Critisch Bulletin. Jaargang 2

[p. 277]

[Nummer 9]

Het nieuwste nieuws over de Russische litteratuur

Beschouwingen, die gister nog golden, gelden vandaag niet meer. De beschouwingen van vandaag zullen morgen haar beteekenis verloren hebben. Tusschen het weten van morgen en het weten van gister - ijdel, omdat het, eergister nog ongeweten, overmorgen weer vergeten zal zijn - is de hoogste wijsheid alleen in de vlucht van het feit van den dag te vangen. Bij de stormtempi, die de Russische revolutie nog altijd wel weer eens wil aannemen, is er voor overdenking nauwelijks meer speelruimte, dan een persklare reportage duldt...

Dezer dagen was de algemeene vergadering van de RAPP bijeen, de Russische Associatie van Proletarische Schrijvers, waarvan op het oogenblik wel ieder Russisch schrijver, die niet den blaam van onweldenkendheid op zich wil laden, lid is. Zij trof, om met een van de groote Russische bladen te spreken, ‘de proletarische letterkundige beweging aan in de zone van voortgaande reorganisatie, overeenkomstig de door de partij gegeven aanwijzingen omtrent een nog grootere kentering naar ideëel-scheppende opgaven’. Deze reorganisatie ontwikkelt en verdiept zich, zoo vernemen we, maar de ‘tempi’ zijn nog altijd onvoldoende. ‘Trager, dan te eischen ware, ontwikkelt zich de creatieve discussie. Een concrete critiek komt nog altijd achteraan, al is er ook eenige verlevendiging merkbaar. Een voldoende ideëel-creatieve hulp voor de duizenden oedarniki (keurarbeiders), die tot de litteratuur komen, is nog niet voor elkaar. Tot dusver staat het slecht met de planvorming voor het heele creatieve en critische werk in de organisatie. Onvoldoende is de theoretische arbeid ter overdenking van de nieuwe opgaven, waar de beweging voor staat’. Een vereeniging van Russische letterkundigen is zoo geheel iets anders, dan bij ons. Bij ons houden letterkundigen zich niet bezig met het ‘zoeken van nieuwe en nieuwe wegen ter liquidatie van den nog voortdurenden achterstand van de litteratuur’ bij de eischen van de periode van welke reconstructie ook, en dan ook evenmin met die van de socialistische reconstructie, die thans de heele letterkundige beweging van den sowjetstaat overheerschen, - zoo goed trouwens als ieder ander levensgebied. Eigenlijk begrijpen we hun problemen maar voor de helft of nog een percentage minder. Er is, of men nu door natuurlijken of geestelijken afstand

[p. 278]

ver van het nieuwe Rusland afstaat, dikwijls zoo weinig lafenis te vinden in de schaal der woorden, die men er gebruikt.

