Critisch Bulletin. Jaargang 2

Uit de haven van Hamburg

I
Heinrich Hauser. Die letzten Segelschiffe
(Schiff, Mannschaft, Meer und Horizont)
S. Fischer Verlag, Berlijn

Mag men dit werk reportage noemen? - Ik geloof dat de besprekers van Hauser's arbeid dit woord wat vlug in den mond nemen. Critici berijden graag een stokpaardje, dat geeft houvast. In den laatsten tijd schijnt het begrip reportage hun aangenaam te zijn, zij zoeken het en zoo vinden zij het óók bij Hauser. Wil men het gaarne, dan zou men ook een goede roman reportage kunnen noemen, reportage over menschelijk leven!

Hoe dit zij, het nieuwe werk van Hauser verheft zich verre boven alles wat men verslaggeving mag noemen. Het is een voortreffelijke en zeer gevoelige reisbeschrijving. In dubbelen zin: reisbeschrijving. In de eerste plaats de beschrijving van een werkelijke reis, van Hamburg naar de Chileensche havenstad Talcuhano, doch tevens een reis uit het haastige heden naar een verleden dat nauwelijks vergeten is. Uit Hamburg, de moderne haven met haar up-to-date technische outillage, uit die rustplaats voor reusachtige, bedrijfszekere en snelle stoombooten - die stipt op tijd vertrekken en bijna even stipt op tijd terugkeeren - vangt Hauser zijn onzekere reis op een zeilschip aan. Op zijn driemaster is uit het

[p. 146]

moderne leven niets van beteekenis aanwezig dan een instelling voor radio-telegrafie. Zijn tocht is dus in zekeren zin een terugreis in den tijd naar een haven die wellicht onbereikbaar blijft. De eerste, uit deze reeks van 52 kleine hoofdstukken, maken een ietwat droomerige gewaarwording in ons wakker; verwant aan den schroom waarmede men een ouderwetsche woning in een havenstad binnentreedt. In een koele en ruime gang gaat een deur open. Een wijde, lage, kamer omvangt ons. Gebalkt is de zoldering, van geel hout is de vloer. Stoelen zijn er van donker eiken, breed en met bronskleurig fluweel overtrokken. De wanden zijn betimmerd. Een klok tikt. Met vlammetjes speelt het licht in tin, in koper en in het kristal van de kroon. Een spiegel herschept al deze dingen, die binnenskamers zijn, doch spiegelt ook een van de vensters, de ruimte althans die vreemd vallende gordijnen openlaten. In dien spiegel zien wij uit over een kade, een electrische scheepskraan is in bedrijf, een benzine-tankwagen schiet gekoppeld aan een tractor vlug voorbij, dan volgt een stoomboot behoedzaam varend. Zoo: heden en verleden, met slechts lichte verteekening, tot een harmonisch geheel weerkaatst.

Dan treden wij aan het venster, dat geopend is. De silhouet van een zeestad, met hoogen kerktoren, vangt onzen blik. Een driemaster maakt zich gereed voor een reis. Later achterhalen wij hem, drijvende op een vlucht van zeilen, op de open zee. Hij wendt zich in den wind, bespringt hooge golven. Wij zien hoe het schip stormen trotseert en getemd een noodhaven binnenvaart.

Dat alles beleven wij nog als toeschouwers, van een afstand.

Later als het schip de nauwte van Calais verlaten heeft, verandert dit. Het is alsof wij in een droom opgenomen zijn en aan boord van het schip ontwaken. Onzichtbare passagiers!

Dan omringen ook ons de ruimte, het licht, de wind en de zilte geur van de zee. De oneindigheid zingt om ons heen.

Van het harde bestaan der zeelieden blijft niet veel verborgen. Ongelukken en tegenslagen, ziekten en teleurstellingen, wij leven ze mede. En als de reisbeschrijving een pauze toelaat projecteert de schrijver daarop kleine fijngelijnde fragmenten uit het leven der bemanning. Het is of hij even een venster opent, wij zien het land, daar gaan zij vreemd, onwennig, tusschen de andere menschen. ‘Zeelieden aan den wal’; dan slaat het venster weer dicht. In een andere pauze verlicht hij het leven der dieren aan boord. Geestig is zijn karakterteekening van haan en hoenders. Direct wordt zij overtroffen door de uitbeelding van den laaghartigen kapiteinshond, die ten slotte als offer over boord gaat.

Vogels cirkelen om het schip, verschieten snel langs de verschan-

[p. 147]

sing. Albatrossen volgen het schuimend spoor. Kleurige visschen spelen in het zonverzadigde water. Bonte kwallen drijven er en andere zeegedrochten. Het lijkt een rijk, een reusachtig, een beweeglijk aquarium. Wind steekt op, zware buien sluiten de wereld af. Een kust verschijnt als een schim aan den horizon en gaat voor ons verloren.

