden, met tsamen dien, diese ghebracht hebben, ende met den kinde, ende dien diese een wijle machtich ghemaeckt hadde.

g Of, vermaechschappen,

h Bernice Ptolomei Philadelphi dochter.

i Antiochus Theos.

7

Doch ^k der spruyten een van haren stamme, sal opkomen, die sal met heyrs kracht komen, ende ^l den Koninck teghent Noorden, in syne ^m veste vallen, ende sal het wtrichten, ende den strijdt behouden.

k Ptolomeus Euergetes Bernice broeder.

l Seleucus, Gallinicius, Antiochus Hierax.

m Of, sterckte, heet hier Koninckrijcke.

8

Oock sal hy hare Goden ende beelden, met tsamen den kostelicken kleynodien, beyde silueren ende gulden, wech voeren in Egypten, ende sommighe Iaren, voor den Koninck tegent Noorden, wel staende blijuen.

9

Ende wanneer hy door desseluen Koninckrijcke ghetoghen is, ⁿ sal hy wederomme in zijn lant trecken.

n Dat is, Hy sal het Konincrijcke niet behouden, als hy wel konde.

B.10

Doch ^o syne sonen sullen toornich worden, ende groot heyr te samen brenghen, ende dier een sal komen, ende gelijck als eene vloedt daer henen bruysen, ende ghenen wederomme voor synen vesten tot toorne verwecken.

o Seleuci Gallinici sonen, den grooten Antiochus, ende zijn broeder Seleucus Keraunus.

11

So ^p sal de Koninck teghent Suyden vergrimmen ende wttrecken, ende met ^q den Koninck teghent Noorden krijghen, ende sal sulck eenen grooten hoop te samen brengen, dat hem ghenen hoop sal in syne handt ghegheuen worden, ende sal denselfsten hoop wechvoeren.

p Ptolomeus Philopater.

q Antiochus Magnus.

12

Dies sal hem zijn herte verheffen, dat hy so vele duysent daerneder gheleyt heeft: doch daermede sal hy syner niet machtich worden.

13

Want ^r de Koninck tegent Noorden, sal wederomme eenen grooteren hoop tesamen brenghen, dan den vorighen was: ende na sommige Iaren sal hy daer henen trecken, met grooter heyrskracht, ende met grooten goede.

r Deselue groote Antiochus.

14

Ende terseluer tijdt, sullen hen vele teghen ^s den Koninck teghent Suyden setten: ^t oock sullen hen sommighe afuallige wt dynen volcke verheffen, ende de prophecie veruullen, ende sullen vallen.

s Ptolomeus Epiphanes.

t 1.Mach. 1.b.12.

15

Also sal ^u de Koninck teghent Noorden, henen trecken, ende bolwercken maken, ende ^x vaste steden ghewinnen: ende de Armen des Suydens, en sullens niet konnen weeren, ende zijn beste volck, en sullen niet konnen wederstaen.

u De groote Antiochus teghen Ptolomeus Epiphanes.

x Niet in Egypten, maer inden steden Syrie ende Iudee, die te voren Ptolemei waren.

16

Maer hy sal, wanneer hy aen hen koemt, ^y† synen wille beschicken, ende niemandt en sal hem wederstaen konnen: ^z hy sal oock in dat Weerde landt komen, ende sal het volbrenghen door syne handt.

y† And. na zijn beliefte doen.

z De groote Antiochus dede den Ioden groote eere, daeromme dat sy hem holpen, tegen Ptolemeum Epiphanes, geheelick Syrien gewinnen.

17

Ende sal zijn aenghesichte daerhenen richten, dat hy met machte zijns gantschen Konincrijcx kome: doch hy sal hem met hem verdraghen, ende sal hem ^a syne dochter ten wijue gheuen, op dat hy hem verderue: doch het sal hem niet ^b ghelucken, ende daer en sal niets van worden.

a Cleopatra.

b Of, wel slaen.

[fol. 67r]

18

Daer na sal hy hem keeren tegen ^c de Eylanden, ende derseluen vele ghewinnen: doch ^d een Vorst sal hem leeren ophouden met schanden, op dat hy hem niet meer en schende.

c In Asia.

d De Romeynen nemen den Antiocho Asiam.

