Critisch Bulletin. Jaargang 2

[p. 59]

Richard Huelsenbeck

Richard Huelsenbeck, China friszt Menschen
Orell Füssli Verlag, Zürich

Richard Huelsenbeck is niet alleen in Holland een vrijwel onbekende figuur. Ook in eigen land is hij onpopulair. Hij behoort tot geen enkele literaire kliek of richting, vertoont zich zelden in Berlijn en neemt aan het literaire leven aldaar zoo weinig mogelijk deel. Slechts hierdoor is het te verklaren, dat een dergelijke figuur van het eerste plan tot heden zoo weinig onder de aandacht viel.

Richard Huelsenbeck was een der eerste Duitsche Dadaïsten. Het is noodzakelijk, en een daad van eenvoudige rechtvaardigheid, er in dit verband eens op te wijzen, dat uit het zoo veel gesmade Duitsche Dadaïsme, wiens aanhangers, naar men meende, niet in staat waren iets goeds te produceeren, toch wel degelijk zeer belangrijke figuren zijn voortgekomen. Ik denk in de eerste plaats aan den teekenaar George Grosz. Verder vooral aan Hugo Ball, die nadat hij eerst een ‘Kritik der Deutschen Intelligenz’ had laten verschijnen en leider van het Cabaret ‘Voltaire’ in Zürich was geweest, naar Tessin vluchtte en zich in de eenzaamheid terugtrok om vóór zijn dood (1929) nog twee boeken te laten verschijnen, waarover het laatste woord nog niet gesproken is: ‘Byzantinisches Christentum’ en zijn autobiographie ‘Die Flucht aus der Zeit’. Ook zijn vrouw, Emmy Hennings, die in dien tijd eveneens in het Cabaret ‘Voltaire’ optrad, bleek een dichteres en romancière van beteekenis. Wieland Herzfelde werd de leider der bekende Malik-uitgeverij en zijn broer John Heartfield de revolutionaire schepper der foto-montage. Ik denk hier ook aan Walter Serner, wiens werk, gespeend van elke sentimentaliteit, geschreven met een koude, weloverlegde nuchterheid, getuigt van een meesterlijke techniek en meer dan buitengewone psychologische kennis.

Na zijn deelname aan het Duitsche Dadaïsme had Huelsenbeck begrijperlijkerwijze een tijd lang genoeg van West-Europa. Jarenlang doorkruiste hij als scheepsdokter alle werelddeelen. Plotseling verschenen toen twee bundels reportages: ‘Der Sprung nach dem Osten’ en ‘Afrika in Sicht’ (Wolfgang Jesz in Dresden). Uit deze beide bundels bleek, dat de auteur in staat was ook in het Oosten zijn kritische kijk op menschen en dingen te behouden. Hij zag het Oosten zonder het overbekende, oncritische enthousiasme van den journalist, die voor het eerst de tropen bezoekt. Als scheepsdokter bestudeerde hij vooral de enge ruimte, waarin hij leefde: de passagiers en de bemanning van de schepen, waarop hij reisde. Voor de

[p. 60]

vele vreemdelingen, die hij op zijn reizen ontmoet, en die meestal niet in staat waren iets te beleven, heeft hij slechts een sarcastisch medelijden: ‘Wenn auch der gewöhnliche Erdenbürger von vielen Orten noch nichts kennt, überall waren schon die Spitzel der Reisebureaus... Mich erstaunt immer die Unbekümmertheit, mit der die Menschen der Erde, die sie bewohnen, den Reiz zu nehmen bemüht sind. Was wird werden, wenn jeder Angestellte von Marshall Field und Wannamaker mit Kind und Kegel für zwanzig Dollars eine Reise zum heiligen Zahntempel nach Kandy machen kann?’

‘China friszt Menschen’, zijn eerste roman, sluit onmiddellijk bij zijn reportagebundels aan. (Men zou dit werk zelfs beter een roman-reportage kunnen noemen). Huelsenbeck neemt de Chineesche revolutie als achtergrond voor zijn werk. Hij is een auteur, die blijk geeft de grenzen van zijn talent te kennen. We krijgen dus geen relaas van honger-catastrophe's of Kuomintang-discussies, die hij niet bijwoonde. Huelsenbeck toont ons enkel hetgeen hij zelf beleefde: het leven in de havenplaatsen aan de Chineesche kust. Een bonte rij van figuren der zelfkant treden in dit boek op: kooplieden van verdacht allooi, die thans van wapensmokkelarij leven, missionarissen, die aan politiek doen, gedeserteerde zeeofficieren, die eveneens aan deze revolutie trachten te verdienen, dames der zoogenaamde betere standen, die onder de invloed van deze onrustige tijden zich tot allerlei gevaarlijke avonturen laten overhalen. Op den achtergrond van dit alles voelen we zwaar en dreigend de Chineesche revolutie dezer vierhonderd millioen koelies. Bij de schildering van elk detail speuren we haar aanwezigheid, bemerken we, hoe er slechts weinig noodig is, om de wereld van parasieten en vampyrs, die Huelsenbeck ons schildert, te vernietigen.

Onwillekeurig denkt men aan een ander werk, dat dit thema behandelde: het meesterwerk van Malraux, ‘Les Conquérants’. Malraux, die immers een tijdlang plaatsvervangend commissaris voor propaganda bij de nationalistische regeering in Kanton was, beschreef ons het milieu, dat Huelsenbeck niet kende. Het is dus niet meer dan natuurlijk, dat deze ons de hoofdfiguren der Chineesche revolutie niet teekent. Logisch en vooral eerlijk. Wel kende hij de zelfkant, het leven der ‘Nutznieszer’ der Chineesche revolutie in de kustplaatsen en dit milieu beschreef hij ons met het meesterschap van een voortreffelijk schrijver, die weet, wat er op dit oogenblik in de wereld gaande is.

Nico Rost