Degeen die ditmaal echter zin aan de woorden schonk, was de man, die ook voor het westen verstaanbare taal spreekt. Het was Maxim Gorkij. Als een van de voornaamste opgaven van de proletarische litteratuur schilderde hij de schepping van een geschiedenis van de oude en nieuwe bedrijven en fabrieken. ‘Wij zijn, zoo betoogde hij, slecht en in geringe mate ingelicht over de successen van den socialistischen opbouw. Intusschen wil en moet de collectieve meester van al onze rijkdommen weten, hoe hij het reedt, wat hij bereikt heeft, welke overwinningen hij in de toekomst behalen moet. Om te bereiken, dat de zin van onze socialistische overwinningen duidelijker naar buiten spreekt, moet het volk ook zijn verleden kennen, dien diep verstopten bodem, waarop het zijn nieuwen staat is begonnen te bouwen. Het is de taak van den proletarischen kunstenaar zijn bekwaamheden te wijden aan de opgaven van den socialistischen opbouw.’ Hij moet het antwoord geven op de vragen van hen, die niet begrijpen, waarom zij juist het socialisme zouden moeten opbouwen; van hen die meenen, dat het socialisme den mensch van zijn persoonlijkheid berooft; van hen tenslotte, die willen weten, wanneer zij nu eindelijk op eigen houtje kunnen werken. ‘In de fabrieken en bedrijven komt de dorpsmensch, die er nog niet aan gewend is te werken, die vol zit met kerksch bijgeloof en vooroordeelen. Het is noodzakelijk, dat deze “wilde” - die dikwijls niet begrijpt, dat voor hem gebouwd wordt en voor een deel met zijn eigen krachten - al onze groote verworvenheden in het aangezicht ziet, opdat voortaan niet de z.g. “beschaafde” menschen, die den opbouw van het socialisme willen belemmeren, op de wildheid en onontwikkeldheid van dezen mensch kunnen speculeeren.’ De creatieve krachten van het heele proletariaat moeten verzameld worden, om de ‘encyclopaedie van den opbouw’ te schrijven. ‘Zij moeten bij dit reusachtige, ingespannen werk alle oedarniki interesseeren, de letterkundige kringen, technici en ingenieurs, beroeps- en andere organisaties. In de boeken, die aldus door collectieve inspanning tot stand zullen komen, moet duidelijk verteld worden over het technische vindingsvermogen van het proletariaat in verleden en heden. Vooral moet de invloed worden nagegaan van deze of gene fabriek op het geheele terrein van de voortbrenging, de levensvoorwaarden moeten worden vastgelegd, onder welke ons proletariaat leefde en streed, het meest belangrijke materiaal moet worden bijeengebracht omtrent het voorlichtingswerk van de intelligentsija onder het proletariaat, over het ontstaan van de eerste

[p. 279]

partijkringen, over de voornaamste stakingen, over den strijd met de kozakken, spionnen en provocateurs enz.’

Hebben we aldus van Gorkij een eenigszins helder uitzicht op de ontwikkeling van de Russische letterkunde gekregen, zooals deze op dit oogenblik als wenschelijk wordt gesteld - en in dit verband behandelden Makarjef en Boecharin onderdeelen door op hun beurt te spreken over de uitbeelding van de ‘helden van den arbeid’ en over de toepassing van het woord van den kunstenaar in de technische propaganda - Seliwanowskij richtte zich tot de uit het verleden bekende groep van de z.g. meeloopers, de meestal uit het burgerlijke milieu voortgekomen schrijvers, die ‘tot zekere hoogte’ de bolsjewistische revolutie aanvaardden en eigenlijk al den roem, dien de eerste voortbrengselen van de revolutionnaire letteren ook in het buitenland oogstten, voor zich mochten opeischen, totdat nu alweer eenige jaren geleden hun ‘popoetnitsjestwo’ gewraakt werd en ook zij voor de keuze gesteld werden: ‘met of tegen ons’. Toch is de meelooperij nog niet ten einde. Hun kamp vormt weliswaar, naar de woorden van Seliwanowskij, geen innerlijke eenheid meer, een proces van hermunting van de oude waarden, een critische herziening van haar oude stellingen is begonnen, maar bij een deel leven nog de gevoelens, die verwant zijn met die van de westersche intellectueelen, die door de oeconomische wereldcrisis in een toestand van moedeloosheid en pessimisme zijn geraakt, gevoelens, die de ‘sojoezniki’, zooals de oude meeloopers nu, veel minder teekenend, heeten naar het verbond, waarin zij vereenigd zijn, natuurlijk uit andere oorzaken met hen gemeen hebben.

