Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat xvij. Capittel.

1. De Philisteen rusten hen ten strijde met Israel, 4. Goliath beroept met grooter hoonsprake eenen bysonderen kamp, op verlies des ganschen heyrs, 12. Dauid van synen vader, 17. in den leger ghesonden, 22. hoort het, 26. soeckt oorsaecke teghen denseluen gheuordert te worden, 31. ende siet hem wt beuindinge godlicker bystant gewisse ouerwinninge voor, 38. maect hem wapenloos, met staf, slinger ende vijf glatte steenen den Goliath onder oogen, 42. wederiept hem syne verachtelicke schimpreden 45. met ernstige woorden, 48. ende brengt hem wonderlic om, 51. Israel slaet de Philisteen in de vlucht, 54 Dauid koemt met Goliaths hooft voor Saul.

A.1

DE Philisteen vergaderden haer heyr ten strijde, ende quamen te samen tot Socho in Iuda, ende legherden hen tusschen Socho ende Aseka, aen het eynde Damim.

2

Daerentegen Saul ende de mannen Israels, quamen te samen, ende legherden hen in den Eyckgront, ende rusteden hen ten strijde teghen de Philisteen.

3

Ende de Philisteen stonden op eenen berch op ghene zijde, ende de Israeliten op eenen berch op dese zijde, dat daer een dal tusschen hen was.

4

^a Doe tradt daer voor wt den legher der Philisteen, ⁺ een ^b† Reuse, met namen Goliath van ^c Gath, ses ellen ende een handbreet lanck.

a 2.Sam. 21.b.16.

+ Goliath een Reuse.

b† And. tusschenbeytreder [dat is, in die midden tusschen tween heyren henen tradt.] and. breck man.

c Iosue 11.c.21.

5

Ende hadde eenen coperen helm op zijn hooft, ende een schubachtich pantzier aen, ende het ghewichte zijns pantziers was, vijf duysendt sikel copers,

6

Ende hadde coperen beenharnesch aen syne beenen, ende eene coperen schilt op syne schouderen.

7

Ende den schacht syner spiessen, was als eenen weefboom, ende het ijser syner spiessen hadde ses hondert sikel ijsers: ende zijn wapendragher ghinck voor hem henen.

8

Ende stondt, ende riep totten heyre Israels, ende sprack tot hen: ⁺ Wat sijt ghy wtghetoghen,v te rusten in eenen strijt,? ben ick niet een Philisteus, ende ghy Sauls knechten? Kiest eenen onderv wt, die tot my af kome.

+ Goliath trootzet met Israel.

9

Kan hy teghen my strijden, ende slaet my, so willen wy uwe knechten zijn: kan ick daerenteghen hem ouerweldighen, ende sla hem, so sult ghy onse knechten zijn, dat ghy ons dient.

B.10

Ende de Philisteus sprack: Ick hebbe heden ten daghe dat heyr Israels ^d† beschimpt: Gheeft my eenen, ende laet ons met malkanderen strijden.

d† Anders, hoon ghesproken,

11

Doe Saul ende het gantsche heyr dese redenen des Philisteus hoorden, ontsetteden sy hen, ende vreesden hen seer.

12

^e Ende Dauid was een Ephatisschen mans sone, ⁺ van Bethlehem Iuda, die hiet Isai, die hadde acht sonen, ende was een oudt man te Sauls tijden, ende was wel bedaecht onder den mannen.

e 1.Samu. 16.a.1. b.11.18.

+ Isai Dauids vader.

13

Ende de dry grootste sonen Isai, waren met Saul in den krijgh ghetoghen, ende hieten met namen: Eliab de eerstgheboren, AbiNadab de ander, ende Samma de derde.

14

Doch Dauid was de ioncxste: Doe nu de dry oudtste met Saul inden krijgh toghen,

15

Ghinck Dauid wederom van Saul, dat hy de schapen zijns vaders hoedde tot Bethlehem.

16

Nu de Philisteus tradt hiertoe des morgens vroegh, ende des auondts, ende boodt hem wt, veertich daghen lanck.

17

Isai dan sprack tot synen sone Dauid: ⁺ Neemt voor dyne broederen dese Epha versengde aren, ende dese thien brooden, ende loopt in den leger tot dynen broederen.

+ Isai sendt Dauid int legher.

18

Ende dese thien weecke kesen, ende brengtse den Hooftman, ende besoeckt dyne broeders,

[fol. 97r]

oft het hen wel gaet, ende neemt wat sy dy beuelen.

19

Saul dan, ende sy, ende alle mannen Israels, waren in den Eyckgrondt, ende krijchden teghen de Philisteen.

