Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

[fol. 8r]

Dat xxiiij. Capittel.

1. Uan de trouwe des knechts Abraham so teghen God als teghen synen heere, 15. ende synen goeden voorspoede in het versoecken des wijfs voor Isaac, 22 Uan syner, Rebeca ende Labans eerbaerheyt, 50 De verwillinghe des houwelicx Rebeca, van haren Ouderen, 66. ende bestedinghe desseluen.

A.1

ABraham was oudt ende wel bedaecht, ⁺ ende de Heere hadde hem gheseghent ^a† alomme.

+ Abraham schict synen oudtsten knecht wt, synen sone Isaac te vrijen.

a† and. aen alle zijden.

2

Ende sprack tot synen ondtsten knecht synes huyses, die alle syne goederen voorstont: ^b Legt dijn hant onder mijn heupe.

b Gene. 47.c.29.

3

^c† Ende sweert my by den Heere, den God des Hemels ende der Aerden, ^d dat du mynen sone gheen wijf en nemest vanden dochteren der Cananiteren, onder den welcken ick woone.

c† an. Dat ick dy make te sweeren.

d Gene. 28.a.1. Exod. 32.b.12. Deut. 7.a.3.

4

Maer dat du treckest in myn vaderlant, ^e ende tot mynen maechschappe, ende nemest mynen sone Isaac een wijf.

e Gene. 11.c.27.

5

De knecht sprack: Hoe? so dat wijf my niet en woude volghen in dit lant, sal ick dan dynen sone weder bringhen in gheen lant, daer du wtgetoghen bist?

6

Abraham sprack tot hem: Daer hoedt dy voor, dat du mynen sone daer niet weder henen en brenghest.

7

De Heere de God des Hemels, die my van mijns vaders huyse ghenomen heeft, ende van ^† mijn maechschap, die my gheloeft heeft, ende my oock ghesworen heeft, ende gheseyt: ^f Dit lant wil ick dynen zade gheuen, ^g die sal synen Enghel voor dy henen seynden, dat du mynen sone aldaer een wijf nemest.

† anders Den lande myner etc.

f Gene.12.a.7. ende 13.b.15. ende 15.b.15. ende. 26.a.4.

g De Engelen helpen oock houwelick maken. Tob. 6.b.10.

8

So dy nu het wijf niet volghen en wil, so bistu deses eedes quijt, alleene en brengt mynen sone daer niet weder henen.

9

Doe leyde de knecht zijn hant onder de heupe Abrahams zijns heeren, ende swoer hem sulckes.

B.10

Also nam de knecht thien kemelen zijns heeren, ende tooch henen, ^h† ende hadde met hem allerley goeden synes heeren, ende maecte hem op, ende tooch na ^i† Mesopotamien, tot der stadt Nahor:

h† (an. Want alle goeden synes heeren waren in syner hant) ende etc.

i† and. Naharim oft Aram Naharim.

11

Daer liet hy de kemelen hen legeren buyten voor de stadt, by een Fonteyne, des auonts omtrent der tijt wanneer de [vrouwen] plegen wt te gaen, ⁺ ende water te putten.

+ Een gebet des knechts Abrahams.

12

Ende sprack: Heere, du God mynes heeren Abraham, ^k† ontmoete my huyden, ende doe barmherticheyt aen mynen heere Abraham.

k† an. beteghene ofte make dat my huyden betegene.

13

Siet, ick stae hier by de waterfonteyne, ende der lieden dochteren in deser stadt sullen wt komen, [om] water te putten.

14

Wanneer nu eene maecht coemt, tot dier ick spreke: Neycht dyne kruycke, ende laet my drincken, ende sy sal spreken: Drinct, Ick wil dyne kemels oock drencken, dat sy die zy, die du dynen dienaer Isaac ^l beschickt hebst, ende ick ^m† daer aen bekenne dat du barmherticheyt aen mynen Heere ghedaen hebst.

l oft toegeeygent

m† an. Derseluen.

15

Ende eer hy wtghesproken hadde, ⁺ siet, doen quam wt ⁿ Rebeca Bethuels dochter, die een sone Milca was, welcke Nahors Abrahams broeders wijf was, ende dreech een cruycke op haer schouderen.

+ Rebeca Bethuels dochter.

n Gene. 22.c.22.

16

Ende sy was een seer schoon deerne van aenghesichte, noch een maghet, ende gheenen man en hadse bekent: die ginck af totter fonteyne, ende vulde de kruycke vol, ende ginck weder op.

17

Doe liep haer de knecht teghen, ende sprack: Laet my een weynich waters wt dyner kruycken drincken.

18

Ende sy sprack: Drinckt mijn heere: Ende sy liet de kruycke haestelick neder op haer handt, ende gaf hem te drincken.

19

Ende doe sy hem te drincken ghegheuen hadde, sprack sy: Ick wil dynen kemelen oock wat vullen tot dat sy ^o† alle drincken.

o† and. Genoech.

