Dagboek van Gent van 1447 tot 1470. Deel 1

't Scheeden van der maerct.

Item, doe terstont daden de Hooftmannen uutlesen zekere poynten by hemlieden gheconcipiert ende gheadvyseert, alzo die hier naer ghescreven zyn van woorde te woorde:

[p. 225]

‘Omme te vindene manyere ende onderwys ten fyne dat de goede lieden van deser stede nu ter maerct zynde, hemlieden voughen mochten omme te scheedene van der zelver maerct⁽¹⁾, elc in 't zyne, ende om te doene elc zynen oorbuer, neerrynghe ende proufyt, anziende datter menich schamel man es zeer soberlic gheghoedt, dien dat grootelic van noode ende te doen ware dat hy zyne neerrynghe ende profyt dade omme zyn wyf ende zyn kinderen ghevoedt te wesene, alzoo 't van node es, ende dat men de neerrynghen qualicken derven mach, so es by den drie Hooftmannen, om dit te gheschiene ende meer griefs datter van langhen te stane af commen mochte, ghemaect ende gheordineert zekere ordinantien omme te bescheedene, ghelyck hier naer verclaert staet:

Eerst ende alvooren, de drie Hooftmannen hebben hemlieden neerstelic ghevoucht, omme te bezouckene van alle manieren van zaken der materien anclevende daer de goeden lieden omme vergadert zyn, te wetene, wie zy zyn die eenich goet van der stede ghehadt hebben boven huerlieder rechten, pentioenen, in eenegher manieren, heymelicken oft openbaer.

Item, wie zy zyn die voortyts eeneghe vergaderynghe ontrent Alf-ougst oft andersins pynden te makene ten diversche steden binnen Ghent.

Item, van der vlucht-mare⁽²⁾ die ghync hoe dat vele diversche brieven ghesonden waren binnen deser stede, commende van Brucele, an menichte van persoonen.

Item, voor wat causen eeneghe persoonen voortyts hemlieden⁺ absenteerden van deser stede meer dan haerlieder ghebueren.

Item, wie zy zyn die contrarie den prevylegien ende costumen van deser stede, die zy bezworen hadden, ghedaen hebben.

Item, hebben zy onderzocht wie zy wesen mochten die

(1) Men lag reeds gewapend op de markt sedert 1^en December.

(2) Vlucht-mare, gerucht, nieuws.

+ f^o 66 r^o

[p. 226]

Pieter Tyncke ende de zyne hulpe ende bystant belooft mochten hebben.

Item, hebben zy overghegheven 't bedrach dat quam ende ghehoort wart by den bisscop van Doornycke, mynen heere van Santes ende andere⁽¹⁾.

Item, hebben zy overghenomen dbedrach dat by den XII persoonen van deser stede ghehoort gheweest es, evenverre dat zy 't ghehoort hebben⁽²⁾.

Van al welcken zaken zy noch gheene vulcommene waerheyt gheweten moghen, ghemeerct den corten tyt die zy ghedient hebben, ende dat ooc de meeste mesdoenders ende baersculdichste hemlieden van deser stede vervremt ende gheabsenteert hebben, alzo elc wel weet, al waer by zy den grondt van der waerheden van allen zaken nyet zo wel ende vulmaectelicken gheweten connen, als oft zy in handen ende vanghenesse waren; niet min, dezelfde Hooftmannen en meenen nyet daer af te scheedene, zy en zullen daer inne persevereren ende doen ghetrauwelic al 't ghuent datter noch te doene es, alzo zy bezworen hebben, ende correcxie doen gheschien up de besculdeghe, evenverre dat sy se connen ende moghen ghecryghen, zonder yement te verdraghene in eenegher wys, in zulcker manieren dat zy hopen datter God ons Heere inne gheheert zyn zal ende de goede lieden ghepaeyt, ende al dat nemen zy wel ende ghetrauwelic te doene naer haerlieder beste.

Item, ende omme dieswille dat men zo groote ende lasteghe zaken nyet zo haestelic ghedoen kan als de goede lieden gheerne zaghen ende wel van noode waren, ghemeerct datter vele ancleeft, alzo voorschreven es, ende oock dat vele diversche onbehoorlicke binnen den termyne van XX jaren binnen deser stede ghevallen ende ghesciet zyn, dat claghelic ende deerlic⁺ es, die men up zo corten tyt nyet bevinden can, alzo vooren

(1) Dit zijn de afgevaardigden der Drie Staten die het onderzoek inrichtten te Gent na 26 Januari 1450, zie bz. 82.

