Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat ij. Capittel.

1. Den Koninck te Babel konnen syne Wijsen, noch droom, die hem ghedroomt heeft, noch beduydinghe, tot haren grooten ongeluck, niet vinden, 14. Daniel door openbaringe des Heeren, 25. verklaert het beyde, 46. ende wordt vanden Koninck tot trooste alle Ioden, hooch verheuen.

A.1

INden tweedden Iare des Rijcx NebucadNezar, ⁺ hadde NebucadNezar eenen droom, ^a daer hy van verschrack, dat hy ^b opwaecte.

+ Den NebucadNezar droomt eenen droom. Dan. 4.a.1. ende 5.a.7.

a Hiob. 7.b.14.

b Of, wacker wert.

2

^c Ende hy geboot, alle Sterrenkijckers ende Wijsen, ende Tooueraers ende Chaldeen te samen te roepen, dat sy den Koninck synen droom segghen souden: ende sy quamen, ende traden voor den Koninck.

c Dan. 4.a.4. ende 5.a.7.

3

Ende de Koninck sprack tot hen: Ick hebbe eenen droom ghehadt, die heeft my verschrickt: ende ick woude gheerne weten, wat het voor eenen droom gheweest zy.

4

Doe spraken de Chaldeen totten Koninck op ^d† Chaldeisch, Heer Koninck, God verleene dy een lanck leuen: segghet dynen knechten den droom, so willen wy hem beduyden.

d† And. Syrisch:

5

De Koninck antwoordde, ende sprack tot den Chaldeen: Hy is my ontuallen: ^e† sullet ghy my den droom niet seggen, ende hem beduyden, so sullet ghy ^f† gantsch ommekomen, ende uwe huysen schandelicken verstoort worden.

e† and. so ghy, etc.

f† An. verstucket worden. And. ontledet.

6

^g† Sullet ghy my daerentegen den droom segghen ende beduyden, so sullet ghy gheschencken, gauen, ende groote eere, van my hebben, daeromme segghet my den droom, ende syne beduydinghe.

g† And. Maer so ghy, etc.

7

Sy antwoordden wederomme, ende spraken: De Koninck segge synen knechten den droom, so willen wy hem beduyden.

8

De Koninck antwoordde ende sprack: Voorwaer ick mercke het, dat ghy ^h verademinghe soeckt, dewijle ghy siet, dat hy my ontuallen is.

h Of, respijt

9

Doch sullet ghy my den droom niet seggen, so gaet het recht ouer v, als die ghy leugenen ende ghedichten voor my te spreken, voorghenomen hebbet, tot dat de tijt voorby ga: daeromme segghet my den droom, so kan ick mercken, dat ghy oock de beduydinghe treffet.

B.10

Doe antwoordden de Chaldeen voor den Koninck, ende spraken tot hem: Daer en is gheen mensche op Aerden, die segghen konne, dat de Koninck ^i† eyscht: so en is daer oock gheen Koninck, ^k† hoe groot ofte machtich hy oock zy, die sulcks van eenigen Sterrenkijcker, Wijsen, oft Chaldeer eyssche.

i† And. begheert

k† And. Prince noch Ouericheyt, die etc.

11

Want dat de Koninck eyscht, dat is te hooch: ^l ende daer is oock anders niemant, die het voor den Koninck segghen konne, wtghenomen de Goden, die by den menschen niet en woonen.

l Danie. 2.c.27.

12

Doe wert de Koninck gantsch toornich, ⁺ ende beual alle Wijsen te Babel, om te brenghen.

+ NebucadNazer beueelt alle Wijsen te Babel om te brenghen.

13

Ende het oordeel ghinck wt, datmen de Wijsen dooden soude: ende Daniel met tsamen synen gesellen wert oock ghesocht, datmense doodede.

14

Doe vernam Daniel sodanich oordeel ende beuel, van Arioch den ouersten Richter des Konincx, welcker wttooch, de Wijsen te Babel te dooden.

15

Ende hy hief aen, ende sprack tot des Konincx Voochdt, ⁺ Arioch: Waeromme is sulck een strenghe oordeel vanden Koninck wtghegaen? ende Arioch seyde het Daniel.

+ Het ghebet is onse eyndtlicke troost ende toeulucht, ende en laet ons oock niet feylen.

16

Doe ginck Daniel henen op, ende badt den Koninck, dat hy hem respijt gheue, op dat hy de beduydinghe, den Koninck segghen mochte.

17

Ende Daniel ghinck in zijn huys, ⁺ ende seyde sulcks synen ghesellen, Hanania, Misael, ende Asaria,

+ Hoe geerne ende genadichlicken verhoort God der geloouigen ghebet.

18

Dat sy God vanden Hemel om genade bidden souden, sulcx verborgen dincx haluen, op dat Daniel ende syne ghesellen niet met tsamen den anderen Wijsen te Babel, omme en quamen.