C.20

Ende sy haestede haer, ende goot de kruycke vol in den drinckback, ende liep weder totter fonteyne om water te putten voor allen synen kemelen.

21

De man daerentusschen verwonderde hem ^p† seer, ende sweech stille, tot dat hy bekende, oft de Heere tot syner reyse ghenade ghegheuen hadde ofte niet.

p† and. Harer.

22

Doe nu de kemelen alle gedroncken hadden, nam hy een gulden ^q† spansel, eens haluen sikels swaer, ende twee armringhen aen haer handt, thien sikels gouts swaer.

q† and. Oorgheciersel.

23

Ende sprack: Mijn dochter, wien behoorstu toe? dat segt my doch: Hebben wy oock ruymte in dijns vaders huys te herberghen?

24

Sy sprack tot hem: Ick ben Bethuels dochter, des soons Milca, dien ^r sy Nahor ghebaert heeft.

r Gene. 22.c.23.

25

Ende seyde voorder tot hem: Veel stroos ende voeders is oock by ons, ende ruyms ghenoech te herberghen.

26

Doe neychde hem die man, ⁺ ende ^s† badt den Heere aen.

+ Abrahams knecht danckt God.

s† and. Danckte den Heere.

27

Ende sprack: Gheloeft zy de Heere, de God mijns heeren Abraham, die syne barmherticheyt ende syne waerheydt niet verlaten en heeft aen mynen heere: want ^t† de Heere heeft my den wech gheleydt tot mijns heeren broeders huyse.

t† an. Doe ick op den weghe was, heeft my de Heere gheleydt,

28

Ende de deerne liep, ende seyde sulckes alles aen, in haers moeders huyse.

29

Ende Rebeca hadde eenen broeder, die hiet Laban: ende Laban liep totten man, daer buyten by de fonteyne.

D.30

^u† Ende als hy sach, de oorspanselen ende armringhen aen syner suster handen, ende hoorde de woorden Rebeca syner suster, dat sy sprac: Also heeft my de man geseyt. Doe quam hy tot den manne: ende siet, hy stondt by den kemelen aen der fonteyne.

u† an(. Want hy sach het oor verciersel etcet. gheseydt) ende so hy tot den manne quam, sie doe stondt hy by etcet. of. Ende dat quam daeruan dat hy sach etc.

31

Ende sprack: Koemt in, du gesegende des Heeren: Waeromme staestu daer buyten? ick hebbe het huys gheruymt, ende voor de kemels oock ruym ghemaeckt.

32

Also bracht hy den man int huys, ende onttoomde de kemels, ende gaf hen stroo ende voeder, ende water om syne voeten te wasschen, ende der mannen die met hem waren:

33

Ende setten hem eten voor. Doch, hy sprack: ^x Ick en wil niet eten, tot dat ick te voren myne sake voorghegheuen hebbe. Sy antwoordden: Segt aen.

x 1.Sam. 16.b.11.

34

Hy sprack, ick ben Abrahams knecht:

35

Ende de Heere heeft mynen heere rijckelicken gheseghent, ende is groot gheworden, ende heeft hem schapen ende ossen, siluer ende gout, knechten ende maechden, kemels ende esels gegheuen.

36

^y Daertoe heeft Sara mijns heeren wijf eenen sone ghebaert mynen heere in ^z† synen ouderdom, dien heeft hy ghegheuen alles wat hy heeft.

y Gene. 21.a.2.

z† and. Haren.

37

Ende mijn heere heeft eenen eedt van my ghenomen, ende gheseyt: Du salt mynen sone gheen wijf nemen, van den dochteren der Cananiteren, in welcken lande ick woone:

38

Maer treckt henen tot mynes Vaders huyse, ende tot mynen gheslachte, aldaer neemt mynen sone een wijf.

39

Ende ick sprack tot mynen heere: Hoe? So my dat wijf niet volghen en wil.

[fol. 8v]

E.40

Doe sprack hy tot my: De Heere voor dien ick wandele, sal synen Enghel met dy senden, ende ghenade tot dyner reyse geuen, dat du mynen sone een wijf nemest van mynen maechschappe, ende mynes vaders huyse.

41

Alsdan saltu mijns eedts quijt zijn, wanneer du tot myne maechschap koemst: gheuen sy dy niet, so bistu mynes eedts quijt.

42

Also quam ick huyden totter Fonteyne, ende sprack: Heere God mynes heeren Abrahams, hebstu ghenade tot myner reyse ghegeuen, daer ick ghereyst ben,

43

Siet, so sta ick hier by der waterfonteynen, wanneer nu eene maget wt koemt, water te halen, ende ick tot haer spreke, Geeft my een weynich waters te drincken, wt dyner kruycken:

44

Ende sy sal segghen, Drinckt du, ick wil dynen kemelen oock wat vullen: dat die zy het wijf die de Heere mynes heeren Sone ^a† beschickt heeft.

a† Toegeeygent.

