Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat xxxj. Capittel.

1. Na troost ouer der Babylonischer gheuanckenisse vrolicker verlossinghe, 22. beschrijft hier Ieremia, de wonderbare ende vreuchdenrijcke genade, die door Christum aengherichtet is, in den nieuwen Testamente.

A.1

TEr seluer tijt, spreeckt de Heere, wil ick aller gheslachten Israels God zijn, ende sy sullen mijn volck zijn.

2

So spreeckt de Heere: ^a Het volck dat ouerghebleuen is van den sweerde, heeft ghenade gheuonden in der woestijne: Israel treckt henen tot syner ruste.

a Num. 14.c.20.

3

De Heere is my verschenen van verre: ick hebbe dy oyt ende ^b doorgaens lief ghehadt, daerom hebbe ick dy tot my ghetoghen, wt enckel goedertierenheyt.

b Of, alle weghe

4

Welaen, ick wil dy wederom bouwen, dat du salt ghebouwet heeten, du Ionckurouwe Israel: du salt noch ^c†vrolick ^d bommen, ende daer wt gaen aen den dantz.

c† And. vercieret zijn van dynen Tamborijnen, ende ten dantze der speellieden gaen.

d Of, trommelen

5

Du salt wederom wijnberghen planten aen den bergen Samarie: planten salmen, ende daertoe ^e† pijpen.

e† And. ghemeyn maken. Leuit.19.c.23.

6

Want de tijdt sal noch komen, dat de hoeders aen den gheberchte Ephraim sullen roepen, ^f Welop, ende laet ons henenop gaen na Zion, tot den Heere onsen God.

f Iesa. 2.a.3. Mich. 4.a.2. Sach. 8.c.21.

7

Want so spreeckt de Heere, Roepet ouer Iacob met vreuchden, ende iuychet ouer het hooft onder den Heydenen: roepet luyde, roemet ende spreeckt: Heere, helpt dynen volcke, den ouerghebleuenen in Israel.

8

Siet, ick wilse wt den lande des Noorden brengen, ende wilse versamelen wt den eynden der Aerden, beyde blinden, lamme, ^g swanghere ende kinderbeddeschen, dat sy met grooten hoopen weder herwaerts komen sullen.

g Of, met kinde

9

Sy sullen weenende komen, ^h† ende biddende, so wil ickse leyden, ick wilse leyden aen den waterbeken op slechten weghe, dat sy hen niet en stooten: ⁱ want ick ben Israels vader, ^k so is Ephraim mijn eerstgheboren sone.

h† An. so wil ickse genadichlicken leyden, ick etc.

i Deut. 32.a.6.

k Gene. 48.c.20.

B.10

Hoort ghy Heydenen des Heeren woordt, ende verkondighet het verre in den Eylanden, ende spreeckt: ^l De ghene die Israel verstroyt heeft, die sal het oock weder versamelen, ^m ende sal

l Iere. 2.b.14. Sacha. 8.b.13.

m Hesek. 34.b.11.

[fol. 32r]

harer ^* wachten, als een herder syner kudde.

* Of, waer nemen

11

Want de Heere sal Iacob verlossen, ende van der handt des machtighen ontrucken.

12

Ende sy sullen komen, ende op der hoochte te Zion iuychen: ende sullen hen tot den gauen des Heeren hoopen, namelicken ten korne, moste, olye, ende ionghen schapen ende ossen: dat hare ziele sal zijn, als eenen waterrijcken hof, ende en sullen niet meer bekommert zijn.

13

Als dan sullen de Ionckvrouwen vrolic zijn, daertoe de ⁿ ionge manschap ende de ouden met malcanderen: want ^o ick wil haer treuren in vreuchde veranderen, ende haer troosten, ende haer verheughen na harer droefnisse.

n Of, ghesellen

o Ioan. 16.c.20.

14

Ende ick wil der Priesteren herte vol vreuchden maken, ^p ende mijn volck sal myner gauen de volheyt hebben, spreeckt de Heere.

p Coloss. 2.b.10.

