Dagboek van Gent van 1447 tot 1470. Deel 1

Den II^e clochslach.

Item, 's vrindaechs XV^en decembre⁽⁵⁾ slouch men de huerclocke up een boort, als voorschreven es, ontrent den XI hueren voor der noene, daer omme 't volc track ter maerct paeysivelic, sonder bannyere, ende als zy vergadert waren, zo leyden de Hooftmannen uute diversche poynten ende zaken die hier naer volghen:

(5) Men moet lezen XXXI^en December, als immers op f^o 75 r^o genoegzaam blijkt: ‘up den voorschreven lesten dach van decembre’; zie Kronijk, D. II, bz. 125.

[p. 240]

‘Eerst, de drie Hooftmannen, scepenen van beede de bancken ende beede de dekenen vergadert zynde, up 't Hoochuus, daden zegghen by den persoon van meester Gillis Bauwins, advocaet, tot den volcke, van der mare, die grootelicx ghync achter de stede⁽¹⁾, zo grotelicx datter 't volc inne besurcht ende ghenouch ontstelt was, als datter wat ghescils was oft zyn saude tusschen die Hooftmannen an d'een zyde ende scepenen metten dekenen an d'andere, omme brieven die de scepenen⁺ ende beede de dekenen ghescreven hadden, die de Hooftmannen nyet en hadden laten willen zeghelen noch zenden⁽²⁾; ende de voorschrevene mannen, dat men de voornoemde vluchtmare nyet gheloven en wilde, want zy voorwaer gheen gheschil en hadden, Gode lof! maer was waer datter brieven gheordineert waren an onse Princesse, an den jonghen Prince⁽³⁾ ende an den grave van Stampes, inhaudende al dat zylieden wilde deser stede vrient zyn ende haer een goet woort leenen, als zy saghen dat pas ware, welcke brieven de Hooftmannen nyet en hadde willen doen seghelen noch zenden, maer hadden den eenen sluetele van den seghele t'hemwaert ghenomen totter tyt dat ghestandichede van deser stede ghesonden was by Gooris Van der Haghe, den messagier, omme daer mede mynen gheduchten heere van als informatie te doene, welcke andwoorde Gooris noch lach⁽⁴⁾ en verbeyde, ende als die quamen, zy zauden daer inne doen alzoo 't behoorde.

Item, dat de drie Hooftmannen, midsgaders de personen die t'haerlieder rade zyn, mids dat zy gheerne in alle zaken den meesten oorbuer ende profyt van der stede ende den

(1) Achter de stede, door of in de stad.

+ f^o 71 v^o

(2) Dit geschil, dat bijna tot eene vechtpartij overging, wordt nochtans bevestigd door de Kronijk, D. II, bz. 125.

(3) Aan hertogin Isabella en aan Charles de Charolais.

(4) Lach, verwachtte. Slechts 's anderdaags verkreeg men nieuws van dezen bode, Stadsrekeningen 1451-52, f^o 179 r^o: ‘Item ghegheven een messagier van Bruessele den eersten dach in Laumaent die brieve brachte ande vorseyde III hooftmannen van Goorys van der Haghe XVI gr.’.

[p. 241]

lande zoucken souden, naer haerlieder beste vroescip, hebben gheavyseert ende overeenghedreghen dat nuttelic ende oorbuerlic ware binnen den lande ende deser stede, van nu voortan ghehauden te zyne ende ghedaen, ghelyc hier naer verclaert staet ende volght:

Hoe dat van noode es dat men af doe ende weere de vyf saluten, up elcken sack wullen, te Grevelynghen⁽¹⁾, ghelyc ons gheducht heere ende prince datte belooft ende bezeghelt heeft te weerne, alzoo 't blyct by zyne opene brieven ligghende in 't Beelfroot in de lade van de X⁽²⁾, welcke beloften hy dede mids eender settynghe, die hem doe verleent ende gheconsenteert ende ghegheven was.

‘Item, dat men afdoe den tol up den harync, ghemeerct dat de hertoghe Jan, van zaligher ghedachten, maer gheconsenteert hem was up elc last maer eenen noble, drie jaer lanc, te hulpen sekere costen die hy in Vranckerycke ghedaen hadde, ende es nu den zelven tol ghehoocht, alzo de Hooft-

(1) Reeds op 13 Januari en op 12 Juli 1451 hadden de schepenen tegen dien tol bij den hertog protest aangeteekend als blijkt uit de Stadsrekeningen 1451-52, f^o 104 v^o et 106 v^o.

