Critisch Bulletin. Jaargang 2

Heden en morgen van de Russische letteren

1930 was het jaar van den dood van Majakofskij. Naar den zin der gebeurtenissen is zijn zelfmoord misschien verklaard. Niet naar den zin van het hart. Dat verstaat niet, dat Majakofskij de uitgewekene zou zijn voor liefde's toeval. Het vermoedt in zijn heengaan de vlucht van goden voor de veraardsching van hun ideaal. Was niet in het laatste gedicht, dat van hem gepubliceerd werd (Luidkeels) de aanzegging van zijn dood gedaan? Was het niet of hij ons soms al van gene zijde van den dood beschreeuwde? In en door hem had de revolutie die zinnelijke en bovenzinnelijke macht verkregen, die Beatrice aan Dante verbindt en de Prekrasnaja Dama aan Aleksander Blok. Lang voordat de schrijvers over hunne ‘sociale opdracht’ twistten. Het was niet mogelijk, dat hij den dood gezocht had, zooals hij het met de hulpelooze woorden van een jongen zeide, omdat zijn ‘liefdesbootje schipbreuk geleden’ had. En het gewricht van den tijd was er naar, dat, al was dit honderdmaal de eenvoudige waarheid, de kleine waarheid van een anonym leven, zij bekleed werd met de kracht van het algemeene, de benaming werd van de algemeenheid des levens, die was: de overgang van pathos naar plicht, van geestdrift naar opdracht, van verkondiging naar dienst.

De kunstenaar als medium is dit jaar een vooroordeel geworden. Hij werd, ook hij, bewust arbeider. Voor ons gevoel is daarin zijn val beteekend. Maar dat is gevoelsgewoonte. De theorie van het scheppend vermogen is ook bij ons nog in wording. Ook de kunstarbeiders scheppen schoonheid. Blijven we bij de dichters, dan noemen we Demjan Bednyj en Bezymenskij. Bednyj is de bard van zijn klasse. Hij heeft een nieuwen, machtigen versvorm gevonden: de volksche, boersche woordenarmoe wordt taalverrijking, als hij haar tusschen hamer en aambeeld van zijn rijmen hardt tot het snijdend staal van bitterheid en hoon. Zijn vers-feuilletons, waarin brokken proza drijven als brood in de soep, zijn het geleide van alle belangrijke voorvallen in zijn land. En opmerkelijk is, hoe het anecdotische van zijn aanvankelijker werk (wij noemen één voor-

[p. 92]

beeld: We leven, we hebben ons brood) snel overwonnen is door het agitatorische, waarvan Pererwa en Zonder Pardon de laatste voorbeelden zijn.

Bezymenskij is dichterlijker. Hij staat verder af van de massa. Toch heeft hij in de fabriek een volkslied als Zawodskaja, stankowaja geschreven, van vorm en inhoud zoo lapidair, dat men, het lezend, weet: dit wordt gezongen. Maar een groot gedicht als Tragische Nachten, de breede harpzang van Dnjeprostroj, dat, aesthetisch gewaardeerd, onvergelijkelijk veel schóóner is dan het grootste, dat Bednyj geschreven heeft en van de eenzame hoogte van Majakofskij, (die echter het zeldzame vermogen had rechtstreeksche zeggingskracht te kunnen geven aan hetgeen de middelmaat nochtans ‘te hoog gaat’), maar in zijn intellectualiteit stelt het den uitzonderlijken eisch van persoonlijkheid aan den lezer, terwijl Bednyj regelrecht verstaanbaar tot de massa spreekt. En toch is Bezymenskij nog meer dan Bednyj de ‘bewuste arbeider’, de Werkman in de Fabriek, die Majakofskij was, vertaald als den ‘boegseerder van de Prawda’, die in de Petrofskij- en Leninfabriek den achterstand heeft helpen liquideeren, gemobiliseerd als hij zich voelt voor den ‘stootarbeid’ ter voorbereiding van het derde jaar van het vijfjarige plan.

Het is in deze en dergelijke verklaringen, de critiek en zelfcritiek van de Russische schrijvers van het oogenblik, dat men de aanwijzingen moet zoeken voor de litteratuur van morgen. Litfront (Literatoernyj front), waartoe Bezymenskij hoort, acht het tot den rechtstreekschen plicht van zijn leden te behooren ‘voor de gedrukte en muurkranten te werken, er verzen en epigrammen, leuzen en liederen voor schrijvend, hun producten voor te dragen, deel te nemen aan het gewone alledagswerk van de bedrijven, op hun manier mee te werken met de partij- en maatschappelijke organisaties’. Het bestuur van de Federatie van vereenigingen van sowjet schrijvers (FOSP) besluit ‘in twee dagen dertig schrijvers te organiseeren en in te deelen in de stootbrigades, welke door de organen van partij, volkshuishouding, vakvereeniging en komsomolija naar de verschillende industriëele rayons gestuurd worden en den achterstand van de litteratuur bij de eischen van den socialistischen opbouw te liquideeren. De RAPP (Associatie van proletarische schrijvers) acht het noodzakelijk, dat al het loopende letterkundige werk van haar leden zal medewerken aan de oplossing van de taak, waar het land voor staat: de vervulling van het financieele plan.

Tenslotte zijn dit de dingen, die Majakofskij óók deed, als eerste deed. Maar anders. Hem dreef de behoefte aan verbroedering, die

[p. 93]

is: de doop in de massa, dewelke was een wijze van individualisme. Majakofskij was een revolutionnair, een communist, maar géén bolsjewiek, al stak hij de tien deeltjes van zijn gedichten als partijbiljet omhoog. De dichters van nu zijn bolsjewiki; niet de onbepaalbare aandrift, die het individu soms heeft, om verloren te gaan, drijft hen fabriek en kolchoz in. Voor de revolutie is het vijfjarige plan, een gieriger god dan gene in de plaats gekomen; niet in de massa ondergaan, maar georganiseerd overwinnen willen zij.

In hoc signo: het heden en de naaste toekomst van de Russische litteratuur. Voorloopig zijn het de feuilletons in de dagbladen, waarin we de eerste vruchten plukken. Gladkof, Panferof, Katajef oefenen hun stijl aan beschrijvingen van hun ‘gang onder het volk’, een gang, dien de Russische revolutionnairen niet voor het eerst doen, die al eens eer hun tactiek was. IJzer en graan is de winst, welke de Sowjetunie ervan wacht. Wij - geven de hoop op schoonheid niet op.

Johan Huijts