Critisch Bulletin. Jaargang 2

Een linksch-socialistisch novellist

Jef Last, Marianne
De Baanbreker-Servire, Den Haag, 1930
Jef Last, Branding
N.V. Van Loghum Slaterus' U.M., Arnhem, 1930

De jonge linksch-socialistische dichter en prozaschrijver Jef Last is een van de weinige sympathieke verschijningen van Jong Holland, die opvallen door de frischheid van hun persoonlijkheid, en de oorspronkelijke wijze, waarop zij, dwars door hun werk en zwak talent heen, blijk geven van een levensferventie, die fel en overtuigend is.

Het is juist deze levenshouding, die hun karakter geeft als mensch, en hun in den weg zit als kunstenaar. Last is meer proletariër dan dichter, meer propagandist dan schepper. Ziehier tevens de reden van het gemis aan eenheid, dat typisch is voor zijn productie, en zeer speciaal voor de laatstelijk verschenen novellenbundel ‘Marianne’.

Jef Last heeft iets zeldzaam frisch', dat naast het jargon van (ons) modernen bizondere verdienste heeft, niet om zijns zelfs wil, maar als gelukkige tegenstelling. Dit frissche, oorspronkelijke maakt ook de heele bekoring uit van deze verhaaltjes; want meer dan dat kan men ze eigenlijk niet noemen. Daarvoor zijn de vondsten niet geweldig genoeg, de behandeling te alledaagsch; maar er zweeft iets door en over, dat, als het niet voortdurend werd verwrongen en overschaduwd door persoonlijke en buiten-artistieke overwegingen, een jonge bekoring aan den bundel geeft, die voor onzen tijd met zijn verbruikte literaire motieven en terminologieën beteekenis heeft, en den bundel zeker ver van onbelangrijk maakt.

Maar de groote fout: Jef Last mengt te heterogene elementen door elkaar, om de zuiverheid te kunnen bewaren, die ten slotte noodzakelijk is voor het ontstaan van het volledig kunstwerk. Schrijft men tendens - zeer goed; iedere binnen haar grenzen gehouden tendens heeft niet alleen reden van bestaan, maar zal, om de breedere menschelijkheid, die er in verwerkt en opgenomen is, de artistieke waarde verdiepen en verhelderen, en als zoodanig van grooter beteekenis zijn dan een l'art-pour-l'art-werkje, dat geschreven is met de rigoureuze vooropstelling der ‘schoonheid’

[p. 112]

(alsof deze niet een steeds in het kunstwerk aanwezige waarde was in plaats van een daarbuiten zwevende abstractie).

Jef Last voert geen artistieke scheiding door. Nu eens meent men te doen te hebben met tendens in den puren zin des woords, dan weer wordt men afgeleid door een literaire beweging, daarna onverhoeds overvallen door een opmerking van den auteur, die zijn hoofd om de hoek steekt en even aantoont, dat zijn levenscritiek toch vooral niets te maken heeft met wat er door de personen in het boek beweerd wordt. Deze schrijftactiek is bij een sympathiek auteur verdrietelijk; want niets is verderfelijker voor de beoordeeling van een kunstwerk dan de verdeelde indruk, die onvermijdelijk ontstaat, als er levensgebieden over elkaar worden geprojecteerd, die niets met elkaar hebben uit te staan en tezamen een figuur opleveren, die zonder zin in het Niet bengelt.

Het bevreemdende en verheugende bij dit alles is, dat Jef Last ook van deze waarheid doordrongen kan zijn (ieder auteur is dit in zijn binnenste, als hij zijn denken afzondert van tijdelijke beinvloeding; hij vergeet het alleen gaarne onder den druk van vrienden of omstandigheden, die hem uit zijn tent lokken; dan maakt hij zichzelf wijs, dat hij een ideaal dient, terwijl hij er maar één heeft: n.l. goede kunst te maken). Toen Jef Last dit wist, schreef hij ‘Branding’.

Dezelfde originaliteit, die in ‘Marianne’ steeds aanloopjes maakt tot iets goed en steeds weer door de persoonlijke tusschenkomst van den auteur wordt vertroebeld of op de vlucht gejaagd, is in dit stuk proza, stuk leven beter gezegd, tot domineerende factor geworden. Er is hier geen bladzijde, die niet zuiver is. En dit waarschijnlijk niet, omdat Jef Last hier eenig aesthetisch doel voor oogen stelde, maar om de eenvoudige reden, dat hij zich streng aan zijn gegeven hield. Het thema is zonder inmenging van onverbindbare elementen verwerkt; het resultaat was een kunstwerk.

‘Branding’ is zonder twijfel het beste, wat Jef Last voor en na heeft geschreven. Een moderne romance, verhaald in een gespannen maar sobere cadans, die het midden houdt tusschen proza en poëzie, en zich al verhalende losmaakt van traditie en overgeleverde vorm. Het gegeven is niet van grootsche allure, maar de wijze waarop Last het heeft omgeschapen tot een kleine tragedie, heeft naar mij voorkomt blijvende waarde, en heft het daardoor verre uit boven het scenario-schema, dat het voor of na de film van Ivens, waar Last zelf in meespeelde, als ik me niet vergis, min of meer bedoelt te zijn.

Jef Last heeft meer dan eens de goede gooi gedaan naar de hier

[p. 113]

aangegeven artistieke scheiding. Men kan niet anders dan hem toewenschen, dat hij zijn beide idealen scherp in hun begrenzing leert zien - of, wat nog beter is, op hooger plan tot eenheid te versmelten. Nu rammelt er iets in bijna alles, wat hij schrijft, wat bij hem als mensch en kunstenaar van bizonder karakter niet door den beugel kan.

Theun de Vries