Critisch Bulletin. Jaargang 2

Brieven van Rimbaud

Lettres de la vie littéraire d'Arthur Rimbaud (1870-1875)
Réunies et annotées par Jean-Marie Carré Nouvelle Revue Française. Paris 1931

De belangstelling voor Jean-Arthur Rimbaud, den ziener en verkenner van het Onbekende, is in de laatste jaren zeer gegroeid. Te verwonderen is dit niet. Want boeiend en adembenemend was het roekeloos zwenken van dezen dichter die naakt was, oorspronkelijk, ver van alle officieele literatuur. Hij dichtte fel en groot omdat hij gedreven werd door een innerlijken demon die hem voortjoeg van beeld naar beeld, van hallucinatie naar hallucinatie. Het dichten was voor hem geen doel, maar slechts een springplank die hem op deed veeren naar het Onbekende. ‘Il s'agit d'arriver à l'inconnu par le dérèglement de tous les sens’ heeft hij in een beroemden brief over den ‘voyant’ den ziener, den waren dichter, geschreven. Rimbaud kende geen Goed en Kwaad; hij was een ‘innocent’, een zuiver menschelijk dier dat niet wist van zonde of moraal. Door slechts één kracht werd hij gedreven: door den demon die woelde in zijn reeds onrustig bloed. En toen deze demon was uitgewoed, toen hij zag dat ieder woord dat hij neer zou schrijven hem zou verwijderen van dien zuiveren verheven

[p. 257]

paradijsachtigen staat waarnaar hij had gestreefd, zegde hij de poëzie voor goed vaarwel.

Op negentienjarigen leeftijd gaf hij er zich rekenschap van dat hij gevaar liep in een slop terecht te komen. Hij zwoer de literatuur af; de avonturier van den geest, de groote magiër sterft en een andere Rimbaud, zwerver, handelsman en explorateur verschijnt aan onzen blik. In dezen Rimbaud is de dichter dood; over blijft een man die met hard werken geld tracht te verdienen.

Zoo drijft Rimbaud onder de gloeiende zon van Abessinië, in de stad Harrar, een eigen factorij. Het leven bevalt hem niet, hij is ontevreden met het bestaan, maar niet omdat zijn demon is gestorven, niet omdat de dichter voor altijd dood is.

Het leven van Rimbaud is dus verdeeld in twee scherp gescheiden gebieden. Er kan hier een grenslijn worden getrokken die zin heeft. Deze grenslijn tusschen de twee perioden van Rimbaud's leven is in de meeste boeken die over den dichter zijn geschreven inderdaad aanwezig. Zoo verdeelt bijv. Jean-Marie Carré, de verzorger van de aan het hoofd van dit artikel vermelde brieven, zijn uitstekende biographie van Rimbaud in twee deelen: het eerste houdt zich bezig met den ‘aventurier de l'Idéal’, het tweede met den ‘aventurier du Réel’. Daarom heeft het ook zin een overeenkomstige indeeling in Rimbaud's brieven te maken. Daar de brieven uit Egypte, Arabië en Abessinië reeds door Rimbaud's zwager Paterne Berrichon in 1899 waren gepubliceerd, legde Jean-Marie Carré zich de taak op Rimbaud's brieven uit zijn ‘literaire’ periode uit te geven. Zoo kwam dan het boekdeeltje tot stand dat nu voor mij ligt. De uitstekend gedocumenteerde en van verhelderende noten voorziene uitgave van Jean-Marie Carré is helaas nog verre van volledig. Verschillende brieven van Rimbaud berusten nog in onbekende handen. Vooral is bovendien de verdwijning van het meerendeel der door den dichter aan Verlaine geschreven brieven te betreuren.

De uitgave van Jean-Marie Carré geeft ons den heelen Rimbaud der eerste periode: grof, sarcastisch, scheldend en brutaal, maar tegelijkertijd geniaal, helderziend, reikend over alle grenzen. Men vindt er brieven aan zijn leeraar Izambard, waarvan één onderteekend is: ‘Ce sans-coeur de Rimbaud’. In een anderen lezen we: ‘Je veux être poète et je travaille à me rendre voyant: vous ne comprendrez pas du tout, et je ne saurais presque vous expliquer... Les souffrances sont énormes, mais il faut être fort, être né poète et je me suis reconnu poète’. Zijn visie werkt hij uit in een brief aan Paul Demeny: ‘Le Poète se fait voyant par un long, immense et raisonné dérèglement de tous les sens. Toutes les

[p. 258]

formes d'amour, de souffrance, de folie: il cherche lui-même, il épuise en lui tous les poisons pour n'en garder que les quintessences. Ineffable torture où il a besoin de toute la foi, de toute la force surhumaine, où il devient entre tous le grand malade, le grand criminel, le grand maudit - et le suprême Savant!’ De plaatsruimte verbiedt mij meer te citeeren of op te sommen. Vermelden wij slechts de twee brieven aan Verlaine die voor het eerst door het Belgische tijdschrift Nord in November 1930 werden gepubliceerd. De eerste daarvan is verreweg het belangrijkst. Op grond van dezen hartstochtelijken brief concludeert Jean-Marie Carré, die in zijn biographie van Rimbaud de kwestie in het midden laat, dat er inderdaad tusschen den dichter en Paul Verlaine homosexueele relaties hebben bestaan. ‘Reviens, je veux être avec toi, je t'aime...’ zóó smeekt Rimbaud Verlaine naar Londen, waar hij zonder geld in den steek is gelaten, terug te keeren.

Het boek van Jean-Marie Carré bevat meer dan de titel belooft. Jean-Marie Carré herdrukt de herinneringen van Rimbaud's jeugdvriend Louis Perquin, herinneringen waarin terecht stelling wordt genomen tegen het bekende streven van Rimbaud's zuster Isabelle en haar echtgenoot Paterne Berrichon om Rimbaud in het kader der burgerlijke orde ‘in te lasschen’. Van de herinneringen van Perquin maakte Carré meermalen gebruik in de reeds enkele malen genoemde levensbeschrijving van den dichter. Behalve de memoires van Louis Perquin bevat het boek nog een artikel van Rimbaud over zijn ervaringen in Abessinië. Dit artikel verscheen in 1887 in briefvorm in den Bosphore Egyptien. Jean-Marie Carré ontdekte het in 1928, publiceerde het eerst apart en liet het nu in zijn uitgave der brieven herdrukken, ofschoon het daar eigenlijk, gezien den titel van het boek, niet thuis hoort. Interessant zijn bovendien nog de bladzijden waarin Carré overtuigend aantoont dat, in tegenstelling met de beweringen van Paterne Berrichon, Rimbaud nooit de oplage van zijn ‘Saison en Enfer’ heeft vernietigd, hoogstens eenige exemplaren ervan.

Duidelijk is het dus dat het boek van Carré niet slechts een verzameling van Rimbaud's brieven is. Het is feitelijk grootendeels niet anders dan de ‘armature documentaire’ van zijn levensbeschrijving van Rimbaud, vermeerderd met de sindsdien aan het licht gekomen documenten. Deze ‘armature documentaire’ is echter minstens even interessant als de genoemde biographie. Jean-Marie Carré heeft ons het materiaal zóó weten voor te zetten, zóó werkelijk weten te verhelderen dat wij tot het einde geboeid doorlezen. Zijn verzameling is de eerste stap naar een volledige uitgave van Rimbaud's brieven, een uitgave die voorloopig nog

[p. 259]

wel geruimen tijd op zich zal laten wachten, daar - zooals gezegd - verschillende epistels van Rimbaud nog in het donker rusten.

J.F. Otten