Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat Lj. Capittel.

1. Uoorder vander straffe Babels, ende menigherley oorsaken derseluer.

A.1

SO spreeckt de Heere, ^{+ a} Siet, ick wil eenen scherpen wint verwecken, teghen Babel, ende teghen hare inwooners, die hen teghen my ghesettet hebben.

+ Babel.

a Ierem. 25.b.12. ende 50.a.1.

2

Ick wil oock Wanners na Babel schicken, diese ^b wannen sullen, ende haer landt wtuaghen, die ^c allenthaluen rondtomme haer zijn sullen, aenden daghe haers onghelucx.

b Gelijck alsmen het koorne wannet, wanneer het wtghedorscht is.

c Of, alom, van allen zijden

3

Want hare schutters en sullen niet schieten, ende hare gheharnaschte, en sullen haer niet weeren konnen: so en verschoont nu harer iongher manschap niet, verbant alle hare heyren:

4

Dat de verslaghene daer ligghen inden lande der Chaldeen, ende de verstekene op hare straten.

5

^d Want Israel ende Iuda sullen niet weduwen, van haren God den Heere Zebaoth, gelaten ^e† worden: want ghener lant heeft hem hooch verschuldicht, aen den Heylighen in Israel.

d Ierem. 50.c.20.

e† And. worden, oft sy schoon haer lant vol misdaden gheuult hebben, voor dien [of, vanwegendes] Heylighen, etc.

6

^f Vliedet wt Babel, op dat een yeghelick zijn ziele verlosse, dat ghy niet onder en gaet in harer misdaedt: want het is den tijt der wrake des Heeren, die een vergelder is, ende wilse betalen.

f Iesaie. 48.c.20. Ierem. 50.a.8. Apocal. 18.a.4.

7

^g† Den gulden Kelck te Babel, die de gantsche werelt droncken ghemaeckt heeft, is inder hant des Heeren: alle Heydenen hebben van haren wijn ghedroncken, daeromme zijn de Heydenen so ^h dul gheworden.

g† An. Babel is gheweest een gulden beker inder hant des Heeren, die de etc. heeft: alle, etc. Ierem. 25.b.15.

h Dat is, die haer so stout roemen, gelijck als de sotten.

8

ⁱ Hoe gantsch haest is Babel gheuallen, ende te niete ghemaeckt: huylt ouer haer, neemt oock salue tot haren wonden, oft sy misschien mochte heel worden.

i Iesaie 21.a.9. Apocal. 14.a.8. ende 18.a.2.

[fol. 40r]

9

Wy heelen Babel, doch sy en willen niet heel worden: so laetse varen, ende laet ons een yegelick in zijn lant trecken: want haer straffe reyckt tot aen den Hemel, ende langhet opwaerts tot aen de wolcken.

B.10

De Heere heeft onse gherechticheyt voortgebracht: koemt, laet ons te Zion vertellen, de wercken des Heeren onses Gods.

11

Ia, palleert nu de pijlen wel, ende rustet de schilden toe: ^k de Heere heeft den moet der Koninghen in Meden verweckt: want syne ghedachten staen teghen Babel, dat hyse verderue: want dit is de wrake des Heeren, de wrake zijns Tempels.

k Iudic. 2.b.14. 1.Reg. 11.b.14.

12

Ia steeckt nu de baniere op de mueren te Babel, ^l† neemt de wacht in, settet wachters, bestelt de schaerwacht: want de Heere dencket wat, ende sal oock doen, wat hy teghen de inwooners te Babel ghesproken heeft.

l† An. stercket de schildtwacht, bestelt de schaerwacht, stelt heymelicke hoede:

13

Die du aen groote wateren woonest, ende groote schatten hebst, dijn eynde is ghekomen, ende dyne ghiericheyt is wte.