15

So spreeckt de Heere: ^q Men hooret eene klaechlicke stemme ende bitter weenen, op der hoochte, Rachel weenet ouer hare kinderen, ende en wil haer niet troosten laten, ouer hare kinderen, want het is met hen wte.

q Iere. 3.c.21. Matth. 2.b.18.

16

Doch de Heere spreect also: Laet dijn schreyen ende weenen, ende laet ^r na, de tranen dyner ooghen: want dynen arbeyt sal wel beloonet worden, spreect de Heere, sy sullen weder komen wt den lande des vyandts.

r Of, achter

17

Ende dyne nakomelingen hebben vele goets te verwachten, spreeckt de Heere, want dyne kinderen sullen weder in hare landtpalen komen.

18

Ick hebbe wel ghehoort, hoe Ephraim klaghet: ^s du hebst my ghetuchtighet, ende ick ben oock ghetuchtighet, als een ^t wulpsch kalf: ^u bekeert du my, so worde ick bekeert: want du Heere bist mijn God.

s Hesek. 20.d.37.e.44.

t Of, geyl, dertel,

u Tren. 5.c.21. Sach. 1.a.3.

19

Doe ick bekeert werdt, dede ick boete: want na dien ick kloeck ghemaket ben, sla ick my op ^x de heupe: want ick ben te schanden gheworden, ende sta schaemroodt: want ick moet lijden, den ^y hoon myner ieughet.

x Op de heupe slaen is een teecken der smerten: ghelijck als de vrouwen doen in kints nooden.

y Dat is, lachter, versmadinghe.

C.20

^z Is Ephraim niet mijn dierbaer sone, ende mijn troetelkint? want ick dencke noch wel daeraen, wat ick hem ghesproken hebbe: daerom breeckt my mijn herte tegen hem, dat ick my syner ontfermen moet, spreeckt de Heere.

z Gene. 48.c.20.

21

Richtet dy ^a† grafteeckenen op, settet dy treurteeckenen, ende richtet dijn herte op de gebaende strate, daer ick op ghewandelt hebbe: keeret weder Ionckvrouwe Israel, keeret dy weder tot dese dynen steden.

a† And. merckteeckenen op, settet dy hoopen, ende etc. daer du op gewandelt hebst:

22

Hoe langhe wiltu in der verbijsteringe gaen, du afgheweken dochter? want de Heere sal wat nieuwes in den lande scheppen, ^b de vrouwe sal den man ommeuanghen.

b Luth. Ick en werpe het verstant niet wech, daer de Ouden inne segghen, Christus zy de man, van Maria ommeuangen, dat is, ontfangen ende geboren. Ende daer en leyt niets aen, wat de blinden Ioden, hier ende in andere plaetsen meer, tokelen: want dewijle het sal wat nieuwes zijn, so moet het een groot wonderlick dinck zijn, bouen alle dat oude. Ende summa, Het sal een nieuwe Testament zijn, daer een vrouwenbeelde een niewe seltzame moeder inne is: want de gantsche Text spreeckt hier van den nieuwen Testamente, ende heetse treuren, om den ouden begrauen Mose, ende hem op des Heeren wech richten. Het kan oock wel de bedieninghe Sanct Pauli Rom. 7. hebben, daer de oude man Nomos (de Wet) de vrouwe door den doot ledich laet: want de Wet en is nu niet ouer, maer onder ons, ende omuanghet ons niet meer: welcks ooc niet anders en is, als het nieuwe Testament.

23

So spreeckt de Heere Zebaoth, de God Israels: Men sal noch dit woordt, weder spreken in den lande Iuda, ende in synen steden, wanneer ick hare gheuanckenisse wenden sal: De Heere seghene dy, du wooninghe der gherechticheyt, du heylighe Berch.

24

Ende Iuda met tsamen alle synen steden, sullen daerinne woonen, daertoe ackerlieden, ende die met kudden omme henen trecken.

25

^c Want ick wil de moede zielen verquicken, ende de bekommerde zielen versadighen.

c Matth. 5.a.4.6. ende 11.c.28.

26

Daerom ben ick opghewaket, ende sach op, ende hebbe so soete gheslapen.