(2) De commissie der XII op 6^en November gekozen, zie bz. 148.

+ f^o 66 v^o

[p. 227]

verhaelt es, so bidden de Hooftmannen de goede lieden ghemeenlic ende elcken sonderlynghe, alzo neerstelic als zy connen ende moghen, dat hemlieden verdriete oft verlanghen wille van den delaeye datter in es ende noch wesen moet, want zy al haer vermoghen doen zullen om de zake te curtene; ooc also elc beseffen, verstaen ende ghevroeden mach, so saudt den goeden lieden verdrieten aldus ter maerct te blyven staende by daghe ende by nachte, nu in desen cauden tyt⁽¹⁾, tot al desen zaken ghecort ende bescheeden wesen saude. Ende mids dien, hebben de Hooftmannen met rypheyt van rade gheordineert in wat manieren dat men best van der maerct zal moghen sceeden, ghelyck hier naer verclaert staet.

Bidden den goeden lieden ghemeenlic, alzo oodmoedelic ende vriendelic als zy connen ende moghen, dat hem elc ten besten weghe voughen wille, alzo elcken dyncken zal orbuerlicxst en profytelicxst ghedaen wesende, ende dat elc trecken wille in 't zyne, naer de gheleghentheyt van der zake, ons lieden uuterlic altoos jeghen alle overlasten, up dat⁽²⁾ eeneghe quamen, dies God behoede, bewaert blyvende.

Item, in deser manieren up dat hulieden goed dynct ende belieft dat men van der maerct trecken zaude metten bannyeren, ende dat men 't volc achter⁽³⁾ de stede conincstavelen⁽⁴⁾ zal, wel ende ghetrauwelic ende notabelic, met ghetrauwen mannen in de ghebuerte, want men vele quade fayten by nachte doen saude, al eer men 't gheware werden zaude by den wakers ofte wachters die in der neerrynghen huuse ligghen zauden; dat meer es, vele mesdoenders sauden wel wandelen alle nachte achter de stede, zonder te lydene voor der neerrynghen huuse, daer de wakers inne laghen, ende sauden mids dien blyven gaende ende haer quaetheyt doende, zonder te zyne ghevanghen ofte ghecorrigiert.

(1) Men was immers in de maand December.

(2) Up dat, indien er.

(3) Achter de stede, in de stad.

(4) Het volc conincstavelen, enrégimenter. Een conincsta vel stond aan het hoofd van 10 gewapende mannen, zie verder f^o 69 v^o; een upperconincstavel voerde het bevel over 100 mannen.

[p. 228]

Item, up dat men by conincstavelrien waert ende der casselrien oft der stede eeneghen overlast comt, dat God behoede, zo zal men terstont moghen uute zenden viere, V oft VI upperconyncstavels, met haren volcke, naer dat 's van noode ware, dwelcke anderssins in der neerrynghen huusen ligghende⁺ nyet zo haestelic gheschien zoudt moghen, noch zy en zouden in 't vertrecken nyet zo haestelic ende zo vastelic ghehooft zyn ofte bewaert zyn als oft zy by conincstavelrien uute trocken. Oock zauden hier inne contribueren, ghelden ende betalen de goede lieden van der stede ghemeenlic, want andersins den lede van der neerrynghen ende der weverien te zwaer ende te lastich wesen zaude.

Item, als men van der maerct ghescheeden zyn zal, zo zullen de Hooftmannen, wanneer dat zy den volcke beteeckenen ende te kennen gheven willen eeneghe zaken, doen slaen de weercclocke⁽¹⁾ up d'Beelfroot up den eenen cant drie reysen, t'elcken vier slaghen, ende dan zal elc commen ter maerct voor Toochuus, alzo elc zyn neerrynghe doet, ende horen wies men daer te kennen gheven zal; dies zullen de Hooftmannen alle brieven an hemlieden commende, zonder mesdoen, moghen upbreken ende lesen, omme te wetene oft eeneghe ghewichteghe zaken zyn om den commune te beteekene ende te kennen te ghevene.

