Dagboek van Gent van 1447 tot 1470. Deel 1

De instructie ghesonden an de prince ende princesse van den ghuenen die gheregiert hebben de stede van Ghendt binnen XV of XVI jaren haerwaerts.

‘Om myn ghenadeghe princesse ende vrouwe gheinformeert te zyne van den grooten wille, onrechte ende overdade, danof dat ghehuuseert hebben die ghene die gheregiert hebben de stede van Ghendt binnen XV oft XVI jaren haerwaerts, zyn hier naer ghestelt zekere artyclen, mentioen makende:

‘Eerst, dat zy in 't beleet van huerer offitie, zonder scaemte ofte vreese, hebben zekere lakenen bedraghende groote sommen van pennynghen.

‘Item, van den ghedynghe van Wauter Van Liere	VI lib. groote.
‘Item, van Mer Janne Vylain	X lib. gr.
‘Item, van Denys Van Spierre een Curtrycx laken, weert	IV lib. gr.
‘Item, van den ghedynghe van Ruflaert Bureel jeghen Jacob Bollooc	XVI ryders.
‘Item, van Jan De Leeu, van Schendelwiendeke	III selveren scalen.
‘Item, van joncheere Oudaerde Blondeel, heere van Pamele	II stucken wyns.
‘Item, van Daneel Van Massemen	XII rynsche guldenen.
‘Item, van der handelynghe van Jan Regau, ghedeelt by hem ende meester Montfrant Allaerts als boven	XXVIII lib. gr.

[p. 286]

^+ ‘Item, van Robbrecht Van den Vivere	XXXVI scilde.
‘Item, van Triestram Uuter Zwane	XL lib. gr.
‘Item, deelde dezelve meester Pieter van den V lib. gr. die Rogier Van Hende meester Montfrant gaf, om zyn ghedynghe	III lib. gr.
‘Item, van eenen persoon huut den Westlande om zyns ghedyncx wille	IIII lib. gr.

‘Item, dat dese twee, meester Montfrant ende meester Pieter hemlieden vouchden ende verghezelscheepten t'samen om haerlieder practycke in de ghedynghen te oorbuerne, deelende haerlieder wasdom als zy ghelt van partien an beede zyden namen, ende omme de zelve partyen fraudelic te paeyene ende den juge te bedrieghene, plaghen te sustineerne elc hare partie zake met vele groote argumenten, maniere makende in de argumenten van sceldynghen ende gramscepen⁽¹⁾ d'een jeghen d'andre, ende in 't hende worden eens ten profyte van den ghenen die meest ghegheven hadden.

‘Item, dat meester Pieter Baudins plach openbaerlic te zegghene dat hy up zyn pentioen nyet en hadde willen dienen; aldus es te bet te gheloovene dat hy ghedaen heeft onduecht ende jeghen zynen eed in vele diversche manieren.

‘Item, dat meester Jooris Tsuul heeft ghenomen, eerst cleerck wesende van ghedeele ende daer naer scepene van der kuere, van vele partien in diversche manieren grote sommen van pennynghen die men hier nyet en expresseert, om dat hy overleden es der weerelt.

‘Item, dat Jan Van Siccleer, ontfangher ende bouchaudre wesende van deser stede, heeft, naer dat hy zyn rekenynghe ghesloten hadde, up den soldre gheconsenteert, in diversche ydele plaetsen die hy daer inne ghelaten hadde, ghestelt de somme van

LIII lib. gr.

+ f^o 91 v^o

(1) Sceldynghen ende gramscepen, schimp en beleediging.

[p. 287]

‘Item, de zelve in de present-wynen ghecabasseert menichte van wynen.

‘Item, de zelve vele steenen pylaren ende andre stoffe van⁺ ghebrokenen weercke der stede toebehoorende, tot acht voete, t'zynen profyte bekeert ende anveert, danof eeneghe maynteneren dat hy se betaelt zoude hebben ende andre ter contrarien.

‘Ende boven desen heeft de zelve, scepene ende tresorier wesende van der stede, ghehadt onduechdelicke grote sommen van pennynghen van der stede goede.

