Critisch Bulletin. Jaargang 2

Europa spiegelt zich zacht

Eric Linklater, Juan in America
London, Cape, 1931

Ik vind Amerika vooral ook daarom zoo'n lief land, omdat het al onze ongeneeslijke fouten ad absurdum voert. De oude wereld is even hopeloos materialistisch als de nieuwe, ook hier is snobisme het eenige kenmerk van beschaving. Maar Europa slaagt er nog steeds in de tradities en allures van haar cultureel verleden te handhaven en daarmee de fictie van het alsof. Aan den overkant echter beteekent het welvaartsfetisjisme van het Westen onverhuld dollars en de auto's, radio's, koelmachines en baden met geysers die je er voor koopen kunt. En never mind hoe je aan de dollars komt, racketeers krijgen op de society page van de dagbladen evenveel kolommen als staalkoningen of spoorwegmagnaten. Op den mesthoop van Mammon bloeit de kunst voorspoedig en de schoonheden der literatuur liggen met kwistige hand gestrooid tusschen de gekleurde omslagen der magazines in de geïnspireerde teksten van reclamevirtuosen, verlucht met de devote prentjes van allemaal eendere en allemaal eender mooie meisjes en jonge mannen - bidprentjes inderdaad. Maar American civilization bereikt haar hoogtepunt in de met smaak ingerichte parlours van begrafenisondernemers, waar de naar de eeuwige jachtvelden vertrekkende burger van U.S.A. symbolisch en in overeenstemming met zijn draagkracht wordt afgelegd, in evening dress, overalls of badcostuum al naar gelang van beroep of liefhebberij, voor een prijs schommelend tusschen $ 39.50 en $ 1200. -. Dat is de echte honderd procent onvervalscht zuivere Amerikaansche Beschaving, the real thing, ongeëvenaard in de wereld, keurig verpakt in stopflesschen, geëtiquetteerd en verzegeld, thuisbezorgd onder rembours. O, ik hou werkelijk van mijn argeloozen Boobus Americanus, zooals ik hou van den blaag die de door het gebruik en zelfingenomenheid geheiligde gemeenplaatsen en vooroordeelen van papa en mama nablaat met de schelle nadrukkelijkheid die al de hatelijke bekrompenheid er van wreed onthult.

In het land der Babbitts is een geestige Schot koning. Eric Linklater heeft over dollarland een schaterlach doen daveren als het

[p. 325]

rinkelen van een millioen zilveren achterwielen. Dit soort persiflage is allerminst nieuw. Amerikanen zelf hebben feller hekelende zedeprenten geteekend, welker vlammende haat aan en giftige spot met het filisterdom nochtans slechts zelden onuitroeibare liefde en ingeboren trots konden smoren. ‘Juan in America’ behoort tot een lichter genre; het heeft de verdienste van de eerste tot de laatste bladzijde amusant te zijn. Die verdienste is wel wat overschat, want er is in de alles en bagatelle behandelende luchtigheid te veel oppervlakkige journalistieke vlotheid en Juan's filosofie riekt, ondanks des schrijvers avontuurlijke en bewogen loopbaan, nog te sterk naar de hoogste klas van het gymnasium. Maar het boek bezit één niet hoog genoeg te schatten deugd: de spot met American humbug is getemperd door weldoenden zelfspot. Linklater heeft niet, als zoovele Europeanen, die Amerika tot het stokpaardje van hun superioriteitsgevoel hebben gemaakt, zich hoovaardig op de borst geklopt en farizeesch gemompeld: Heer ik dank u dat ik niet ben gelijk die lieden, maar in den bollen spiegel van het Amerikaansche leven heeft hij de erfzonden der vaderen gezien. Hij spreidt een ongegeneerde vrijgevochtenheid van alles wat naar fatsoen zweemt ten toon en de nazaat van Byron's Don Juan verkracht op zijn amoureuse omzwervingen tallooze voor onschendbaar geldende taboes. Maar het zijn het fatsoen en de taboes van Europa die met voeten worden getreden; Amerika heeft ze slechts met aandoenlijke naïveteit letterlijk genomen en tot hun uiterste consequenties, dat is tot groteske belachelijkheid, doorgevoerd. Als Amerika te redden is, dan alleen door een uit zijn Europeesch vooroordeel losgekomen Europa; en de eerste stap moet door Europa worden gedaan. Het is van vitaal belang dat Europeanen met een wijderen horizon dan de grenzen van hun land of hun werelddeel naar voren komen om de synthese van Oude en Nieuwe Wereld te bewerken. Zal de schrijver van ‘Juan in America’ zoo'n trait d'union blijken? Het is nog een open vraag of het succes van dit boek zal leiden tot de fabricage van best sellers of tot de ontplooiing van een stellig niet alledaagsch talent. Ook Linklater vertoont de symptomen van die aan geen grenzen gebonden lichtelijk cynische geestesgesteldheid van de na-oorlogsche jeugd, die geen andere moraal wil erkennen dan die welke haar het meeste genoegen belooft. Dat is een gevaarlijke moraal, want het zoeken van genot leidt altijd tot het vinden van ontgoocheling. En de bitterheid van den droesem vergalt den smaak van den fonkelendsten levenswijn. Zoovele talentrijke jongeren hebben de belofte van hun eerste stoutmoedige daden niet kunnen inlossen en zijn teruggevallen tot de routine van den artisan of het obscure zwijgen eener totale onmacht. Zij zijn niet

[p. 326]

te veroordeelen; de oorlog heeft ook hen ontwricht. Maar iedere nieuwe verschijning wekt verwachtingen; Eric Linklater heeft die verwachtingen, door zijn vroegere publicaties gewekt, met ‘Juan in America’ voorloopig nog gaande gehouden. Er is reden met belangstelling naar zijn volgende werk uit te zien.

C. Houwaard