14

^m De Heere Zebaoth heeft by syner zielen gesworen, Ick wil dy met menschen vullen, als warent keuers, die sullen dy een ^n† liedt singen.

m Ierem. 22.a.5. Iesaie. 45.c.23. Amos 6.a.8. Heb. 6.b.13.

n† And. wijnlesers Maenliedt

15

^o Die de Aerde door zijn kracht ghemaeckt heeft, ende den omloop der wereldt, door syne wijsheyt bereydet, ende den Hemel ^p† ordentlick gheschicket.

o Gene. 1.a.6. Psalm. 146.a.6. Ierem. 10.b.12. Act. 14.b.14.

p† And. met syner voorsichticheyt wtghespannen.

16

Wanneer hy dondert, so is daer waters de volheyt onder den Hemel, ^q hy treckt den neuel op van het eynde der Aerden: hy maeckt blixem inden reghen, ende laet ^r den wint komen wt heymelicken plaetsen.

q Psalm. 135.a.7. Ierem. 10.b.13.

r Amos 4.b.13.

17

^s Alle menschen zijn dwasen met haerder ^t konst, ende alle goutsmeden staen met schanden met haren beelden: ^u want hare Afgoden zijn bedriegherie, ende en hebben gheen leuen.

s Iesaie. 44.a.4.

t Dat is, leere van Afgoderie.

u Psalm. 115.a.4.

18

Het zijn enckel ijdelheden, ende verleydische wercken: sy moeten omkomen, wanneer sy te huys ghesocht worden.

19

Doch so en is die niet, die Iacobs schat is, maer, die alle dinck maeckt, die isset, ^x ende Israel is de roede zijns erues, hy heet Heere Zebaoth.

x Deuter. 4.c.20. ende 32.a.9. Iesaie 19.c.25.

C.20

Du bist mynen hamer, mijn krijchswapen: door dy hebbe ick de Heydenen ^y verslaghen, ende de Koninckrijcken verstoort.

y Is te morsel geslagen: Also oock hier na.

21

Ick wil dyne peerden ende ruyters verslaen, ick wil dyne wagenen ende voerluyden versmijten.

22

Ick wil dyne mannen ende vrouwen verslaen, ick wil dyne ouden ende ionghen verslaen, ick wil dyne Iongelingen ende Ionckurouwen verslaen.

23

Ick wil dyne Herders ende kudden verslaen, ick wil dyne boeren ende iocken verslaen: ick wil dyne Vorsten ende heeren verslaen.

24

Want ick wil Babel ende allen inwooners der Chaldeen, verghelden, alle hare boosheyt, die sy aen Zion begaen hebben, voor uwen ooghen, spreeckt de Heere.

25

Siet, ick wil aen dy, du schadelicke berch, die du de gantsche werelt verderuest, spreect de Heere: ick wil myne hant ouer dy strecken, ende dy vanden rotsteenen daer af wentelen, ende wil eenen verbrandden berch van dy maken.

26

Datmen noch hoecksteen noch grondtsteen, wt dy nemen konne, maer een eewige woestijne saltu zijn, spreeckt de Heere.

27

Worpt banieren op inden lande, blaest de basuynen onder den Heydenen, heyliget de Heydenen teghen haer, roept tegen haer de Konincrijcken Ararat, ⁺ Meni, ende Ascenas: bestellet Hooftlieden teghen haer, brenghet peerden opwaerts als snorrende keuers.

+ Ascenas.

28

Heylighet de Heydenen teghen haer, namelicken de Koninghen tot Meden, met tsamen den Vorsten ende heeren, ende het gantsche lant harer heerschappie.

29

Dat het lant beuende worde, ende verschricke: want de gedachten des Heeren, willen veruult worden tegen Babel, dat hy het lant Babel tot eener woestijne make, daer niemant inne woone.

D.30

De Helden te Babel en sullen niet te velde trecken derren, maer moeten in de sterckte blijuen: hare sterckheyt is wte, ende zijn ^z wijuen gheworden, hare wooninghen zijn aenghesteken, ende hare grendelen verbroken.

z Dat is, vertzaecht ende bloodelick, als de vrouwen in kints nooden.