‘Item, Lievin Van der Pale heeft ghehaelt van den ghedynghen van Daneel Van Massemen ende Philips Van der Meere, 't soendync^(1) van den doot van Jan Uuter Zwane	XIII lib. gr.
‘Item, van Jan Maes, ter causen van den ghedynghe van eenen quartiere van der Sterre, die ghedeelt waren	II^c croonen.
‘Item, van meester Jan Van Loos, om dat hy cleerck was van ghedeele, XII scalen weghende	XII maercke.
‘Item, van Rycquaert Bast, boven 't recht van yssuwe	VI lib. gr.
‘Item, van mevrauwe Van Massemen, voor zekere ghedynghe dat zy hadde voor wette, twee zelveren potten, weert zynde	X lib. gr.
‘Item, 't voorschreven Lievins wyf ontfync van Martin Seys, om dat hem Lievin maken soude dekin van den volders, de somme van	III lib. gr.
‘Item, van der handelynghe van joncheere Oudaerde Blondeel, heere van Pamele, sekere vaten met wyne.
‘Item, van der zaecke van Wauter Van Hecke, ghedeelt by hem ende Christoffels De Grave	III lib. gr.

+ f^o 92 r^o

(1) 't Soendyne, het verzoeningsgeld.

[p. 288]

‘Item, mevrauwe Van Heestelt jeghen joncker Philips Van Huerne, die ghedeelt in drie	XX lib. gr.
‘Item, van den ghedynghe van Wauter Van Kets hadden hem vyfstere	XXIIII lib. gr.
^+ ‘Item, van Martin Seys, om dat hy hem maken zoude dekin van den volders^(1)	VI zelveren scalen.

‘Item, hy heeft veel paveersteenen van den torre, up de veste ghedaen halen der stede toebehoorende, die bekeert t'zynen oorbuere ende profyte, daer mede de muragie van der stede ghebroken ende ghecranct zyn.

‘Item, van den sake van Jan Regau, X lib. gr.

‘Item, heeft de weerclieden die t'zynent wrochten⁽²⁾, ghedaen betalen van der stede goede, hy wesende in d'offitie die hy ghehadt heeft van den scependomme, 't dekenscip van den neerynghe ende tresorierscip.

+ f^o 92 r^o

(1) Deken van de volders in 1445-46.

(2) Wrochten, werkten.

Pieter Hueriblock⁽³⁾.

‘Dat Pieter Hueribloc heeft ghehadt van den ghedynghe van Jan De Vos, alias Temmerman, jeghen Jan De Vos, F^s Gillis, ter causen van de clachte	VII lib. X sc. gr., die ghedeelt in vieren.
‘Item, van den clachte ghedaen by Bussaert Van Ackere	XI lib. gr., oock ghedeelt in vieren.
‘Item, Pieters wyf hadde van Martin Seys, om dat hy zoude moghen commen in de gratie van Pieter, haren man, ende om dat Pieter up hem langhe verbolghen hadde gheweest	IIII lib. gr.

(3) Overdeken in 1445-47, schepene der keure in 1447.

[p. 289]

‘Item, van Wauter Van Kets, ghedeelt in vieren	XXIIII lib. gr.
‘Item, van den buten-brauwers van Audenaerde, over 't ghedynghe	V croonen.
‘Item, van diversche bugia^(1) om die voort ghedistribueert te werdene	VIII lib. gr.

‘Item, heeft boven desen ghehadt van zynen scependomme, dekenscip van neerrynghen ende tresorierscip⁽²⁾, menichte van sommen van pennynghen onduechdelic van der stede goede.

(1) Bugia, drinkgeld.

(2) Overdeken in 1445-47, schepene der keure in 1447.

Pieter Beys.

‘Pieter Beys heeft ghehadt van den ghedynghe van mevrauwe van Massemen eenen vergulden cop.

‘Item, van den zone van Jan Uuter Zwane	III lib. gr.
‘Item, van mevrauwe Van Massemen, die noch gaf ter causen van den ghedynghe 't derde van	X lib. gr.