En terwijl Seliwanowskij de critici van de RAPP oproept tot 'een onverzoenlijken strijd met dergelijke reactionnaire neigingen in de sowjet-litteratuur, hoeven we maar even een discussie-avond van den WSSP, den Bond van Sowjetschrijvers, waarin de ‘meeloopende’ elementen dan nog te vinden zijn, om een indruk te krijgen, hoe deze organisatie wedijvert, om de haar vervolgende kritiek voor te blijven. Een spreker, wiens naam niets zegt, keert zich tegen de ‘neutraliteit van de lyriek’. Eenige jonge Leningradsche dichters leveren hem de stof voor zijn aanvallend betoog. De eerste, Waginof, heeft ‘een tendentieuze opvatting van de sowjet-werkelijkheid en geeft haar verkeerd weer, ontwijkend in een fantastische, mystieke wereld’. Het kan zijn, dat zijn werk geen voltooid verschijnsel van burgerlijke ideologie is, het is er toch in elk geval zwaar mee belast. Degeen, die het ongeteekende voorwoord geschreven heeft en Waginof als een revolutionnair dichter voorstelt, stelt zich op het standpunt van de burgerlijke

[p. 280]

kritiek... In tien jaar tijds heeft Waginof met geen woord van de revolutie gerept en al hadde hij het gedaan, dan kan hij zich aan Spasskij spiegelen, die te hooren krijgt, dat voor een revolutionnair dichter proclamaties niet voldoende zijn, daar daarvoor een wereldbeschouwing herzien dient te worden. Hij schrijft mystieke fantazieën, als dat de poëzie de genoote van de slaaploosheid zou zijn, hij waagt het zelfs een gedicht te eindigen met de woorden, dat hij geen ideoloog is: ‘ik kijk maar en zing’... Een wapenplaats van burgerlijke invloeden is deze dichtkunst, die naar des dichters eigen woorden, naar rhythme luistert inplaats van naar een idee. En tenslotte krijgt hij de waarschuwing mee, dat hij die in het verleden ongetwijfeld een meelooper was, thans de wedergeboorte als een volstrekt burgerlijk dichter dreigt.

En omdat het bloed nu eenmaal kruipt, waar het niet gaan kan, zien we nu al weer twee nieuwe verbijzonderingen van de Russische litteratuur op een poging betrapt, om aan deze dubbele klem van ‘sociale opdracht’ en leerstellige kritiek te ontsnappen. Aan den eenen kant de ‘aanpassers’, wier meest revolutionnaire verklaringen, zooals Tsjoemandrin in een critische noot schrijft, niet kunnen verhelpen, dat men in hun werk een sowjet-commissaris evengoed door een contra-spion en een bouwer-bolsjewiek door Ford kan vervangen. En aan den anderen kant de listelingen van de ‘oetiljsyrje’. Degenen, die redeneeren: ‘Wij zijn voor een groote kunst van het bolsjewisme, maar over een poosje. Op het oogenblik kun je die niet scheppen. De toestand van onzen opbouw laat dat niet toe, evenmin als het tempo. Het is nu niet de tijd voor groote dingen. Intusschen zullen we ons best doen om bij te blijven. Onze zaak is het verzamelen van het materiaal (syrje).’ In den banbliksem tegen deze richting, eigenlijk dezelfde als het Linkerfront van eenigen tijd geleden, flitst zelfs de naam van Trotskij op. ‘Het is niet moeilijk te zien, dat deze theorie, die z.g. op de liquidatie van den achterstand gericht is, inderdaad zou leiden tot de liquidatie van de proletarische litteratuur zelf. Achter de theorie van het “oetiljsyrje” en de daarmee verbonden verloochening van den strijd om een hooge kwaliteit verbergt zich de kleinburgerlijke verwarring tegenover onze tempi, het onvermogen met heel de gecompliceerdheid van de reconstructieperiode klaar te komen, het onvermogen haar artistiek te doordenken.’

Zoo klinken de woorden, die in deze ure van den strijd om de hegemonie van de proletarische litteratuur gesproken worden. Een bazuinstoot en een vlammend zwaard. Onder den druk der woorden zien we de omzetting geschieden van oude, gecompromitteerde

[p. 281]

vormen van de litteratuur in andere, waarin zij hun eens en voor goed verdoemd bestaan zullen trachten te rekken - en reeds klinkt ook de donder die opnieuw het naderend gericht aankondigt. Een herhaling, waarvan de zin nog altijd ligt in den voortgang van de revolutie.

Johan Huijts