Dan wordt na honderd en tien dagen, eindelijk, het land heroverd. Een kleine havenstad waar, o! wonder, de menschen in huizen leven. Er is muziek op een pleintje. Tuinen zijn er en een weg die naar de bergen voert. Wij ademen de prikkelende geur van kruiden en gewassen. Verder graast een kudde nieuwsgierige schapen. Vreemde stemmen spreken ons toe. Het is of een nieuw leven open gaat.

Over de taal, waarin dit dagboek ons de reis verhaalt, ligt een noordelijk licht. Het is als een glinstering over donker water, soms leeft het heftig op. In de fijnste fragmenten, meestal natuurbeschrijving, draagt het de blauwte van verdampte dauw. Slechts zelden voelt men iets als ‘schrijversmoeheid’ achter de zinnen verborgen.

Heel jammer is het dat wij niets te zien krijgen van de filmopnamen welke de auteur, zelf ook zeeman, tijdens zijn reis heeft gemaakt.

Laurens van der Waals

II
Hans Leip. Untergang der Juno
Gebrüder Enoch Verlag, Hamburg 1930

Het laatste literaire product van den jongen schrijver Hans Leip is een werkje dat zich zonder al te veel moeite tot het eind laat lezen. Maar daarmee is dan ook alles gezegd wat ten voordeele van ‘Untergang der Juno’ kan worden aangevoerd.

‘Untergang der Juno’ bestaat grootendeels uit het verhaal van den Engelschen scheepsluitenant William Mackay, die in 1798 de schipbreuk van het zeilschip ‘Juno’ meemaakte. De gegevens voor zijn boek vond Hans Leip in het British Museum, waar hem een klein prozawerkje, getiteld ‘Geschiedenis van de schipbreuk der Juno op de kust van Arracau in Oost-Indië en het wonderbaarlijke behoud van veertien personen op het wrak zonder levensmiddelen gedurende drie en twintig dagen, benevens hun uiteindelijke redding’. Het ware te wenschen geweest dat Leip zich aan dat materiaal, niet anders dan een uitvoerig schrijven van den genoemden Mackay aan zijn vader, had gehouden. Hij had het relaas van

[p. 148]

den luitenant kunnen dramatiseeren, aan de menschelijke figuren leven kunnen inblazen. Hij had kunnen romantiseeren en vervormen. Het ware hem allemaal te vergeven geweest. Niet is het te vergeven dat hij om het oorspronkelijke gegeven heen een kader heeft geplaatst dat met den inhoud geen enkel organisch verband houdt.

In den aanvang van het boek zien wij hoe een vloot van vijf schepen, waaronder de nieuwe Juno, opvolgster van de oude, de haven van Hamburg zal verlaten om troepen naar West-Indië te transporteeren. Allerlei bijzonderheden over die vloot, over den reeder, de bemanning enz. worden ons medegedeeld, tot luitenant Mackay, die met de nieuwe Juno zal vertrekken, eindelijk op bladzijde 53 met zijn verhaal van de schipbreuk der oude begint. Dit verhaal duurt dan tot blz. 161 om te worden gevolgd door twintig niet ter zake doende bladzijden. Dat wat betreft de ‘entourage’ van het eigenlijke verhaal, een entourage die dus allerminst is geslaagd. Maar ook het eigenlijke verhaal kan ons slechts matig boeien. De figuren, zoo bijvoorbeeld de vrouwelijke passagier Emma Sanders, die in Indië een rijken nabob als echtgenoot versmaadde, blijven bloedeloos. Nergens voelen wij een eenigermate sterk contact met de menschen die het Wrak van de Juno bevolken. Zij blijven voor ons schimmen. En ook de gebeurtenissen, inderdaad toch niet voor de poes, raken ons ondanks haar verschrikkelijkheid, niet. Het accent dat ons had kunnen ontroeren, ontbreekt ten eenenmale. Wij hebben geen contact met het leven van de zee, met het schip, met zijn bemanning. Men leze het verhaal van den modernen Duitscher Heinrich Hauser, die op een van de weinige zeilschepen die onze wereld nog telt een reis maakte om de Kaap. Hij maakte minder verschrikkelijke dingen mede dan luitenant Mackay, hij leed geen honger noch had hij avonturen met inboorlingen, maar hij schreef zijn bevindingen neer op eenvoudige, roerende, boeiende wijze. Met hem zijn wij waarlijk op zee. Met hem leven wij mede in de kleine wereld, die door de scheepswanden wordt begrensd. Doch het verhaal van luitenant Mackay laat ons koud. Vermeld kan nog worden, dat ik mij bijzonder heb geërgerd aan de meestal uitermate flauwe en afgezaagde versjes die boven ieder hoofdstuk zijn geplaatst. Resumeerende: ‘Untergang der Juno’ is een boek dat wij den lezer niet kunnen aanraden. De moderne Duitsche literatuur telt belangrijker producten dan het werkje van Leip. Beter is het daarom zijn tijd niet aan deze schipbreuk (in dubbelen zin) op te offeren.

J.F. Otten