‘Item, boven desen, van der stede goede dat hy onduechdelic⁺ ghehadt heeft in zyn scependom, dekenscip van den neerrynghen ende tresorierscip.

+ f^o 93 r^o

Claeys De Smet.

‘Item, dat Claeys De Smet, wesende scepene⁽³⁾, heeft ghehadt groote sommen van pennynghen ende andre corruptien van menichte van personen ten diverschen stonden, hemlieden heymelic upzegghende dat zy belast waren van grooten lasteghen zaken, van mueterien ende andersins, hoe wel nochtan dat de zelve persoonen danof zuvere ende onbelast waren.

(3) Schepene der keure in 1437, 1440, 1446.

[p. 290]

‘Item, van Wautere Van Campene ontfync hy ofte de weerde van	XI scilden.
‘Item, van Philips Van der Zype	XXX scilde, ghedeelt by hem ende by meester Pieter Baudins.

Rogier Temmerman.

‘Dat Rogier Temmerman scepen wesende⁽¹⁾, heeft ghehadt van eeneghe personen zekere sommen van pennynghen, die men hier nyet en stelt huut causen dat hy dood es.

(1) Schepene der keure in 1437, 1441, van gedeele in 1444, der keure in 1447.

Jacop Van den Hane⁽²⁾.

‘Dat Jacob Van den Hane heeft ghehadt van Janne Steel, van zekere ottroyen	XL of L lib. gr.
‘Item, heeft ghesonden eenen weerckman die t'zynent ghewrocht hadde, om zynen aerbeyt te betalene, up de Rekecamere	X lib. gr.

‘Item, heeft zekere quantiteyt van steenen doen halen der stede toebehoorende ende die bekeert t'synen proufyte.

‘Item, boven desen heeft hy onduechdelicke sommen ghehadt van mevrauwe Van Meessene ende Philips Van der Moere, van zynen scependomme, dekenscip ende tresorierscip.

(2) Deken der weverij in 1439-41, schepene der keure in 1438, 1442, ontvanger in 1443, sch. der keure in 1445, deken der weverij in 1447-1448.

Christoffels De Grave⁽³⁾.

‘Item, Christoffels De Grave heeft ghehadt van mevrauwe, om 't soendync^+ van Jan Uuter Zwane

XIII lib. groote.

(3) Schepene der keure in 1437, 1446, 1449, deken der weverij in 1444-46.

+ f^o 93 v^o

[p. 291]

‘Item, van Jan Maes, ter causen van den ghedynghe van eenen quartiere van der Sterre^(1)	II^c croonen, die ghedeelt waren by hem, Lievin^(2) ende Christoffels De Grave.
‘Item, van meester Jan Van Loos, om dat hy clerck was van ghedeele, XII schalen	weghende XII maerck.
‘Item, van Rycquaert Bast, boven 't recht van der yssuen	VI lib. gr.
‘Item, van Jan Maes, om 't ghedynghe van der Sterre, de herberghe	II^c croonen.
‘Item, van Jan De Vos, alias Temmerman, van den ghedynghe	XX sc. gr.
‘Item, om 't zelve ghedynghe	VII lib. gr., 't welcke ghedeelt was in vieren.
‘Item, van den clachte van Bussaert Van Ackere, ghedeelt in viere	XI lib. gr.
‘Item, jonckere Oudaerde Blondeel, van ghedynghe, zekere vate wyne.
‘Item, van den ghedynghe van Wauter Van Kets, zyn handdeel	XXX lib. gr.
‘Item, van den buten-brauwers van Audenaerde	XXV cronen.
‘Item van Wautre van Ecke, zyn deel van	XIIII lib. gr.
‘Item, van Janne Moreel	XXV scilde.

‘Ende boven desen, onduechdelicke sommen van der stede goede in de officie die hy ghehadt heeft in 't scependom, dekenscip ende tresorierscip.

‘Item, de persoonen boven ghenoumpt, ofte emmer de meeste menichte, en hebben nyet ghepaeyt gheweest metten goeden

(1) Huis gelegen op de Hoogpoort bijna op den hoek van 't Werregarenstraatje.

