Critisch Bulletin. Jaargang 2

Een deerlik verminkte boodschap

Dhan Gopal Mukerji, Het Gelaat van mijn Broeder
Geautoriseerde vertaling van Carolus Verhuist Servire - Den Haag - z.j.

‘Het zoeken naar het gelaat van mijn broeder is niets nieuws. Het is het oude, eeuwenoude zoeken naar het geluk, dat komt in een moment des tijds maar met ons blijft tot aan den dood, en misschien zich voortzet nà deze laatste gebeurtenis in het leven.

Wie is onze broeder? Is het de mensch, dien wij vinden, of de mensch, naar wien wij uitzien? De wijzen van de Upanishads hebben geantwoord, dat Hij onze broeder is, die draagt het Eene gelaat, dat woont in de duizenden gelaten van alle leven.’

De schrijver, een Hindoe, keert na een verblijf van twaalf jaar in Amerika naar Brits-Indië terug om er te zoeken het gelaat van zijn broeder. Allereerst in letterliken zin: zijn eigen broeder wacht er hem, gaat met hem rond door het nieuwe en geheel veranderde Indië, ze bezoeken den Heilige van Benares en de broeder vertelt van zijn jeugd en zijn later leven als opstandig volksleider. Maar dan ook zinnebeeldig: de Brahmaan die het oude en vergeestelikte lief heeft, het Indië van vroeger, het Oosten van diep mediteren en waardig bewegen, ziet vol aandacht naar ‘het gelaat van zijn broeder’: den nieuwen Hindoe, in al zijn verschillende gedaanten: fabriekswerker, fakir, nouveau-riche, halfverwesterde student en woelig opstandeling. En zo wordt dit boek van een fijnzinnig en diepschouwend, bezadigd en wijs man ook een veelzijdige belichting van het oude en altijd weer brandende vraagstuk: de verhouding Oost - West.

Het openbaart ons op verrassende wijze de ziel van den Oosterling, zijn levenshouding, zijn wijsheid en zijn standpunt. Want mensen van alle kasten spreken er zich in uit. Het Oosten is diep religieus, ‘the Hindus are a tremendously religious people’ zoals Catherine Mayo zegt. Mukerji voert ons overal, en voor ons Westerlingen valt er menig lesje te leren. Want waar in het Westen vindt men een bedelaar, die op de vraag van den schrijver, die van hem af wil zijn: ‘Hoe wordt het eindige Oneindig?’ gevat weet te antwoorden: ‘Door dezelfde kracht, die een druppel water wit maakt,

[p. 327]

wanneer hij in een schaal met melk wordt gestort’? Tot bij den geringste ligt de gave van de gedachte, van het de dingen innerlik en mysties schouwen, bij allen overheerst de meditatieve geesteshouding. Hoe beschamend voor ons sectarisme, hier die waarlik-wijze en tolerante instelling jegens andersdenkenden te vinden, zelfs bij eenvoudige en op hun wijze fanatieke lieden.

Uit dit boek wordt wel heel duidelik, waar de kern van het probleem der antithese ligt. De Oosterling staat geheel anders tegenover het leven. Zijn doel is niet de stoffelike verwerkeliking van materieel geluk, voldoening van behoeften, maar het nastreven van een innerlike vrede, die in wezen zelfverlochening is. De Westerling maakt zich druk om vraagstukken van orde en organisatie, voorziening in stoffelike behoeften, verruiming van den geest door weten en onderzoek. Maar de Oosterling glimlacht slechts om dat alles, hij kan zich den ijver en de bedrijvigheid van den ‘barbaar’ niet begrijpen; waartoe dat alles? Wordt de Westerse mens er gelukkiger, beter door? Leidt hem dat alles niet af van het allerbeste, van God? Het tasten naar het Onnoembare, het zich wijden aan de oude schone liederen der Sanskriet-literatuur, het zich overgeven aan meditatie, het zoeken van evenwicht door afzondering en zelfkastijding, het behagen scheppen in de zoetvloeiende taal vol bloemrijke zeggingen, de verwezenliking van wijsheid en poëzie, dàt is de schone kern van deze Oosterse levensaanvoeling. En dit boek brengt het ons op een zeer bizondere wijze. Deze Brahmaan, ik heb het al gezegd, is bezadigd. Hij staat krities tegenover den vriend, die rijk is geworden en geheel ver-Engelst, die diners geeft en in een Rolls-Royce rondrijdt, die wil industrialiseren en hervormen, die geld wil stellen tegenover geld, macht tegenover macht, materialisme tegenover materialisme. Hij staat even krities tegenover de arrogantie der halfverwesterde studenten, die den diepen zin der oude wijsheid niet meer verstaan, die het Westen onderschatten en beschimpen, het klinkt hem ruw en vulgair in de oren. ‘Maar misschien, dacht ik, is bluffen het eenig natuurlijke voor de beleedigde ijdelheid van de jonge menschen van een lang-onderdrukt ras,’ merkt hij dan wijs op.