27

Siet, de tijt koemt, spreeckt de Heere, dat ick het huys Israel, ende het huys Iuda besaden wil, beyde met menschen ende met vee.

28

^d Ende gelijck als ick ouer haer gewaket hebbe, wt te roeyen, wt te rucken, af te breken, te verderuen, ende te plagen: also wil ick ouer haer waken, te bouwen ende te planten, spreeckt de Heere.

d Deut. 28.g.63. ende 30.a.9. Iere. 32.e.41. Sach. 8.b.14.

29

^e Ter seluer tijdt en salmen niet meer seggen, De Vaderen hebben suere wijndruyuen ghegeten, ende der kinderen tanden zijn stomp gheworden.

e Hesek. 8.a.2.3. Tren. 5.a.7.

D.30

Maer een yegelick sal om syner misdaet wille steruen: ende welcke mensche suere wijndruyuen eett, dien sullen syne tanden stomp worden.

31

^f Siet, de tijde koemt, spreeckt de Heere, so wil ick met den huyse Israel, ende met den huyse Iuda een nieuwe Verbondt maken.

f Heb. 8.a.8. Baruc. 2.d.35.

32

Niet als het verbont geweest is, dat ic met haren vaderen maecte, doe ickse by der handt nam, dat icse wt Egyptenlant leydde: welcker verbont sy niet ghehouden en hebben, ende ickse ^g dwinghen moeste, spreeckt de Heere.

g Door de Wet de onwillige regeren.

33

Maer dat sal het verbondt zijn, dat ick met den huyse Israel maken wil na deser tijt, spreect de Heere: ^h Ick wil myne Wet in haer herte geuen, ende in haren sin schrijuen, ⁱ ende sy sullen mijn volck zijn, so wil ick haer God zijn.

h Heb. 8.b.10. ende 10.b.16. Iesa. 51.a.7. Psalm. 40.a.9. Iere. 24.a.7.

i Iere. 32.d.34. Sach. 8.a.8.

34

Ende niemandt en sal den anderen, noch een broeder den anderen leeren, ende segghen: Bekennet den Heere: maer sy sullen my alle kennen, beyde kleyn ende groot, spreeckt de Heere: ^k want ick wil hen hare misdaedt vergheuen, ende harer sonden nemmermeer gedencken.

k Act. 10.e.43. Rom. 11.c.27.

35

So spreeckt de Heere, ^l die de Sonne den daghe ten lichte gheeft, ende de Maen ende de Sterren, na haren loope, der nacht ten lichte: ^m die de Zee beweget, dat hare goulen bruysen, ⁿ Heere Zebaoth is synen Name.

l Gene. 1.b.14. Psalm. 136.a.8. Deut. 4.b.19. 4.Esd. 6.e.45.

m Iesa. 51.b.15.

n Iesa. 48.a.1. ende 51.b.15. ende 54.a.5.

36

Wanneer sulcke ordeninghen afkomen voor my, spreeckt de Heere, so sal oock ophouden het zaedt Israels, dat het niet meer een volck voor my en zy eewichlick.

37

So spreeckt de Heere: Wanneermen den Hemel bouen kan meten, ende de grondt der Aerden doorgronden, ^o so wil ick oock verwerpen het gantsche zaedt Israels, om alles dat sy doen, spreeckt de Heere.

o Rom. 11.a.1.

38

Siet de tijdt koemt, spreeckt de Heere, dat de stadt des Heeren sal ghebouwet worden, van ^p den torren Hananeel aen, tot aen de Hoeckpoorte.

p Nehem. 3.a.1. Sach. 14.b.10.

39

Ende het richtsnoer, sal by der seluen wijder wtgaen, tot aen het berghelken Gareb, ende hem na Gaath wenden.

40

^q Ende het gantsche dal der lijcken ende der asschen, met tsamen den gantschen acker, tot aen de beke Kidron, tot den egghe aen der Peerdenpoorte toe, tegent Oosten, sal den Heere heylich zijn, dat het nemmermeer verreten, noch afghebroken worden en sal.

q Iere.19.a.6.