(2) Lieven Van der Palen.

[p. 292]

lieden ende der stede goede aldus onduechdelic nemende, maer hebben boven dien den aermen van der stede onthauden een ghedeel van haerlieder aelmoesene in wyne, in cleeren ende berrynghen⁽¹⁾ ende hebben dat onderlynghe ghedeelt.

(1) Berrynghen, brandstoffen; jaarlijks was er een hoofdstuk der Stadsrekeningen dat luidde: ‘Uutgheven van den aelmoesenen’, enz.; deze bestonden vooral in kleederen en turf.

Den staet van den voornoemde persoonen, heer zy an d'offitie quamen.

‘Lievin Van der Palen, heer hy dekin van der neerrynghen was, was zo aerm ende zo belast van zo grooten sculden, dat,⁺ hadde hy nyet gheworden deken van den neerrynghen, hy hadde moeten de stede rumen; dies was ende es ghemeene voys ende fame.

‘Ende dekin zynde, maecte 't binnen vyf oft VI jaren zo dat hy ghecreech wel XL ponden groote tsjaers erflic ofte meer; hy hadde een huus om in te wonene, hy hadde zelverweerck ende andre catteylen om den staet van eenen simpelen ruddere te onderhauden; nochtan dat zyn wedden maer en droughen tusschen XXXVI ende XL lib. groote, up welcke wedden de dekenen zulcken cost doen moeten, dat zy lettel daer in moghen verhueveren, ende es de zelve een principael van den onlede ende bejeghenthede van deser stede.

+ f^o 94 r^o

Pieter Hueriblock.

‘Pieter Hueriblock, doe hy an de officie⁽²⁾ quam, was zo cleene van state ende van goede, dat hy in ghezelschepen, in cabaretten ende taveernen, om voordeel plach te ghane synghene ende ooc een van den principalen van de voorschrevene onlede ende bejeghenthede.

(2) Als stadsklerk in 1437-38.

[p. 293]

Jan Van Siccleer.

‘Jan Van Siccleer, die van der juedscher natien es van tsvaders zyden, want zyn grootheere⁽¹⁾ was een juede, heeft, al haddy redelic goet ende eene neerynghe up te ghedoene⁽²⁾, ghierichlic ende qualic gheregiert, ghelyck hier te voeren ghescreven staet, ende es ooc een principael, als boven.

(1) Grootheere, grootvader.

(2) Upte ghedoene, om van te leven.

Pieter Beys.

‘Pieter Beys, al was hy redelic ghegoet, hy es nochtans fautelic gheweest in zyn regement, als zyn article inhaudt, ende es oock de principale, als boven.

Ghyzelbrecht Damman.

‘Ghyzelbrecht Damman, die altoos met hemlieden gheaccordeert heeft, es ghevanghen gheweest van dieften, van ghestolen t'hebbene 't cruuce t'Sente Baefs, ende dede hem uut helpen met eender inhibitie, ende haelde eenen man van der justicie ende stacken in eens backers hovene, daer omme de zelve backere zyn neerrynghe verloos, mids dat naer dien tyt nyment baken en wilde, ende Ghyselbrecht wasser om ghebannen, ende es een van den principalen, als boven.

Christoffels De Grave.

‘Christoffels De Grave was zo vele t'achtere ende sculdich⁺ eer hy an d'offitie van der stede quam dat hy gheen stede en hadde moghen hauden, haddy d'offitie nyet ghehadt.

+ f^o 94 v^o

Jacob Van den Hane.

‘Jacop Van den Hane was rycke als hy an d'officie quam, maer hy heeft ghierichlic ende qualic gheregiert, ghelyck vooren in zyn article verclaert staet.

[p. 294]

Meester Pieter Baudins.