31

Daer loopt hier een ende daer een den anderen tegen, ende een bootschap ontmoet hier ende daer der anderen, den Koninck te Babel aen te seggen, dat syne stadt ghewonnen zy tot aen het eynde.

32

Ende de Hauene inghenomen, ende de Zee wtgebrant zy, ende de krijchslieden bloode gheworden zijn.

33

Want so spreect de Heere Zebaoth, de God Israels: De dochter Babel is als eenen dorschuloer, wanneermen daerop dorsschet, haren oogst sal gantsch haestelick komen.

34

NebucadNezar de Koninck te Babel, heeft my verslonden ende omgebracht, hy heeft van my een ledich vat gemaect: hy heeft my verslonden, als eenen drake, hy heeft synen buyck gheuult met mynen nootlicksten, hy heeft my verstooten.

35

Nu daerentegen vindet hem ouer Babel den ^a wreuel aen my begaen, ende mijn vleesch, spreect de inwoonersse tot Zion, ende mijn bloet ouer de inwooners in Chaldea, spreeckt Ierusalem.

a Dat is, onbillicken moedtwil

36

Daeromme spreeckt de Heere also: Siet, ick wil dy dyne sake wtuoeren, ende dy wreken: ick wil haer Zee wtdroogen, ende haren bornput verloopen laten.

37

Ende ^b Babel sal ten steenhoop, ende tot eener draken wooninghe worden, ten wonder, ende ten aenfluyten, dat niemant daerinne woonet.

b Iesaie. 25.a.1. ende 26.a.5. ende 37.c.26. Ierem. 9.b.11.

38

Sy sullen altesamen brullen, als de leeuwen, ende schreyen als de ionghe leeuwen.

39

^c Ick wilse met haren drincken in de hitte setten, ende wilse droncken maken, dat sy vrolick werden, ^d ende eenen eewigen slaep slapen, van welcken sy nemmermeer opwaken sullen, spreect de Heere.

c Dat is, Ic wilse flucx laten suypen, der gantscher werelt goet ende lieden, ende wanneer sy aent alder sekerste is, so wil icse slapende maken, dat sy te gronde gaen eewichlik.

d Ierem. 51.f.57.

E.40

Ick wilse daeronder voeren, als lammeren ter slachtbancke, als de rammen met den bocken.

41

Hoe is Sesach so ghewonnen, ende de beroemde inder gantscher werelt, so inghenomen? Hoe is Babel so ten wonder gheworden onder den Heydenen? ⁺

+ Sesach.

42

Een Zee is ouer Babel ghegaen, ende is met desseluen wallen veelheyt, bedeckt.

43

Hare steden zijn tot eener woestijne, ende tot eenen dorren eensamen lande, gheworden, ten lande, daer niemant inne woont, ende daer gheen mensche inne en wandelt.

44

^e Want ick hebbe den Bel te Babel te huys ghesocht, ende hebbe wt syner kele ghetrocken, dat hy verslonden hadde: ende de Heydenen en sullen niet meer tot hem loopen, want oock de mueren te Babel, zijn neder gheuallen.

e Ierem. 50.a.2.

45

^f Trect henenwt mijn volck, ende een yeghelick ^g† verlosse zijn ziele, vanden grimmighen toorne des Heeren.

f Iesaie. 48.c.20. Ierem. 50.a.8. ende 51.a.6. Apocal. 18.a.4.

g† And. wtrucke

46

Uwe herte mocht anders weeck worden, ende vertzaghen voor den gheschreye, datmen inden lande hooren sal: want in den Iare sal een geschrey gaen, ende na denseluen inden anderen Iare, oock een gheschrey ouer ghewelt inden lande, ende een Vorst sal teghen den anderen zijn.

47

Daeromme siet, den tijt koemt, dat ick de Afgoden te Babel te huys soecken wil, ende hare

[fol. 40v]

gantsche lant te schanden worden sal, ende hare verslaghene daerinne ligghen sullen.