Ontroerend is de wijze, waarop zijn moeder haar kinderen groot bracht, de verstandige wijze, waarop zij hen beleerde en immer in den vorm van mythologise verhalen de grote waarheden van het leven begrijpelik maakte. Deze Hindoevrouw heeft de wijsheid en de intelligentie van vele Westerse paedagogen tezamen.

Wij ervaren de opstandige beweging der Hindoes van binnen uit; talrijke belangwekkende bizonderheden over Gandhi en over wat deze man voor den Indiër betekent, zijn vol levendigheid er in be-

[p. 328]

schreven. Maar het beste zijn wel de gesprekken met den Heilige van Benares, waaruit ons de kalmte en de rust van een grote, bezonken wijsheid tegemoet komt. Hoe verwant is deze leer van wereldvlucht aan de Taoistise wijsheid! En... met de Westerse mystiek, en met Thomas à Kempis!

Maar men vergete niet, dat dit alles zeer subjectief is. Hoe ruim van blik, hoe verdraagzaam en hoe vergeestelikt de instelling van dezen Brahmaan zijn moge, zij vertegenwoordigt één bepaald aspect: het mystieke, het religieuze. Wil men de werkelikheid van Brits-Indië juist beoordelen, dan leze men naast dit zeer boeiende boek ook Catherine Mayo's werk ‘Mother India’, waarin het nuchtere gezonde verstand zich uitspreekt. Het leven is nu eenmaal groei, en, Mukerji zelf moet het erkennen, Indië groeit snel, zeer snel. Van regentijd tot regentijd is het veranderd. De oude waarden verbleken, het oude land verwestert. Of de mens er gelukkiger bij wordt is de vraag, want geluk moet men in zich zelven zoeken, niet daarbuiten. Maar in zoverre het leven der velen draaglik en stoffelik verzorgd zal kunnen worden, is ook de Westerse activiteit en nuchtere degelikheid van betekenis.

En nu is het maar jammer, dat dit belangrijke en boeiende boek, dat met zoveel gloed en levendigheid is geschreven, dat zo romanties is en zo diepzinnig, in zulk een allerongelukkigst taaltje is overgebracht door den heer Carolus Verhuist.

Dat hij ‘the tide of my feelings’ vertaalt met ‘mijn gedachten’, of ‘the fire of utterance’ vertolkt met ‘rijkdom van het woord’ kan men onbeholpenheid noemen. Maar als deze heer een soldier of fortune een ‘soldaat’ gaat noemen in plaats van een ‘avonturier’, als hij een banyantree (ficus religiosus, de heilige vijgenboom der Hindoes)voor een banaanboom! gaat uitmaken, enrascal(schelm) meent te moeten verhollandsen door raaskal!!, dan worden we door een verontwaardiging bezield, die geen uren meditatie weer in het reine kan brengen. En was dat nu nog maar alles, het is integendeel een hele lijst. Laat mij maar eens opsommen: pag. 59: sleepy graysides (van stieren): slaperige grauwe schɑften!; de wijk der bloemenmakers (flowerweavers = kransenvlechters), verder is volgens den heer V. stallion (hengst): paard, en carbuncle nu eens puist en dan weer gezwel. Maar als de dokter dien negenoog gaat insnijden doet hij dat niet handig (deftly) maar... deftig!! With thy fiery radiance scorch and consume all ills and evil, wordt heel tam en slap vertaald met: ‘Vernietig met uw trotsen glans alle ziekten en kwaad’! Op blz. 79 wordt het I am der eerste twee versregels vervangen door een Ik ken. Blz. 85 staat Hupa voor Stupa, wat een drukfout kan zijn, maar blijft Deer Park

[p. 329]

(hertekamp) onvertaald. To skirt a fallen tree is niet: er over heen klimmen maar: er om heen lopen. En the dancer footing the seasons mag niet vertaald worden, zoals de heer V. het doet met: de danser betredend de seizoenen. Footing wil hier zeggen: dansend uitbeelden. Op dezelfde bladzijde (103) staat: ieder zenuwcentra, zoals ook op pag. 294 gesproken wordt van een meisje, dat in Oxford een graad gehaald had en de Odyssus! vergelijkt met de zon-onderwerpende poëzie van Valmiki. Op blz. 351 wil Indra een donderslag (thunderbolt: bliksemschicht) smeden, en het hoofdstuk eindigt met den monsterliken zin: ‘Maar mijn gedachten keerden terug naar het smeden van een donderslag’.