(2) In 1432, gedurende het schependom van Willem Utenhove, Daneel van Zeverne en hunne gezellen, had men de voorrechten en oorkonden onderzocht op het Belfort ‘in weedemaent ontrent Sinte Jansmisse’ (Memorieboek, D. I, bz. 193; Stadsrekeningen, 1431-32, f^o 281 r^o en v^o). De kopie van dit inventaris opgesteld door Ingelram Hauweel en Meester Lodewijk van der Eecken, in 1525 afgeschreven, vindt men in het Witteboek (Reeks 93bis 1 van het Stadsarchief), f^o lxxiij v^o en volgende; in het Oud-Wettenboek, f^o 121 v^o en volgende; in het register C, f^o 72 volgende; en is tamelijk slecht afgedrukt bij Ch.L. Diericx, Appendice aux Mémoires sur la ville de Gand (Gand, août 1816), bz. 191-259. De karters en brieven werden in laden gelegd, waarop eene der 23 letters van het alphabet werd gesneden, en elk stuk in lijnwaad gewonden, afzonderlijk daarin genummerd, en min of meer volgens tijdrekenkundige volgorde gerangschikt. De lade der X (zie Diericx, Appendice, bz. 244), welke de privilegien van 1432 tot 1440 bevatten, werd later gevormd tusschen 1440 en 1450. In de lade der X, n^r 4, vindt men inderdaad een privilegie van hertog Philips op 23 September 1440 verleend: ‘by den welcken hy te nieuten doet alzulcke nieuwe tolle als upghestelt hadden ghezyn binnen der stede van Grevelinghen’ (Diericx, Appendice, bz. 245).

[p. 242]

mannen verstaen hebben, dat elc last gheven moet II noblen.

⁺ Item, es binnen corten jaren upbrocht zekeren tol up d'Amborgher ende Oostersche bieren ter Sluus ende eldre van bodemghelde ende andersins, dwelcke comt ten grooten laste ende grieve van den schamelen insetenen van den volcke van den lande.

Item, dat men afdoe ende weeren wille alle taelgien, settynghen, tollen, corweyen ende nyeuwicheden, die upghestelt gheweest zyn sint den jare duust drie ondert XXIIII, ghemeerct dat de grave Lodewyck de casselrye van Ghendt ende d'ommesaten van den lande van Vlaendren daer af t'allen daghen⁽¹⁾ ontlaste, als 't blyct onder zynen grooten zeghele; ende de contrarie, binnen den zelven tyde haerwaerts zyn groote nyeuwicheden van tollen upghestelt zonder weten, wille ende consent van den ghemeenen lande van Vlaendren, te wiens laste ende costen de zelve tollen commen, daer mede dat coopmanscepe ende neerrynghen te min gheregneert heeft ende noch min ware gheschepen te regneerne, up dat⁽²⁾ de zelve tollen nyet afgheleyt en worden.

Item, waer grootelic van noode ende orbuer van den lande dat men de zee veylichde ende alle malefacteurs verjaechde die beletten ende weeren den coopman te commene ten lande van Vlaendren, als 't eensdeels blyct by dat de coopman al nu ter tyt met zynen goede incompt te Andworpen ende eldere, die ghehuuseert waren an te commene ter Sluus, ter Nieupoort ende eldere in 't lant van Vlaendren, daer mede dat men gheel ende al van coopmanscepe ende neerynghen versteken werdt⁽³⁾, ende uuterlic om daer af den coopman bescudt t'hebbene ende

+ f^o 72 r^o

(1) T'allen daghen, voor altijd; zie hooger bz. 198, die akte van Lodewijk van Nevers.

(2) Up dat, indien.

(3) Uit de voorgaande regelen blijkt nogmaals dat Antwerpen's groot welvaren van een vroeger tijdstip dagteekent dan men gemeenlijk beweert, nl. sedert de geschillen der stad Brugge met aartshertog Maximiliaan; zie V. Fris, Schets van den Economischen toestand van Vlaanderen in het midden der 15^e eeuw (uitg. der Kon. Vlaamsche Academie), hoofdstuk V: Verval van Brugge, blz. 92-94.

[p. 243]

bevrydt te zyne dat men ten minsten, totter breeder in voorsien werdt, elc ter zee mach varen up zyn verweeren, alzo de meeste menichte versoucken ende begheerende zyn.

Al 't welcke ghesloten moet zyn met den andren Leden van deser lande, welcke men doen zal, zoo men haestelic can ende mach.

Item, es grootelic van noode dat gheordineert werde, om eeuwelic onderhauden te werdene, als dat gheen pentionaris, secretaris oft andre officiers van der stede, noch insghelycx eeneghe taellieden⁽¹⁾ ontfaen zullen jaerlicx eenich pentioen oft wedde van eeneghen cloosters, officiers, edele oft andre, ghemeerct dat de zelve wedden hemlieden dwynghen meer⁺ ghejonstich te zyne den ghuenen daer af dat zy se ontfaen, dan oft zy se nyet en hadden, al dwelcke comt ten grooten achterdeele elc van der ghemeenen commune ende uuterlic van den ghenen diere jeghen te doene hebben.

Item, es van noode dat de pentionarissen ende secretarissen van der Kuere ende van Ghedeele als zy eed doen, zweeren ende beloven zullen dat zy naer haerlieder afgaen nemmermeer commen en zullen in den dienst van onsen gheduchten Heere ende prince, ende daer up zal elc blyven dienende drie jaren tyts, oft het ne ware dat eenich van hemlieden dade contrarie, zynen eede ende zyne officie qualic bediende, ansiende hoe wy by officiers van deser stede gheweest zynde⁽²⁾, grootelicx jeghen onsen gheduchten heere vermaect zyn.