19

Doe wert Daniel sulck verborgen dinck, door een ghesichte, des nachts gheopenbaert: ^m daer ouer loefde Daniel den God vanden Hemel,

m Syrac. 39.c.23.

C.20

ⁿ Hief aen, ende sprack: Gheloeft zy den Name Gods, van eewicheyt tot eewicheyt: want syne is, beyde wijsheyt ende sterckte.

n Of, begonst,

21

^o Hy verandert ^p tijt ende stonden: ^q hy settet Koninghen af, ende settet Koninghen in: ^r hy gheeft den Wijsen hare wijsheyt, ende den verstandighen haer verstant.

o Dan. 7.d.

p Dat is, Hy settet tijt, hoe lange een yegelic Rijck staen, Ia hoe langhe een yeghelick mensche leuen, ende een yegelick dinc dueren sal.

q Hiob. 34.c.24. Ierem. 27.a.6. Danie. 4.b.14.

r Hiob. 32.a.8.

[fol. 62v]

22

Hy openbaert wat diep ende verborghen is, hy weet wat in der duysternisse leyt, want by hem is enckel licht.

23

Ick dancke dy ende loue dy God, myner vaderen, dat du my wijsheyt ende sterckte verleenest, ende als nu geopenbaert hebst, daer wy dy omme ghebeden hebben, namelicken, du hebst ons des Konincx sake gheopenbaert.

24

Doe ginck Daniel henen op tot Arioch, die van den Koninck beuel hadde, de Wijsen te Babel omme te brengen, ende sprack also tot hem: Du salt de Wijsen te Babel niet ombrenghen, maer brengt my henen op tot den Koninck, ick wil den Koninck de beduydinghe segghen.

25

^s Arioch brachte Daniel flucx henen op, voor den Koninck, ende sprack also tot hem: Daer is een gheuonden onder den gheuangenen wt Iuda, die den Koninck de beduydinghe segghen kan.

s Daniel 5.b.13.

26

De Koninck antwoordde, ende sprac tot Daniel, ^t dien sy Beltsazer hieten, Bistu die my den droom, dien ick gesien hebbe, ende syne beduydinghe segghen kan?

t Daniel 1.a.7. ende 10.a.1.

27

Daniel ^u hief aen voor den Koninck, ende sprack: ^{+ x} Het verborghen dinck, dat du Koninck eyscht, vanden Wijsen, ^y† Geleerden, Sterrenkijckers ende Waerseggeren, dat en staet in haren vermoghen niet, den Koninck te segghen:

u Of, begonst

+ Daniel ontschuldicht de Wijse, ende behoudtse by den leuen.

x Danie. 2.b.11.

y† And. swartekonstenaers, waersegghers, ende Duyuelbesweerders.

28

Maer God vanden Hemel, die kan verborghen dinck openbaren: die heeft den Koninck NebucadNezar kondt ghedaen, wat in toekomenden tijden geschieden sal: Dynen droom ende dijn ghesichte, doe du sliepest, quam daeruan.

29

Du Koninck dachtest op dijn bedde, hoe het doch hier namaels toegaen soude, ende de gene die verborghen dinck openbaert, heeft dy kondt ghedaen, hoe het toegaen soude.

D.30

So is my sulck verborghen dinck gheopenbaert, ⁺ niet door myne wijsheydt, als ware sy grooter dan aller, die daer leuen, maer daeromme, op dat den Koninck de beduydinghe kondt ghedaen worde, ende du dijns herten ghedachten vermerckedest.

+ Dat mach ymmers wel een ootmoet heeten.

31

Du Koninck saghest, ⁺ ende siet, een gantsch groot ende hooch beelt stont tegen dy, dat was verschrickelick aen te sien.

+ Daniel openbaert NebucadNezar synen droom.

32

Desseluen beelts hooft was van fijnen goude, syne borst ende armen, waren van siluer, synen buyck ende lendenen waren van ^z koper.

z Of, eerin.

33

Syne beenen waren ijseren, syne voeten waren eensdeels ijseren, ende eensdeels leemen.

34

Sulckes saechstu, tot dat ^a eenen steen daeraf ghebroken wert, sonder handen, die sloech dat beelt aen syne voeten, die ijseren ende leemen waren, ende ^b vermaeldese tot puluer.

a Matth. 21.e.42. Marc. 12.b.10. Luc. 20.b.17. Psalm. 118.c.22.

b Of, versmetterdese tot puluer. Iesaie 8.a.6. ende 28.b.16. Roma. 9.d.33. Act. 4.b.11. 1.Pet. 2.a.7.

35

Doe werden met malcanderen versmettert, het ijseren, de leem, koper, siluer ende gout, ende werden als kaf inder somerschueren, ende de wint verwaeydese, datmense nergens meer vinden konde: de steen nu, die dat beeldt sloech, wert eenen ^c grooten berch, dat hy de gantsche werelt veruulde.

c Iesaie 2.a.2.