‘Meester Pieter Bauwins, als hy an der stede dienst quam, was zo aerm dat hy vrienden maken moeste om ghecleet te zyne. In den dienst zynde, wart zo hoverdich, ghierich, onrechtveerdich ende onweerdich jeghen de goede lieden ende sonderlynghe jeghen de officiers van den prince in de zake die zy van zynent weghen te wette te doen hadden ende hemlieden dicwille versmadelic toesprekende, vermet⁽¹⁾ in de officiers die doe waren, ende regierde harde qualic ende onbehoorlic, ghelyc zyn article wel verclaert.

Hy stal oock boucken te Parys ende ten Chartruesen by Ghendt ende der stede ketele van Ghendt, die stont in tsGravensteen, daer men lieden in plach te ziedene⁽²⁾, weert zynde XVI lib. gr.

Om de boucken die hy te Parys stal, was hy ghegheesselt. Van dat hy de boucken stal te Chartruesen ende den ketel in tsGravensteen, bleef hy onghecorrigiert.

Dese meester Pieter te Gendt qualic ende erghelic gheregiert hebbende, alzo voorschreven es, beseffende dat hy gheloove hadde by den prince, heeft ghedaen naer zyn ghewoonte, in 't ghuent dat hy alle onredelicke ende onduechdelicke heeft helpen sustineren in vele diversche manieren contrarie der stede van Ghendt ende den ghemeenen lande van Vlaendren, alzo men by ghetughen van meneghen persoon by brynghen zal, up dat 's noot zy, dat noch vele ontsienelicker ende ergheres heeft, midsgaders meester Jooris De Bul zo quaet ende zo stout ghezyn, dat hy bedroghen heeft den prince ende zyne goede lieden van der stede van Ghendt, want hy den zelven prince heeft ghegheven te verstane, als Pieter Tyncke ende Lodewyc⁺ D'Hamere, Eloy Coolbrant, Lievin Wicke in haerlieder exame verclaerde ende kende, dat Jan Goetghebuer, dekin wesende

(1) Vermet, vermetel.

(2) Die ketel was de Ghuetelynghe genoemd; zie blz. 135.

+ f^o 95 r^o

[p. 295]

van der weverien, mids zynder macht wapenynghe maken wilde binnen der stede van Ghendt, omme te nyeuten te doene den voorschreven Pieter Tyncke, Lodewyck D'Hamere, Loy Coolbrant, Lievin Wicke ende huerlieder medepleghers, ende daer up, om de voorzienichede van dien, mynen gheduchten Heere wilden ghelieven, om 't bescud van den voornoemden persoonen ende hare medepleghers, waer 't so dat Jan Goetghebuer eenich voorstel maecte contrarie hemlieden, te consenteerne dat zy zouden moghen gheven eenen roup.

't Welcke myn gheduchte heere wanende dat alzo ghezyn hadde, ter goeder trauwen consenteerdet, dat hy in gheender manieren ghedaen en zoude hebben, haddy haerlieder quade valsche meenynghe gheweten, die zy voor hem scalckelic bedecten, want zy onderlynghe naectelic over een ghedreghen hadden huut hem zelven een wapenynghe te makene binnen der stede van Ghendt, omme te vulcommene t'harer quader meenynghen, als namen zy eenich occoyson up Jan Goetghebuer, dekin van der weverien, om mynen gheduchten Heere te versubtylene.

Dit es openbaer ghebleken by 't ghuent dat Pieter Tyncke ende Lodewyc D'Hamere voorschreven verkent ende verleên hebben, dat zy den roup anveerde van meester Pieter Baudins ende meester Jooris De Bul, te Berghen in Henegauwe, in haerlieder slaepcamere, om een wapenynghe te makene zonder eeneghe conditie.

Noch hebben de zelve verkent ende verleden dat M^r Pieter Bauwins ende M^r Jooris De Bul an hemlieden begheerde dat zy Daneels Sersanders doot slaen saude, waer up zy and worden dat zy 't nyet en zaude connen ghedoen, want hy dicwil in de kercke was Sente Michiels, ende daer was lettel plaetse tusschen der kercken ende zynen huuse; daer uppe meester⁺ Pieter Bauwins andwoorde, zegghende: “Pieter, ghy zyt een vroom ghezelle ende en durst hu nyet ontsien om zulck een fayt te doene; ghy soudt hem wel heymelic, met eenen bylkene dat ghy in hu mauwe draghen zoudt, doot slaen tSente Michiels

+ f^o 95 v^o

[p. 296]

in de kercke knylende, alwaer 't voor den heleghen Gheest, ende ghy zoudt er een roomsche dachvaert an doen ende verheven santen werden.”