Item, dat scepenen van Ghendt hemlieden nyet antrecken sullen noch berecht nemen van eeneghe zaken tusschen ghediede⁽³⁾ persoonen, den poorters nyet anclevende, want daer mede de poorters van deser stede grootelicx verachtert werden van haerlieder rechte ende oock ons gheduchte heere

(1) Taelman, advokaat.

+ f^o 72 v^o

(2) De Gentenaars betichtten immers de oud-stadsambtenaars Pieter Boudins, Montfrant Alaerts en Willem de Sadeleere, later in dienst van den hertog getreden, van de oorzaak te zijn der huidige moeilijkheden.

(3) Ghediede, vreemde.

[p. 244]

ende 's princen heerlicheden, ende ooc der eerlicheden van andren vassalen heeren ghepriveert ende vermindert werden.

Item, dat men ordineren saude dat van nu voortan scepenen, pentionarissen, clercken, tresoriers, noch oock beede de dekenen, nyet meer hebben en zullen dan 't pensioen dat hemlieden toegheleyt es in den Steen⁽¹⁾, ende waer 't zo dat men naermaels bevonde dat zy boven dien van der stede goede meer ontfaen oft ghenomen hadde, dat men de zelve corrigieren zaude ghelyc eenen dief.

Item, waer 't oock zo dat de zelve officiers eeneghe corruptie, ghifte, huere of myede nemen cleyn oft groot, binnen den termyne van der zelver officie ende dat datte duechdelicken bevonden worden, dat men de zelve corrigieren zaude metten sluetele⁽²⁾ ghelyc de ghuene die ghedaen hebben contrarie haren eede.

Item, up dat scepenen van der kuere oft van ghedeele oft andre cleen wetten⁽³⁾ binnen Ghendt, 't recht van eeneghen partien corrumpeerden oft verminderden, contrarie de prevylegie, rechten, vryhede ende costumen van deser stede, ende⁺ partien clachtich bedeghen⁽⁴⁾, zo saude men den gheenen, die 't ghewyst ende in 't vonnesse gheconsenteert hadden, pugnieren alzoo 't behooren zoude, naer de grootte van elcx mesdaet.

Item, ende waer 't so dat yement van scepenen, pentionaryssen oft clercken 't secreet van der cameren reveleerden ende te kennen ghaven⁽⁵⁾, so dat quame ter kennessen, alzoo 't dicwille gheschiet heeft, dat men de zelve oock pugnyeren

(1) Zie bz. 153, aanm. 1.

(2) Corrigieren met den sluetele, brandmerken.

(3) De vinders, rechters der smalle wetten, in de parochiën of kosterijen der stad.

+ f^o 73 r^o

(4) Bedeghen, geworden, zie Verwijs-Verdam, Middelned.-Woord., D. I, bl. 640.

(5) Het was verboden het geheim der Schepenkamer te ontsluieren; zie de straf die Willem van der Schaghe en Jan Damman in 1480 trof, in het Memorieboek, D. I, bz. 316, vgl. N. Despars, Cronycke van Vlaenderen, D. IV, bz. 271, en voor dergelijke overtreding, zie alhier f^o 193 v^o, in 1456.

[p. 245]

saude, ghelyck de ghene die hem verzworen hadde, metten sluetelen.

Item, dat men van der stede weghe gheen brieven zenden en zal aen wien dat zy, anders dan in vlaemsche⁽¹⁾, in eenegher manieren.

Welcke poynten ende articlen men ordineren zal evenverre dat zy der stede ancleven ende sluuten by den drie Leden deser stede, om voortan eeuwelic onderhauden te zyne, ten fyne dat wy voortan gheregiert ende beleet moghen wesen bet dan wy gheweest zyn, so men aldereerst can ende mach.

Item, voort es gheordonneert dat men van der stede weghen by scepenen van beede de bancken ende beede de dekenen gheene brieven zenden en zal, noch laten zenden, waer dat zy, het ne sy dat de Hooftmannen die al vooren ghesien hadden, ende zo wie bevonden ware ghedaen hebbende ter contrarie, dien sauden de Hooftmannen zo hoghelic ende lastelic corrigieren dat die 't daden, spiegel ende exempel saude wesen allen andren ghelyck te wachtene.

Item, dat men gheen reden oft present-wynen doen oft gheven zal oft anderssins der stede eeneghen cost oft last doen, het ne zy by wetene ende consente van den Hooftmannen.

Item, dat scepenen van der kuere, van ghedeele oft beede de dekenen gheen brieven ontfaen sullen der stede anclevende, men zal se upbreken ter presentien van den Hooftmannen; die 't dade ende bevonden worde, die saude men hoghelic ende lastelic corrigieren in exempele van andre.’

(1) Heerlijkste bewijs dat het 't volk was welk het bestuur in handen had.