45

Eer ick nu sulcke woorden wtghesproken hadde, in mijn herte, siet, doe koemt Rebeca wt, met een cruycke op haer schouderen, ende gaet af totter Fonteyne, ende puttede water. Doe sprack ick tot haer, Geeft my te drincken.

46

Ende sy nam hastelick de kruycke van hare schouderen, ende sprack: Drinckt, ende dyne kemels wil ick oock drencken: also dranck ick, ende sy drenckede de Kemels oock.

47

Ende ick vraechde haer, ende sprack: wiens dochter bistu? Sy antwoordde: Ick ben Bethuels dochter des soons Nahor, dien hem Milca ghebaert heeft. Doe hinck ick een ^b† spansel aen haer aenghesicht, ende armringhen aen hare handen.

b† Spansel is geweest een half cirkel op het voorhooft tot beyden ooren, daerom noemt hy het nu oorenringhe, nu voorhooft spanselen: ende schijnet, als hebben beyde Mans ende Urouwen sulcker gedragen tot vercieringhe: als hierna, Cap. 35. Pro. 11. Circulus aureus in naribus suis. Dat segghe wy Duydtschen: de Seughe gekroonet. Inde diadema Regum, et lamina summi sacerdotis in fronte.

48

Ende neygede my, ende badt den Heere aen, ende louede den Heere den God mynes heeren Abrahams, die my den rechten wech gheleydt heeft, dat ick synen sone, mynes heeren broeder dochter neme.

49

^c Zijt ghy nu die, die aen mynen heere vriendtschap ende trouwe bewijsen wilt, so segget my: indien niet, so segghet my oock, dat ick my wende ter rechter ofte ter slincker hant.

c Mercket wt desen voorhandel met der moeder ende broederen, dat de heymelicke vertrouwinge sonder voorweten der ouderen niet recht en zy.

F.50

Doe antwoorde Laban ende Bethuel, ende spraken, Dat koemt van den Heere, daerom en konnen wy niet teghen dy segghen, noch booses, noch goedes.

51

Daer is Rebeca voor dy, neemtse, ende treckt henen, dat sy dijns heeren soons wijf zy, als de Heere ^d ghesproken heeft.

d Dat is als hijt geordineert heeft.

52

Doe dese woorden Abrahams knecht hoorde, buckede hy hem den Heere tot der Aerde,

53

Ende tooch voort silueren ende gulden kleynodien, ende kleederen, ende gaf se Rebeca: haren broeder ende der moeder gaf hy ^{e †} cruyden.

e Dat is, kostelicke vruchten.

† and. giften, of presenten.

54

Doe att hy ende dranck met den mannen die met hem waren, ende bleuen daer de nacht ouer. Nu des morghens stondt hy op, ende sprack: Latet my trecken tot mynen heere.

55

Ende haer broeder ende moeder spraken: Latet doch de deerne eenen dach ofte thien by ons blijuen, daerna saltu henen trecken.

56

Doe sprack hy tot hen: Houdet my niet, want de Heere heeft ghenade tot mijnder reyse ghegheuen: verlatet my, dat ick tot mynen heere trecke.

57

Doe spraken sy, ^f Latet ons de deerne roepen, ende vraghen wat sy daertoe seyt.

f De Bruydt sal ongedwongen ten houwelick wtgegeuen worden van den Ouderen: daer toe ooc geuraecht worden om haren wille

58

Ende sy riepen Rebeca, ende spraken tot haer: Wiltu met desen manne henen trecken? Sy antwoordde: Ia, ick wil met hem.

59

Also lieten sy Rebeca haer suster trecken, met haer voester, met tsamen Abrahams knecht ende synen lieden.

G.60

Ende sy segenden Rebeca, ende spraken tot haer: Du bist onse suster, wasset tot vele duysentmael duysend, ^g ende dijn zaet besitte de poorten syner viande.

g Gene. 22.b.17.

61

Also makede haer Rebeca op met haren deernen, ende sette haer op de kemels, ende toghen den manne na: ende de knecht nam Rebeca aen, ende tooch henen?

62

Isaac quam van den ^h bornputte des Leuendighen ^† ende Sienden, want hy woonden in den lande teghent Suyden.

h Gene. 16.b.14.

† an. Die my siet

63

Ende was wtghegaen ^i† te bidden op den velde omtrent den auont: ende hief syne oogen op, ende sach, dat daer kemels quamen:

i† and. Te bedencken ofte versinnen.

64

Ende Rebeca hief haer ooghen op, ende sach Isaac: doe viel sy van den kemel,

65

Ende sprack totten knechte: Wie is die man, die ons teghen koemt op den velde? De knecht sprack: Dat is mijn heere: doe nam sy ^k† den mantel, ende bewant haer.

k† And. Sluyer.

66

Ende de knecht vertelde Isaac alle saken, die hy wtghericht hadde.

67

Doe brachtese Isaac in de hutte syner moeder Sara: ende nam Rebeca, ende sy werdt zijn wijf, ende kreech se lief: also werdt Isaac getroostet ^l† ouer syner moeder.

l† Anders Na.