36

Dat is den droom: ⁺ nu willen wy de beduydinghe voor den Koninck segghen.

+ De wtlegginge des drooms Danie. 5.b.18.

37

Du Koninck, bist een Koninck aller Koninghen, dien God vanden Hemel, Koninckrijcken, macht, sterckte, ende eere ghegeuen heeft,

38

Ende alles daer lieden woonen, daertoe de dieren op den velde, ende de vogelen onder den Hemel, in dyne handen ghegeuen, ende dy ouer alle dinck macht verleent heeft: du bist het gulden hooft.

39

Na dy sal een ander Koninckrijcke opkomen, ^d slechter dan dyne is: daer na het derde Konincrijcke, dat ^e koperen is, dwelcke sal ouer alle landen heerschen.

d Of, smaller, dunner,

e Of, eerine

E.40

^f Het vierde sal hardt zijn als ijser: want ghelijck als ijser alle dinck versmettert ende ^g verslaet, Ia ghelijck als ijser alle dinck verbreect, also sal het oock alle dinck versmetteren ende verbreken.

f Daniel. 7.a.7.

g Dat is, te morsel slaet

41

Dat du nu ghesien hebst, de voeten ende teenen, eensdeels van leemen, ende eensdeels ijseren: dat sal een gedeylt Koninckrijcke zijn, doch sal van des ijseren ^h plante daerinne blijuen, als du dan ghesien hebst, ijseren met leeme vermenghet.

h Sommige lesen, van des ijseren sterckte. Hy wil doch seggen. Dat het Roomsche Rijcke, te dier tijt, wanneer het ghedeylt zijn sal, omgesettet, ende gelijck als eene plante oft wortel, anders waert henen koemt, ende sal doch desseluen ijserens oft Rijcx plante, ende gheen nieuwe ander Rijck zijn. Dat is altemael geschiet, doe het Roomsche Rijcke van den Griecken, op de Duytschen ghekomen is door den Paus ende Carolum Magnum.

42

Ende dat de teenen aen synen voeten, eensdeels ijseren, ende eensdeels leemen zijn: sal ^i† sommigher mate een sterck, ende sommigher mate een swack Rijcke zijn.

i† And. eensdeels

43

Ende dat du ghesien hebst, ijseren met leeme vermengt: sullen sy hen wel na menschelicken bloede, door een anderen menghen, maer sy en sullen doch niet een aen den anderen houden, ghelijck als hem ijseren met leem niet vermenghen laet.

44

^k Doch ter tijt sulcker Koninckrijcken, sal God vanden Hemel, een Koninckrijcke oprichten, dat nemmermeer verstoort en wort, ende zijn Koninckrijcke en sal op gheen ander volck komen: het sal alle dese Koninckrijcken ^l versmetteren ende verstooren, ^m doch het sal eewichlick blijuen.

k Iesaie 9.a.6. Danie. 7.b.14. Luc. 1.c.29.

l Of, tot puluer, of stof maken.

m Luce 1.c.29. Ioan. 12.d.34.

45

Als du dan ghesien hebst, eenen steen, sonder handen vanden berge af ghescheurt, die dat ijseren, ⁺ koper, leem, siluer ende gout, versmettert: also heeft de groote God, den Koninck kondt ghedaen, hoe het hier namaels toegaen sal: ende dat is ghewisselick den droom, ende de beduydinghe is recht.

+ Het rijcke Christi.

46

Doe viel de Koninck NebucadNezar op zijn aenghesichte, ende badt aen voor Daniel: ende beual, ⁺ men soude hem spijsoffer ende reuckoffer doen.

+ Hy badt aen niet Daniel, maer God in Daniel, anders hadde het Daniel niet geleden.

47

Ende de Koninck antwoordde Daniel, ende sprack: Daer en is gheen twijffel aen, ⁿ uwe God is een God ouer alle Goden, ende een Heere ouer alle Koninghen, die daer kan verborgen dinck openbaren, dewijle dat du dit verborghen dinck, hebst konnen openbaren.

n Deut. 10.b.17. Dan. 12.a.1. Psalm. 136.a.2. Iosue 22.c22.

48

Ende de Koninck verhoochde Daniel, ende gaf hem groote ende vele geschencken, ^{+ o} ende maecte hem ten Vorste ouer het gantsche lant te Babel, ende settede hem ten Ouersten ouer alle Wijsen te Babel.

+ De wijsheyt regeert ouer ghewelt. Gen. 41.d.93.41.

o 3.Esdr. 4.e.41.

49

^p Ende Daniel badt vanden Koninck, dat hy ouer de landen te Babel setten mochte, Sadrach, Mesach, AbedNego: ende hy selfs Daniel, bleef by den Koninck te houe.

p Daniel. 3.b.12.