Van een plaatsvervangende verzoening (een woordenboek is toch maar fijn!), zoals op pag. 360 staat, had de heer Verhulst zeker nog nooit gehoord? Ik ook niet. ‘The fool waits for the sea of trouble to subside ere he plunges into business’ (de dwaas wacht met zaken doen, tot de zee van onrust tot kalmte is gekomen) vindt als kostelike vertaling: De dwaas wacht op de zee van moeite en geeft dan zijn zaken op! Een drawingroom is volgens dezen autoriteit die niet aan ‘salon’ maar aan ‘teekenkamer’ dacht, een atelier (pag. 297) en als er staat: the telephone is the greatest nuisance (vervelend iets), dan vindt onze olikerd, dat ze toch een groot gemak is (292). Stieren noemt hij ossen (293), en een buck (hertebok) is een bok; was het des heren Verhulsts enige bok nog maar! Wat een drum is, schijnt hij niet te weten, ten minste op blz. 285 en 272 laat hij het onvertaald. Totaal fout is ook de derde alinea op bladzijde 280, waar de zin verkeerd is gelezen, en er een geheel averechtse betekenis in wordt gelegd. Als iemand op blz. 262 met de woorden: in the time of that insane slaughter zinspeelt op het bloedbad van Dryer, zegt onze vriend: ‘in dien tijd van krankzinnig slachten’, alsof alle slagers toen overhaast aan het hakken waren gegaan. Een paar bladzijden daarvoor verlaat men het dak om de godsdienstplichten in de rivier te gaan verrichten, als Mukerji duidelik ablutions schrijft. Dan: is bent on (is er op uit) wordt omgezet in is gedwongen (255) terwijl: is tantamount with (komt neer op) op pag. 252 wordt vertolkt met: ‘is de verleiding groot’. Maar ik kan wel aan den gang blijven, want mijn recensie-exemplaar ziet bladzij op bladzij zwart van aanmerkingen. Dat op deze wijze van de descriptieve en zuiver literair beeldende fragmenten niets terecht komt, zal wel geen verwondering wekken. Allernoodlottigst is dit in hoofdstuk XIV, waar een zonsopgang op den Himalaya wordt beschreven. Voor-

[p. 330]

beelden: the golden tearing of the spaces wordt: ‘opnieuw een gouden schicht’. Before us yet stood a wall of dusk and silence wordt: ‘voor ons echter stond nog een muur, massief en zwijgend’. Now a crimson runner coursed the starless sky: ‘een karmijnroode gloed begon de sterlooze lucht te overtrekken’. En zo gaat het maar door, de ene enormiteit na de andere. Van de Sanskriet verzenteksten deugt er vrijwel geen enkele. Alle schoonheid van het oorspronkelik, de kernachtige, treffend-beeldende taal van dezen fijnzinnigen Hindoe wordt in de grove vingers van zijn nota bene ‘geautoriseerden’ (kat in den zak!) vertaler tot een hutje en mutje van banaliteiten en platte vulgariteiten.

Maar ook dat is nog niet alles: het boek is schromelik incompleet. Talrijke zinsneden, alinea's en fragmenten zijn gesupprimeerd. Sommige daarvan terecht: uitweidingen en bijkomstigheden, die beter konden worden weggelaten, en waarvan men den indruk krijgt, dat hier het advies van den schrijver aanleiding was tot besnoeiing in de vertaling. Maar op andere plaatsen zijn het onmisbare en belangrijke stukken, - in hoeverre de auteur ook daartoe den ‘vertaler’ heeft gerechtigd, weet ik natuurlik niet, maar betwijfel ik ten zeerste. Het vertaalrecht is naar mijn meening echter niet het recht een boek dermate te verknoeien, dat het een verminkt en potsierlik ding wordt, waarvan het lezen in plaats van een vreugde, een ergernis is. Ergernis, omdat het werk zelf toch zo belangrijk en boeiend is, terwijl de onmogelikheden van dezen aan runderitis lijdenden vertaler nu ons tot woede prikkelen, dan weer uitbundige hilariteit veroorzaken.

Toch... ik zou willen dat men dit boek in brede kringen las. Laten we op een tweden, verbeterden druk hopen, herzien door iemand, die ter zake kundig is. Want deze boodschap van verzoening die ons Westerlingen van een Oosterling bereikt, verdient met liefde en begrijpen aanvaard en vooral - door haar vertaler met kunde en eerbied behandeld te worden.

Johan W. Schotman