19

Also sal hy hem wederom keeren, tot den vesten zijns lants, ende sal hem stooten, ^e ende vallen, datmen hem nerghens vinden sal.

e Te Elimaide in Persen lande, wert hy verslagen.

C.20

Ende in syne stede sal ^f een opkomen, die sal in Koninclicken eeren sitten, als een schariante, ende na weynich dagen, sal hy breken, doch noch door toorne, noch door strijdt.

f Seleucus Philopator, die niet vorstelicx gedaen en heeft, ende schattede de lieden.

21

In dies stede sal opkomen ^g een ongheachtet man, welcken de eere des Koninkrijcx niet toeghedacht en was: die sal komen, ende het sal hem wel slaen, ende het Koninckrijcke met soeten woorden innemen.

g Antiochus Epiphanes, beter tot eenen schalck, dan tot eenen Koninck geschickt.

22

Ende ^h de Armen (die gelijck als eenen vloedt daer henen komen) sullen van hem, ghelijck als met eener vloedt oueruallen, ende verbroken worden: daertoe oock ⁱ de Vorst, met dien het verbondt ghemaeckt was.

h De Hooftlieden des Konincx Egypti in Syria.

i Ptolomeus Philometor, Antiochi suster sone.

23

Want na dien hy met hem ^k beuriendet is, sal hy listelicken tegen hem handelen, ende sal daer op trecken, ende hem met ^l weyninghen volcke ouerweldighen.

k Of, vermaechschapt

l Of, dunnen, oft, slechten

24

Ende het sal hem ^m ghelucken, dat hy in ^n† de beste steden des lants komen sal, ende sal het also wtrichten, dat het syne vaders noch syne voorouderen, so niet doen en konden, met roouen, plonderen ende wtbueten, ende sal na de allervasteste steden ^o† pooghen, ende dat eenen tijt lanck.

m Of, wel slaen,

n† And. het stille ende vette landt.

o† And. trachten,

25

Ende hy sal syne macht, ende zijn herte, teghen den Koninck teghent Suyden verwecken, met grooter heyrkracht: so sal ^p de Koninck teghent Suyden, verwecket worden ten strijde, met eener grooter machtigher heyrkracht, doch hy en sal niet bestaen: want verraderien worden tegen hem ghemaeckt.

p Ptolom. Philometor.

26

^q Ende euen de ghene die zijn broot eten, die sullen hem helpen verderuen, ende zijn heyr onderdrucken, dat gantsch vele verslagen worden:

q Psalm. 41.b.10. Ioan. 13.b.18.

27

Ende aller beyder Koninghen herte sal dencken, hoe sy een den anderen schade doen mogen, ende sullen doch ouer eenen disch, valschelicken met malcanderen spreken: het sal hen dannoch feylen, want het eynde is noch op een ander tijt bestemmet.

28

^r Daer na sal hy wederomme na huys trecken met grooten goede, ende zijn herte henen richten teghen het heylighe Verbondt, daer sal hy wat wt richten, ende also na huys in zijn lant trecken.

r 2.Mach. 5.b.11.

29

Daer na sal hy te gheleghener tijt, weder teghent Suyden trecken, doch het sal hem ten anderen male niet ghelucken, als ten eerstenmale.

D.30

Want ^s schepen wt Chitim sullen tegen hem komen, dat hy vertzaget wert, ende omkeeren moet: so sal hy teghen het heylige Verbont vergrimmen, ende sal het wtrichten, ende sal hem omme sien, ende aen hem trecken de ghene, die het heylighe Verbondt verlaten.

s De Romeynen. Nume. 24.c.24.

31

Ende syne ^t Armen sullen aldaer staen, die sullen het Heylichdom inder ^{u †} veste ontwijen, ende het daghelicxsche offer af doen, ^x ende eenen grouwel der verwoestinghe oprichten.

t Syne Hooftlieden ende Geweldighen.

u Of, sterckte,

† And. kracht.

x 1.Macha. 1.f.57.

32

Ende hy sal ^y huychelen, ende den Godloosen, ⁺ die het Verbont ouetrreden, goede woorden gheuen: ^z doch het volck, die haren God kennen, sullen hen ^a† vermannen, ende het wtrichten.

y Of, met bewimpelinge omgaen.

