Critisch Bulletin. Jaargang 2

Menschen, oprijzend uit een roman

Maurice Roelants, Het leven dat wij droomden
Rotterdam, Nijgh & Van Ditmar N.V.

Deze nieuwe roman van Maurice Roelants is nog steeds van dezelfde geute als ‘Komen en Gaan’ en ‘De Jazzspeler’. Hij vertoont al de eigenaardigheden van de beide voorgaande werken en indien hij er zich van onderscheidt, is het door de nog toegenomen rijpheid van de kwaliteiten waarvan de schrijver reeds vroeger blijk gaf. Roelants is niet blijven stilstaan op den ingeslagen weg, die zoo bijzonder geschikt lijkt voor zijn talent. Zijn technische vaardigheid is nog gegroeid. Zij blijkt uit het evenwicht in den bouw van het werk, uit de vlotte afwikkeling van het verhaal en uit de densiteit van den inhoud.

Wij denken hierbij niet enkel aan de zoo treffende bijzonderheden waarmede elke bladzijde u opnieuw verovert en die aan het boek de zwaarte verleenen van een volgroeide vrucht, maar ook en vooral aan de dramatiek die de schrijver in zijn personages heeft gelegd. Geen enkel van die personages, inderdaad, is een gewoon figurant, zonder meer beteekenis dan die van het rolletje dat men hem laat spelen. Zij hebben hun eigen drama naast dat van de hoofdpersonen en we zouden op menig oogenblik gaarne meer vernemen zoowel over den vader en de moeder van Maria Danneels als over den vader van Irène Masure.

Richard, de twistappel tusschen beide vrouwen, is het minst scherp geteekend. Men voelt dat zelfs eenigszins als een leemte. We weten niet duidelijk genoeg waarom hij verliefd geworden is op Irène en waarom hij ze later weer laat gaan. We vernemen daarover wel een en ander als hij voor Maria zijn hart bloot legt; doch het wordt slechts gezegd; het zou overtuigender hebben gewerkt, hadden wij

[p. 357]

het zien gebeuren. We kunnen de feiten ook afleiden uit de houding en de reacties van Irène en Maria, maar zulke negatieve uitbeelding werkt minder bevredigend.

Nu kan men daar wel op antwoorden dat Richard, ofschoon het middenpunt van der meisjes belangstelling, niet de hoofdpersoon is en zijn figuur niet mocht uitgroeien tot proporties die de figuur van Maria Danneels in de schaduw konden stellen. Moet men daaruit echter niet afleiden dat evenwicht in de compositie niet alles is en dat de materie, waar die voorhanden is, volledig dient uitgewerkt te worden? Dit zou waarschijnlijk de levensatmosfeer van het boek nog hebben verhoogd. Er zijn in de wereldliteratuur tal van slecht gecomponeerde boeken, maar waarvan men geen enkele uitwijding zou willen missen. Met een zoo scherpzinnig psycholoog als Roelants loopt men weinig risico zijn tijd te verliezen en kan elke bladzijde meer als zuivere winst worden geboekt. De vraag stelt zich zelfs waarom hij zich blijft beperken tot de uitbeelding van de betrekkelijk beperkte wereld van zijn verliefden en zijn romans niet uitbreidt tot de schildering van een ruimeren kring. Dit boek laat veronderstellen dat hij dat kan zonder gevaar te verwateren. Tot nu toe heeft hij slechts afzonderlijke personen en hoogstens een klein gezin uitgebeeld. Maar waarom zou een talent als het zijne zich niet wagen aan de uitbeelding van grootere groepen? Ook langs dien kant kan zijn kunst groeien.