C.20

Doe maecte hem Dauid des morgens vroech op, ende liet de schapen den hoeder, ende droech dat, ende ghinck henen, als hem Isai gheboden hadde, ende quam ter waghenborch: ende het heyr was wtghetogen, ende hadde hem gherustet, ende schreydde inden strijdt.

21

Want Israel hadde hem gherustet, so waren de Philisteen teghen haer heyr oock gherustet.

22

Doe liet Dauid dat vat dat hy droech, by den bewaerder der ^f† vaten, ende liep int heyr, ende ginck daer in, ende gruettede syne broeders.

f† and. tuychs, oft ghereetschaps,

23

Ende doe hy noch met hen sprack, Siet, doe tradt de Reuse met namen Goliath, de Philisteus van Gath voorwaerts, wt der Philisteen heyr, ende sprac als te voren: Ende Dauid hoorde het.

24

Doch een yegelick in Israel, wanneer hy den man sach, so vluchtede hy voor hem, ende vreesde hem seer.

25

Ende yeghelick in Israel sprack: Hebt ghy den man ghesien voor treden? want hy is voort getreden Israel te ^* beschimpen: ^g ende wie hem slaet, dien wil de Koninck seer rijck maken, ^h ende hem zijn dochter gheuen, ende wil zijns vaders huys vrij maken in Israel.

* Of, smaetheydt te spreken,

g Iosue 15.b.16. Iudic. 1.b.12. 1.Para. 11.a.6.

h 1.Sam. 18.b.17.

26

Doe sprack Dauid tot den mannen, die by hem stonden: Wat salmen dien doen, die desen Philisteus slaet: ende de schande van Israel keert? want wie is de Philisteus, dese onbesneden, die het heyr des leuendighen Gods ^i† beschimpt?

i† and. wteyscht.

27

Doe seyde hem het volck, als te voren, so salmen dien doen, die hem slaet.

28

Ende Eliab zijn grootste broeder, hoorde hem spreken met den mannen, ende vergrimde met toorn teghen Dauid, ende sprack: Waerom bistu afgekomen? ende waerom hebstu daer in der woestijne ghelaten de weynighe schapen? Ick kenne dyne vermetentheyt wel, ende dijns herten boosheyt: want du bist afgekomen, dat du den strijt sagest.

29

Dauid antwoordde: Wat hebbe ick dan nu gedaen? ^k† Isset my niet beuolen?

k† anders, is daer gheen oorsake?

D.30

Ende keerde hem van hem teghen eenen anderen, ende sprack, als hy te voren gheseyt hadde: doe antwoordde hem dat volck als te voren.

31

Ende doe sy de woorden hoorden, die Dauid seyde, verkondichden sy die voor Saul, ende hy liet hem halen.

32

Ende Dauid sprack tot Saul: Het herte ontualle gheenen mensche, om dies wille: Dijn knecht sal henen gaen, ende met den Philisteus strijden.

33

Saul daerenteghen sprack tot Dauid: Du en kanst niet henen gaen teghen desen Philisteus, om met hem te strijden: want du bist een iongelinck, dese daerenteghen is een krijchsman van zijnder ioncheyt op.

34

Dauid daerenteghen sprack tot Saul: ^l Dijn knecht hoedde de schapen zijns vaders, ende daer quam eenen Leeuwe ende eenen Beyr, ende nam een schaep wech van der kudde.

l Syrach 47.a.3.

35

Ende ick liep hem na, ende sloech hem, ende ontrucktet wt synen monde: ^m ende doe hy hem ouer my maecte, greep ick hem by synen baerde, ende sloech hem, ende doodde hem.

m Iudic. 24.a.6. Deute. 6.c.22. Hebr. 11.b.33.

36

Also heeft dijn knecht gheslaghen, beyde den Leeuwe ende den Beyr: So sal nu dese Philisteus de onbesneden zijn, ghelijck als dier een: want hy heeft ghescheyndt het heyr des leuendighen Gods.

37

Ende Dauid sprac: De Heere die my van den Leeuwe ende Beyr verlost heeft, die sal my oock verlossen van desen Philisteo: Ende Saul sprack tot Dauid: Gaet henen: de Heere zy met dy.

38

Ende Saul tooch Dauid syne kleederen aen, ende settede hem eenen metalen helm op zijn hooft, ende dede hem een pantzier aen.

39

Ende Dauid gordde zijn sweert ouer syne kleederen, ende begonst te gaen, want hy hadde het noyt versocht: Doe sprack Dauid tot Saul: Ick en kan also niet gaen, want ick en bens niet gewoon, ende leyde het van hem.