+ Dat is Iudas Machabeus ende syne broeders, ende synen aenhanck.

z 1.Mach, 2.c.24.e.44

a† And. stercken

33

Ende de verstandighen inden volcke, sullen vele andere leeren: daerouer sullen sy vallen door het sweert, ^b vyer, gheuanckenisse ende roof, eenen tijt lanck.

b 1.Mach. 1.g.62. 2.Machab. 6.c.29. ende 7.a.3.

34

Ende wanneer sy also vallen, so sal hen dannoch ^c ghelijckewel een kleyne hulpe geschieden: doch vele sullen hen bedriegelicken tot hen doen.

c Of, nochtans

35

Ende der verstandighen sullen sommighe vallen, ^d op dat sy beproeft, reyne ende louter worden, tot dat het een eynde hebbe: want daer is noch een ander tijt voor handen.

d Dan. 12.d.30.

36

^* Ende de Koninck sal doen wat hy wil, ^{+ e} ende sal hemseluen verheffen ende opwerpen, tegen alles wat God is, ende teghen den God aller Goden, sal hy grouwelicken spreken: ^f ende het sal hem wel slaen, tot dat den toorne wt zy: want het is besloten, hoe langhe het dueren sal.

* Cap. xij. Lut.

+ Hier buycht de Engel syne woorden onder den persoon Epiphanis, op den Antichrist, ende de versegelde woorden gaen hier aen, daer hy aent eynde van seyt.

e 2.Thess. 2.a.4.

f Apoca. 15.a.1.

37

Ende ^g syner vaderen God, en sal hy niet achten: hy en sal noch ^h de vrouwen liefde, noch eenichs Gods achten, want hy sal hem teghen alle dinck opwerpen.

g Alle ander Goden, oock syner vooruaderen God moeten niets zijn, doch zijn eyghen God, die salt zijn.

h Hy wil seggen, dat hy inden onnatuerlicken laster sweuen sal, daer de Gods verachters mede gheplaecht worden, Roma. 1. datmen heet de Italiaensche hoochtijt ende stomme sonde: want den houwelicken staet ende de rechte liefde oft gebruyc der vrouwen, sal hy niet hebben: als het dan toegaet onder den Paus ende Turcken, op het aller grouwelickste.

38

Doch synen eyghen God Maosim, sal hy in des stede eeren: want hy sal eenen God, daer syne vaderen niet van gheweten hebben, ⁱ eeren, met goude, siluer, edele steenen, ende kleynodien.

i Waerlicken, dat is een slecht God, die geen ander ende beter eere heeft, dan gout ende siluer.

39

Ende sal den ghenen, die hem ^k Maosim helpen stercken, met den vreemden God, dien hy verkoren heeft, groote eere doen, ende haer tot heeren maken ouer groote goeden, ende hen het lant te loone wtdeylen.

k Maosim, heet vestinghe oft vasticheden, Presidia, Ghelijck als men de borchten, oft steden, vesten oft sterckten heet, ende Daniel in desen capitt. dit woordt dicwils gebruyct. So heet nu God Maosim eygentlicken, een God der vesten: Deus presidiorum.

E.40

Ende aenden eynde, sal hem de Koninck teghent Suyden met hem stooten, ende de Koninck teghent Noorden, sal hem teghen hem struyuen, met waghenen, ruyteren, ende velen schepen, ende sal in de landen vallen, ende haer verderuen, ende doortrecken.

41

Ende sal in het Weerde lant vallen, ende vele sullen ommekomen: dese dannoch sullen syner hant ontkomen, Edom, Moab, ende de eerstelinghen der kinderen Ammon.

42

Ende hy sal syne macht in de landen schicken, ende Egypten en sal hem niet ontkomen:

43

Maer hy sal door synen toch heerschen, ouer de gulden ende silueren schatten, ende ouer alle kleynodien Egypti, Lybien, ende der Moorlieden.

44

^l Hem sal dannoch een geschrey verschricken, van Oosten ende Noorden, ende hy sal met grooter grimmicheyt wttrecken, willens, vele te verdelghen ende te verderuen.

l Apoca. 11.b.11

45

Ende hy sal de tente zijns palleys opslaen, tusschen twee Zeen, rondtomme den Heyligen berch henen, tot dat het met hem een eynde worde, ^m ende niemant en sal hem helpen.

m Apoca. 19.c.20. ende 20.b.10.