Pieter Tyncke zeyde tot meester Pieter Bauwins, hy noch zyn gheselle en sauden's nyet doen, zonder 't consent van den prince, ende doe deden zy zo verre dat zy daer an den prince spraken, die zeyde: “Ic en ben gheen moordenaer ende en wille nyement vermoort hebben, maer ben een prince van rechte ende van justicien.”

Mer Colaert van Commene, souverayn bailliu van Vlaendren, meester Gillis Van der Woestynen, meester Willem De Wale, M^r Jooris De Bul, midsgaders meester Pieter Bauwins, hebben de boven ghenoumde persoonen beweeght ende ghesustineert naer haerlieder vermoghen in hare voornoemde ghebrechlichede ende quaetheden, ende hebben oock vele handelynghe ende beleets in de zettynghe die niet vulcommelic commen zyn ten proffyte van den prince. By den welcken zy, midsgaders de voornoemde persoonen, van dien ghebreke zullen moghen verclaersen bet dan yement el, ende oock van den XL lib. gr. ende XX saluten die de prince gaf zynder stede van Ghendt dicwille by hem vermaent, danof dat lettel profyts te zynder stede behouf noch commen es; ende daer de prince heeft ghelieft te zegghene dat hy de zettynghen ghecocht heeft, het mocht wel zyn.

Maer die 't groote goet, doen daer af ghenomen hebben, die hebben 't meer ghedaen om haer profyt, dan om de welvaert ende de jonste van den prince, van den welcken men den ghemeenen volcke dat de betalynghe daer af ghedaen heeft om den prince te ghelievene ende van zulcker scalcheden ende⁺ quaetheden niet en weten, niet min dancx daer af sculdich es te wetene; mits welcken die ghuene die 't alzo gheregiert hebben alzo wel verclaert zullen weten te doene van den eenen als van den anderen.

Item, zy zullen oock wel verclaersen waer omme dat die van Ghendt hare portie van den subventien moeten betalen

+ f^o 96 r^o

[p. 297]

IX jaer, die maer ghestelt en es VIII jaer, ende Brugghe, Ypre ende 't Vrye ne betalen nyet meer dan de zelve VIII jaer gheduerende⁽¹⁾.

Dese voornoemde ghebreken zyn bevonden in een informatie voortyts wettelic ghehoort; ende naer 't quaet regiment van den voornoemden persoonen danof dat ghemeene voys ende fame es, es wel te bemoedene dat in de generale informatie die men jeghenwoordelicx hoort, zy ende meer andre noch boven al desen grootelic belast zullen wesen.’

Dat ghedaen, ghaven te kennene huuter mondt van beede de dekene datter was eenen Jacob Hemsroden⁽²⁾, die hem al nu hadde ghepresenteert in vanghenesse in 't Sastelet te Ghendt, ende by alzo dat men de Hooftmannen afdade, dat myn Heere saufconduut gheven soude oft hy wilder zyn lyf om verliesen. Ende baden de Hooftmannen dat elc trecken zaude in 't zyne ende andworde van als overbrynghen.

(1) De toelage van 350,000 ridders in 1440 was slechts voor acht en niet voor negen jaren toegestaan.

(2) Deze oud-baljuw van Ieperen was door den vorst gezonden; Stadsrekeningen 1451-52, f^o 206 r^o: ‘Item van den costen ghedaen in de III Mannekins (op de Hoogpoort) te diversschen tyden by den dekin van den neeringhen, Guy Schoutheete ende huerlieder gheselscip int visiteren Jacop van Hemsrode ten tyde als hy ghesonden was binnen deser stede ghelast by onsen gheduchten heere ende prince met zekeren saken anclevende der zelver stede.’