Item, als men de weercclocke an beede de zyden slaen zal zonder ghetal, zo zal dan elc wesen ghehauden terstondt ter maerct te commene, alzo hy zyn lyf bewaren wille, elc met zynder bannyeren, in broederlicker minnen, om te treckene daer 's van noode wert, ghelyck dat men datte by den Hooftmannen beteeckenen ende te kennen gheven zal; ende zo wie jeghen d'huuttrecken zeyde oft achter bleve, die daer toe ghecoren worde, dien zauden die Hooftmannen vanghen ende hemlieden hauden vianden van der stede; dies zal men in 't ordineren van dien doen zulcke redelichede alsser toebehoort.

+ f^o 67 r^o

(1) Deze heette Bertolf en werd in 1441 gehangen in 't Belfort; zie Memorieboek, D. I, bz. 215.

[p. 229]

Item, waer 't dat yement ghepoynt oft ghestelt oft ghetaxeert ware eeneghe sommen van pennynghen, omme de saudenyers die uuttrecken moesten, met te betaelne ende die in ghebreke ware van ghevene, zo sauden de drie Hooftmannen zenden terstont tot dies huus dies in ghebreke ware, ende doen vercoopen van den ghreetsten goede dat men daer vonde, also vele als 't ghuendt dat hy ghetauxeert ware ghedraghen zaude, elc naer zynen staet, zonder yement hier in te spaerne ofte te verdraghene.

Item, beloven voort de Hooftmannen, als hu schamel⁺ dienaers die hu bezworen hebben in rechte te haudene, by den eede, die zy hulieden ghedaen hebben, dat zy hulieden wel ende ghetrauwelicken bewaren ende besorghen zullen in alle zaken angaende der welvaert van ons allen ende der stede, naer haerlieder macht, alzo zy sculdich zyn van doene, ende ne zullen negheene zaken van remissien, payse noch andersins, hulieden ende hemlieden angaende, anveerden noch daer af traveljeren in gheender manieren, het en zal zyn by wille, wetene, advyse ende consente van hu allen ghemeenlic, in zulcker wys als dat nyement daer inne in toecommenden tyden ghefraudeert noch bedroghen wesen en zal, alzo men voortyts gheweest heeft, maer elcken wel ende ghetrauwelic bewaren ende bezorghen.

Item, voort, als van Mer Bauwin De Vos, zo hebben de Hooftmannen voren⁽¹⁾ daer af te doene, alzo zy hulieden belooft hebben, in zondaghe eerstcommende⁽²⁾, ten X hueren, ende dat dan elc dien 't ghelieft commen zal ter maerct paeysivelic, zonder eeneghe bannyeren, omme by den Hooftmannen daer af ghedaen te werdene al 't ghuent datter af sculdich zal zyn te gheschiedene, ende zullen tot dier tyt, als goede Hooftmannen, gheerne den zelven Mer Bauwin doen bewaren t'zynen coste, alzo hy gheconsenteert heeft. Ende bidden dat ghy hemlieden daer af vulcommen betrauwen gheven wilt, alzo ghy tot noch

+ f^o 67 v^o

(1) Voren hebben, het inzicht hebben.

(2) 19^en December.

[p. 230]

toe ghedaen hebt, want zy up den eed, die zy hulieden ghedaen hebben, up huerlieder ziele ende up huerlieder deel hemelrycx, beloven hulieden goet ende ghetrauwe te zyne tot in haerlieder doot, ende bidden oock dat ghy hemlieden van ghelycken doen wilt zonder eeneghe quade vluchtmare te gheloovene. Up dwelcke hulieden, myn heeren, bidden de Hooftmannen dat ghy te vreden zyn wilt, zo dat ghy met elcanderen moghe blyven in goeden paeyse ende eendrachtichede.’

Die hier voorschreven es, es aldus huutghelesen ende ghepronunchiert ten Toochuuse, up Sente Nychasius dach, ende so saen als 't ghelesen was⁽¹⁾, zonder meer zegghens, zo vertrocken de goede lieden van der maerct met hueren bannyeren, elc in 't zyne, ende was ontrent den II^e hueren naer noene.

(1) De hoofdmannen kwamen van het Tooghuis, en (vgl. de Kronijk, D. II, bz. 122) ‘op aventuere diere hadde moghen commen’ namen de bannieren en droegen ze naar 't Schepenhuis.