E.40

Ende nam synen staf in zijn hant, las vijf glatte steenen wt der beke, ende stackse in zijn herders tessche die hy hadde, ende inden sack, ende nam den slingher in zijn handt, ende maecte hem tot den Philisteum.

41

Ende de Philisteus ghinck oock henen, ende maecte hem tot Dauid, ende zijn wapendragher voor hem henen.

42

Doe nu de Philisteus opsach, ende sach Dauid aen, verachtede hy hem: want hy was een iongelinck, bruynachtich van schooner ghestalt.

43

Ende de Philisteus sprack tot Dauid: Ben ick dan een hondt, dat du met eenen stock tot my koemst? Ende vloeckte Dauid by synen Gode.

44

Ende sprack tot Dauid: Koemt hier tot my, ick wil dijn vleesch gheuen den voghelen onder den Hemel, ende den dieren op den velde.

45

Dauid daerentegen sprac tot den Philisteum: Du koemst tot my met een sweerdt, spiesse ende schilt, doch ick kome tot dy, in den ⁿ Name des Heeren Zebaoth, des Gods des heyrs Israels, dien du beschimpt hebst.

n Tegen den duyuel, ende tegen de sonde, doot ende valsche leere, is niet met menschelicker kracht, maer met den Name Gods, ende Gods woordt te strijden, Psalm. 20.a.6.

46

Heden ten daghe sal dy de Heere in mijn hant ouerleueren, dat ick dy sla, ende neme dijn hooft van dy, ende gheue dijn lichaem des heyrs der Philisteen, heden, den voghelen onder den Hemel, ende den ^o wildtwerck op Aerden: dat alle dat landt verneme, dat Israel eenen God heeft.

o Of, ghewilde

47

Ende dat alle dese ghemeynte beuinde, dat de Heere niet door sweert, noch door spiessen helpt: want den strijdt is des Heeren, ende sal v geuen in onse handen.

48

Doe hem nu de Philisteus opmaeckte, ginck daer henen, ende genaecte hem tot Dauid, haestede hem Dauid, ende liep ^p† wt den heyre teghen den Philisteum.

p† And. totten kamp

49

Ende Dauid greep met der handt in de tessche, ende nam daer eenen steen wt, ende slingherde: ^q ende trefte den Philisteus aen zijn voorhooft, dat den steen in zijn voorhooft voer, ende hy ter Aerden viel op zijn aensicht.

q Syr. 47.a.4.

F.50

^r Also ouerwan Dauid den Philisteum met der slinger ende met den steen, ende sloech hem, ende doodde hem: ^s† Ende doe Dauid gheen sweert in zijnder hant hadde,

r 1.Mach. 4.d.30

s† and. hem, Ia Dauid, die daer gheen etc. hadde. Ende Dauid liep henen etc.

51

Liep hy henen, ende tradt tot den Philisteum, ^t ende nam zijn sweerdt, ende trock het wt der scheede, ende doodde hem, ende hieuwe hem den kop daer mede af: Doe nu de Philisteen saghen, dat haer alder sterckste doot was, ^u vloden sy.

t 1.Para. 11.c.23.

u Iudic. 7.c.21.

52

Ende de mannen Israels ende Iuda maecten hen op, ende riepen, ende iaechden den Philisteen na, tot datmen koemt in het dal, ende tot aen de poorte Ekron: Ende Philisteen vielen, verslaghen op den wech ^x† na de poorte tot Gath ende tot Ekron toe.

x† an. Saaraijm.

53

Ende de kinderen Israels keerden om van den naiaghen der Philisteen, ende beroofden haren legher.

54

Ende Dauid nam des Philisteus hooft, ende

[fol. 97v]

brachte het tot Ierusalem: syne wapenen daerenteghen leyde hy in zijn hutte.

55

Doe nu Saul Dauid sach wtgaen teghen den Philsteum, sprack hy tot ^x Abner synen Veldthooftman: Wiens sone is de ionghelinck?

x 1.Sam. 14.f.50.

56

Abner sprack: So warachtich als dijn ziele leeft, heer Koninck, ick en weets niet.

57

De Koninck sprack: So vraecht daer na, wiens sone de ionghelinck zy.

58

Doe nu Dauid weder quam van den slach des Philisteus, nam hem Abner, ende brachte hem voor Saul, ende hy hadde des Philisteus hooft in syner hant.

59

Ende Saul sprack tot hem: Wiens sone bistu iongelinck? Dauid sprac: Ick ben een sone dijns knechte Isai, des Bethlehemiten. 250