Roelants' romans zouden er stellig bij winnen. Er zou meer uiterlijke beweging in komen. Het blijft een der curieuze dingen dat zij, met de groote kwaliteiten die hun vrij algemeen worden toegekend, aanvankelijk zoo weinig aantrekkelijk schijnen. Van schilderachtigheid in den algemeenen zin van het woord, van mysterie, van spanning voor hetgeen gaat gebeuren, is er meestal weinig sprake. De bewogenheid van het verhaal ligt niet aan de oppervlakte. Er gebeuren geen verrassende dingen die de aandacht prikkelen en waarmee de oppervlakkige lezer zich laat boeien. Gij vindt hier geen dramatische tegenstellingen die groote gebaren uitlokken en veel uitwendige drukte meebrengen. De dramatiek is binnenwaarts gekeerd en die bespeurt men niet op het eerste zicht. Maar met welken schranderen blik dringt de schrijver door tot de meest geheime schuilhoeken van het gemoed zijner personages. Naar het uiterlijk genomen zijn het slechts banale menschen. Voor hun omgeving slijten zij een alledaagsch en onbelangrijk leven. Maar hoe wordt hun gemoed niet doorploegd? Welke tragedie draagt elk van hen niet om in zijn hart?

Daar hebt ge Maria Danneels, de kuische, de fiere, de rechtschapene. Het is voldoende dat zij, van op afstand en langs haar

[p. 358]

vriendin Irène om, kennis maakt met de liefde, opdat in haar instincten loskomen die nu des te gebiedender spreken naarmate zij vroeger krachtdadiger werden verdrongen. Fierheid en rechtschapenheid worden erdoor als stroohalmen weggeveegd en zelfs de kuischheid verschrompelt tot een verdord begrip onder den adem van dezen schroeienden wind. Daar hebt gij Irène Masure, het levenslustige kind, dat zich vol argeloosheid aan het leven overgeeft en dan ook door het leven het diepst zal worden teleurgesteld. En dokter Danneels? Hoe prangend is het geval van dezen man, die gelaten, maar daarom niet minder gebukt gaat onder de aanvaarding van een leven dat wij volledig mislukt mogen heeten, al vindt hij af en toe eenigen troost in de niet-voorziene uitkomsten. Ook de moeder is aangrijpend met het soort heroïsme dat zij aan den dag legt om de uiterlijke vormen te redden van een geluk zonder inhoud. En vader Masure dan? Hij heeft alles op één kaart - en welke twijfelachtige kaart - gezet: zijn impulsieve dochter.

Dit boek zit vol dramatische elementen, die de schrijver heeft blootgelegd toen hij doordrong onder de schors van deze schijnbaar onbelangrijke levens. Waarom zou hij dan helden schilderen, waarom zou hij uitzonderingswezens ten tooneele voeren, als hij zooveel levensintensiteit weet bloot te leggen in het gemoed van gewone menschen? Het is de groote verdienste van den auteur ze uit die alledaagschheid te hebben opgetild door hun potentieel aan innerlijke bewogenheid tot zijn elasticiteitsgrens te spannen. Met een detailleering en een menschenkennis waarvan de scherpe formuleering u aangrijpt op elke bladzijde, heeft hij van hun zieleleven de meest gevoelige plooien ontvouwd en ze doen leven op een wijze dat elk van ons aan hun wedervaren de afgronden toetsen kan in het eigen gemoed.

Op geen enkel punt van dit boek voelt ge behoefte om de psychologische visie van den schrijver terecht te wijzen. Gij zult zijn personages niet overal goedkeuren; dikwijls zijn ze zelfs onsympathiek; maar gij aanvaardt hun reacties omdat men u heeft weten te overtuigen dat zij handelen volgens hun eigen aard, een aard waarvan ge ook veel in uw eigen binnenste voelt kiemen en gisten.

Alles in dit boek is juist en echt. Het is de uitdrukking van de bloote waarheid. Bloot naar den vorm, omdat men moeilijk met zulke sobere middelen spannender dramatiek zou bereiken. Bloot naar den inhoud, omdat hier niets werd verbloemd of verdoezeld van wat omging in de harten.

Het is die onaantastbare echtheid van de menschen door hem uitgebeeld in een vorm van classieke soberheid, die Roelants' romans verheft tot den rang van de belangrijke levensdokumenten. Mis-

[p. 359]

schien is het mogelijk hun kaliber nog te vergrooten in den zin hooger aangeduid; maar zooals hij ze ons tot nu toe heeft geboden, met steeds grooter perfectie in de gebruikte formule, kan men ze zonder aarzeling plaatsen in de rij der boeken van blijvende beteekenis.

Karel Leroux