Critisch Bulletin. Jaargang 2

Critisch Curiosum
L'art de la critique

I

Er zijn, ook al is men een dichter van belang, nog altijd elementaire eischen waaraan men als criticus te beantwoorden heeft. Bijvoorbeeld, dat men in staat is juist en met begrip te lezen.

Slauerhoff schrijft in De Nieuwe Arnhemsche Courant over Costers Schetsboek. Hij citeert daaruit... ‘als gevolg van het feit, dat de wetten van de ziel ons onbekend gebleven zijn, veel meer onbekend dan de wetten der natuur’.

Niet bemerkend, dat hier sprake is van ons onbekende richtende krachten, die misschien in het zieleleven even onafwendbaar werkzaam zijn als de ons bekende wetten in de natuur, meent hij dat het hier gaat over het uitvaardigen van wetten voor het zieleleven. En gaat dan op deze denk- en leesblunder alinea's achtereen door: ‘Wat, wil men de ziel ook al wetten gaan geven, dat is toch de constitutioneele neiging te ver gedreven. Als er een ziel is, dan zal toch zeker haar voornaamste kenmerk zijn, dat zij zich aan alle ijking, alle wetmatigheid onttrekt en haar eigen leven leidt? Denkt de heer Coster dat een menschheid met meer wettige zielen en minder onwettige geboorten gelukkiger zal zijn? Als ieder den ander begrijpt, ontziet, toegeeft?’

Verderop slaagt hij er niet in uit een vrij eenvoudige zin wijs te worden. Deze luidt: ‘Rond 1800 stonden, terwijl een geheimzinnige energie de menschheid plotseling doorschoot, de natuurwetenschap en de zielswetenschap zijde aan zijde.’

‘Wat beteekenen die 1800 stonden?’ vraagt de heer Slauerhoff daarop op lijzig dommen toon; en bazelt dan met klakkelooze spot wat over apocalytische taal, zonder zich zijn eigen bot onbegrip bewust te worden. Ik kan echter niet aannemen, dat Slauerhoff zoo dom zou zijn, minder in staat tot denken en lezen dan een Hoogere Burgerscholier. Ik neem aan, dat hij zich niet eens behoorlijk de

[p. 190]

moeite geeft te lezen wat hij in het openbaar wenscht te bespreken en te beoordeelen, ik wijt deze blunders aan grenzenlooze, luie slordigheid, aan onverschillig lak hebben aan den schrijver, dien hij bespreekt, en aan de lezers en de redactie van de krant waarvoor hij schrijft en die alle drie recht hebben op een doordacht oordeel; ik verwijt hem dat hij zich hiermee vergrijpt aan de eenvoudigste eischen van welgemanierdheid en fairheid. Het is met pijnlijke verbazing, dat ik dit van een man, dien ik als dichter altijd bewonderd heb, constateer.

II

In De Groene Amsterdammer schrijft Greshoff over Coster, wien hij verwijt dat hij bij alles wat hij schrijft, uitgaat van een moraliseerende maatstaf van goed en kwaad, een ethischen norm, dien hij de menschen aanlegt. Merkwaardiger geval van moedwillige onkunde is mij zelden onder de oogen gekomen. Greshoff kon althans, alvorens te oordeelen, de moeite genomen hebben de eerste bladzij van Costers ‘Marginalia’ te lezen:

‘De groote scheidslijn die de menschheid verdeelt loopt niet tusschen goed en kwaad, tusschen de goeden en de boozen, maar tusschen de levenden en de levenloozen. Tusschen hen die haten en liefhebben kunnen, en hen die niet haten noch liefhebben kunnen. Tusschen hen die toornen en vergeven kunnen en hen die niet toornen doch nimmer vergeven kunnen. Tusschen hen die misdaden en schoone daden volbrengen kunnen en hen die noch kwaad noch goed kunnen zijn.’

Greshoff tracht in andere, onbeholpener en oppervlakkiger bewoordingen in voornoemd artikeltje precies hetzelfde uit te drukken: ‘Dat een prima moordenaar in rangschikking der valuta verre boven een middelmatig weldoener der menschheid staat.’

Ik weet niet, of mogelijk verantwoordelijkheidsgevoel een verouderd en ridicuul begrip is, maar ik acht ieder schrijver aan zichzelf en anderen verplicht ieder woord, dat hij schrijft, te onderwerpen aan zoo scherp mogelijk onderzoek en confrontatie met zijn overtuiging, en geen bewering door te laten waarvan men niet zeker is dat ze met volle kennis van zaken geschreven werd.

Maar daartoe hebben wij tegenwoordig, vooral als wij eenmaal eenigen naam hebben, geen tijd meer en geen lust.

Anthonie Donker