48

Hemel ende Aerde, ende alles wat daer inne is, sullen iuychen ouer Babel, dat hare verstoorders van Noorden ghekomen zijn, spreeckt de Heere.

49

^h Ende als Babel in Israel de verslaghene gheuellet heeft, also sullen oock te Babel de verslaghene geuelt worden, inden gantschen lande.

h Ierem. 50.b.15.c 29.

F.50

So treckt nu henen, ghy die den sweerde ontuloden zijt, ende en suymt niet langhe: ghedenct des Heeren in verren lande, ende latet v Ierusalem inden herten zijn.

51

Wy waren te schanden gheworden, doe wy de versmaedtheyt hooren moesten, ende de schande onse aenghesichte bedeckte, doe de vreemde ouer het Heylichdom des huys des Heeren quamen.

52

Daeromme siet, den tijt koemt, spreeckt de Heere, dat ick hare Afgoden thuyssoecken wil, ende inden gantschen lande sullen de doodtlick verwondeden, suchten.

53

Ende wanneer Babel inden Hemel klomme, ende hare macht inder hoochte vast maeckte, so sullen doch verstoorders van my ouer haer komen, spreeckt de Heere.

54

Men hoort een gheschrey tot Babel, ende eenen grooten iammer inder Chaldeen landt.

55

Want de Heere verstoort Babel: hy verderftse met sulcken grooten gheschrey ende rumoer, dat hare wallen bruysen, als de groote wateren.

56

Want de verstoorder is ouer Babel ghekomen, hare Helden worden gheuanghen: hare boghen worden gebroken: want de God der wrake, de Heere betaeltse.

57

Ick wil hare Vorsten, Wijsen, heeren, ende Hooftlieden, ende krijghers, droncken maken, ⁱ dat sy eenen eewighen slaep sullen slapen, daer sy nemmermeer van opwaken, spreeckt de Koninck, die daer ^k heet, Heere Zebaoth.

i Ierem. 51.d.39.

k Iesaie 48.a.2. ende 51.b.15. ende 54.a.5. Ierem. 46.b.18. ende 48.b.15. ende 50.d.34.

58

So spreeckt de Heere Zebaoth: De mueren der grooter Babel, sullen ondergrauen, ende hare hooghe poorten, met vyere aengesien worden: dat der ^l† Heydenen arbeyt verloren zy, ende verbrandt worde, wat de volcken met moeyte ghebouwet hebben.

l† And. volcken arbeyt vergeefs, ende der lieden ringen aent vyer, enckel moeyte zijn sal.

59

Dit is het woordt, dat de Prophete Ieremia, Seraia den sone Neria des soons Mahsea beual, ⁺ doe hy met Zedekia den Koninck in Iuda, ^m na Babel tooch, inden vierden Iare zijns Koninckrijcx: ende Seraia was een vreedsaem Vorst.

+ Seraia.

m Dat is geschiet voor der verstooringe, velichte den Koninck te Babel te huldigen, etc.

G.60

Ende Ieremia schreef alle het ongheluck, dat ouer Babel komen soude, in een boeck, namelicken, alle dese woorden, die teghen Babel gheschreuen zijn.

61

Ende Ieremia sprack tot Seraia: Wanneer du te Babel koemst, so siet toe, ende leest alle dese woorden,

62

Ende spreeckt: Heere, du hebst teghen dese stadt ghesproken, dat duse wilt wtroeyen, dat niemant daerin en woone, noch menschen noch vee, maer eewichlick woest zy.

63

Ende wanneer du dat boeck hebst wtghelesen, ⁿ so bindet eenen steen daeraen, ende worpt het, inden Phrath.

n Apoca. 18.c.21.

64

Ende spreeckt: Also sal Babel versoncken worden, ende niet weder opkomen van den onghelucke, dat ick ouer haer brenghen wil, maer vergaen: So verre heeft Ieremia ghesproken.