Critisch Bulletin. Jaargang 2

Prix Goncourt 1930

H. Fanconnier's Malaisie,
Bij Stock te Parijs
I

Wanneer wij zouden moeten vaststellen welke innerlijke drift de schrijvers aanzet tot het schrijven over het Oosten, ik bedoel hiermee: waarom een Europeaan schrijft over dat Oosten, dan is zulk schrijven altijd ten eerste een vlucht uit de gebondenheid van het Westen. Altijd werkt wat een groote kracht is, ten slotte te sterk op den wil van hem, die aan zulke kracht is onderworpen, en er ontstaat een onwil. Hij, die gebonden is of in te enge omtuining leeft, wil vrij weer worden; hij wil onweerstaanbaar de verbeeldingslust (deze avonturier in ons allen!) voedsel geven en lust. Hij wil een ander leven met verrassingen en met geheimen; onze zilte beschaving heeft te veel voor hem het wonder gedood en te veel het geheim ontkend. Evenzeer heeft onze beschaving, die meer en meer er eene wordt van de stad, van de enkele stad, het innig verkeer gestremd met de natuur (een vacantie-omgang met haar is te dikwijls onecht) en de onwillige Europeaan wil dat verkeer zien hersteld, desnoods te zijnen koste; hij wil zon, water en wind, hemelstorm en sterrewoeling, plant en gedierte als nieuw ondervinden, en zelfs deze als overmacht ervaren. Hij wil voor zijn zinnen een ongewoon, verfijnd en overdadig spel (een ijdel verlangen!); hij wil het nog niet ondervondene. Daarnaast, en dat is ook voldoening, wordt den Europeaan in het tropisch Oosten de macht van een heerscher gegund over volken, wier wezen hem soms lang vreemd bleef. Maar dat laatste werd minder dan vroeger! Wij zijn zat geworden van onze voortreffelijkheid en van de machine die ons teistert; wij zoeken in een gewaand Oosten (feitelijk stierf en sterft dat door ons vereerde Oosten reeds en is het meer onze ondeugden dan vol nog van eigen deugden) wij zoeken daar de schoonheid, vooral de rust, die onze haast en onze bedrijvigheid hebben verspeeld. Sommigen zoeken er, en dat is het groote tegenspel tegen de bedwelming der natuur, een wijsheid, die bij ons niet meer gedijen kan. Waar is in onze revieren hij, die

[p. 114]

zoetjes neerzit en zuiver overweegt; die de omhullingen den dingen ziet afglijden, en eindloos needrig maar zeker den robijn, den kern (toch rood van het roode bloed) in de rustige handen houdt. Dat zijn de heerlijkheden, die wij in het Oosten zoeken, waar de zon de daaglijksche daad bespaart en het denken verdiept. Daar is (of liever was) de vruchtbare 'luiheid mogelijk, die, hier ongewoon is. Wie onzer heeft de rust, den tijd, de diepe ‘zorgeloosheid’, den langzamen slingergang der gedachte aan te staren, die naar steeds eedler streek het harde pad vindt, een pad, dat zich soms kan verbreeden en wordt water, en is een vijver der gepeizen... Wij hebben, de uiterlijke snellen, en het stilzitten en het keurend, indringend denken verleerd.

II

‘Malaisie’ is een boek over zulk Oosten. Het is voor ons de vraag niet of alles absoluut zeker en juist is in dit boek van Fauconnier; of alles daarenboven wetenschappelijk, ethnographisch is verantwoord (hoe zien de inboorlingen hun land, liever hoe ondergaan die het). Kunnen wij die wetenschappelijke voordracht van psychologische waarnemingen altijd aannemen? Is wetenschappelijk meestal niet de waarheid van de buitenkant, een psychologische onvolledigheid? Ik behoor zeker niet tot hèn, die de vele wetenschappelijke (schamele schooiers dikwijls) als onaantastbare psychologen erkennen, evenmin als ik de op data zieke kunsthistorici als wezenlijke Beschouwers der kunst aanvaard. De vraag bij Malaisie is ten eerste (als bij ieder kunstwerk): heeft de schrijver in en door zijn werk een wezentlijkheid geschapen, die wij menschlijker wijs als werkelijkheid kunnen aanvaarden, en die ons, vreemd in détails of door aankleeding, natuurlijk toch genoeg werd voor ons gevoel. Het Oosten in Malaisie is voor ons een aanvaardbaar Oosten. Wij vinden er van den Europeaan de verlangens, die ons ver van huis voeren naar een land, daar wij toch niet thuis zijn, al kunnen en willen wij ons aanpassen. Er is bij Fauconnier het woeste brassen van den Europeaan, dat ontstaat uit zijn innerlijke onrust tegenover de natuur en uit zijn krachtsgevoel; er is de zinnelijkheid, die hem gemakkelijk maar zorgeloos gegeven, niet die zinnelijkheid is, die hij wenschte. Er is in Malaisie het misverstaan tusschen de bevolking en den Indringer en ook het misverstaan, dat door goeden wil van beiden, door vertrouwen wordt geringer. Ge hoort er een persoon de wijsheid omtrent het leven opdienen als maar half voltooide, toch insinueerende waarheid. Er is de uitbarsting van uit te groote geslotenheid, van den Amokmaker (de mensch als een beheerschinglooze natuurkracht). Het werk is geschreven in den

[p. 115]

omhullenden stijl van den wezentlijken Romanticus, die past bij een overheersching der natuur, maar het boek is niet meer dan een aangenaam boek; er rijst geen vermoed maar ongekend heelal uit het boek.

Plasschaert