Critisch Bulletin. Jaargang 2

[p. 51]

Rilke's brieven

Rainer Maria Rilke, Briefe aus den Jahren 1906-1907
Rainer Maria Rilke, Briefe an eine junge Frau
Leipzig, Insel Verlag, 1930

De schoonheid van Rilke's brieven is van zulk een diep vertrouwden aard, dat men het ons ten goede houden moet, wanneer wij ons hier van alle kritische en biografische op- en aanmerkingen onthouden. Zij getuigen van zoo'n eerbiedige, door en door kuische, innerlijke levensovergave; van zoo'n zuivere wijsheid aangaande de verborgenheden der menschelijke ziel, dat ons slechts de tot op den draad versleten, niets zeggende woorden der aanprijzing overgelaten zijn om u te getuigen van hun uitnemende kostbaarheid.

Gegeven zîj ons in Rilke den lyrischen dichter, geboren op der tijden kanteling; den aesthetischen mensch; voor ons part: den individualist. Doch zie thans hoe dit leven in de hem toevertrouwde vormen zijn duizelingwekkende bloei bereikt en proef zijn onvergankelijk schoone vrucht! Alle ‘historische’ praemissen vallen weg tegen de wonderbaarlijke realiteit van dit eenzame, schuwe en toch zoo overweldigend rijke leven, dat uit deze brieven voor ons openstraalt. Afstanden naar tijd, ras en milieu gaan te loor tegenover de klaarheid van dezen blik, die de bedriegelijk toegesloten schatkameren van den geest voor ons openstelt en dit doet op een dusdanige wijze, dat nimmer één onzer zich in het allerheiligste zijns levens verraden voelen kan. Met welk een beschroomd gebaar treedt Rilke zijn mede-menschen tegemoet; met welk een voorzichtige, tastende liefde nadert hij, de eenzame, verlatene, naar gemeenschap hunkerende, de anderen; hoe diep wortelt zijn verantwoordelijkheidsgevoel! Wij in onze jachtige, oppervlakkige tijd met zijn holle woorden en zijn nog hollere daden mogen ons beschaamd en deemoedig buigen over deze brieven en beseffen hoe ver wij naar de afgronden der civilisatie afgegleden zijn. En laten wij dan met geheel ons wezen trachten te verstaan, eer het te laat is, de waarschuwing van den dichter dat het leven ons geen andere keus gelaten heeft dan tusschen het ‘sich erfüllen’ en het ‘sich übertreiben’. Wie dit begrepen heeft, zal ingetogener, maar tevens sterker in het bont en al te luidruchtig gewoel der werkelijkheid staan dan voorheen. Hij zal de groeikracht van zijn innerlijk leven beseffen en daarenboven zijn ‘meta’-physische begrenzing.

*_**

De ‘Briefe aus den Jahren 1902-1906’, welke als ‘Der Briefe

[p. 52]

erster Teil’ het vorig jaar bij denzelfden uitgever verschenen, groepeeren zich in hoofdzaak om de figuur van Rodin; dit tweede deel uit Rilke's zeer omvangrijke correspondentie, bevat ruim 200 brieven, die een tijdsverloop van nauwelijks een jaar bestrijken. Zij onderscheiden zich van de eerste verzameling door hun grootere ‘menschelijkheid’, d.w.z. zij zijn in hun onderwerpen minder op de schoonheid van natuur en kunst gericht dan op de schoonheid van de menschelijke ziel en haar lotsverwikkelingen. De ‘Briefe an eine junge Frau’ stammen uit de jaren 1919-24, uit de laatste periode dus van zijn leven. Zij vormen, evenals de eertijds verschenen ‘Briefe an einen jungen Dichter’ (idem, Insel Bücherei) een op zich zelfstaand geheel. Wat Rilke in deze negen brieven neergeschreven heeft aangaande, ‘das Ewig-weibliche’ behoort tot een orde, die geen deel heeft aan den tijd en die gelding hebben zal, zoolang het geslacht der menschen als mannen en vrouwen zal worden geboren. Zooals de ‘Briefe an einen jungen Dichter’ tot het onmisbaar boeken-bezit behooren van iederen kunstenaar, opdat hij zich telkens en telkens weer moge bezinnen op de zuiverheid zijner bedoelingen en de grootschheid van zijn taak, zoo dienen de ‘Briefe an eine junge Frau’ aanwezig te zijn in de bibliotheek, hoe bescheiden die ook moge zijn, van een ieder, die met de geheimen van het vrouw-zijn en de dualiteit van ons mensch-zijn in aanraking gekomen is. Er worden in onze tijd een menigte min of meer lijvige boeken over het huwelijksprobleem in het licht gegeven, doch hun wijsheid, geloof me, weegt tegen deze zestig bladzijden niet op. Zij komen met de meest uiteenloopende theorieën, maar zij haasten zich voor het meerendeel zonder de minste bedenkingen over het geestelijk fundament, dat aan de twee-geslachtelijkheid ten grondslag ligt, heen en in het begrijpen toch dáárvan ligt de eenige mogelijkheid om tot een oplossing te geraken van de veelvoudige moeilijkheden, die onze tijd in dit opzicht door te maken heeft. Over dit geestelijk fundament nu bevat deze kleine verzameling brieven uitspraken, die onmiddellijk ingrijpen in de realiteit der verhouding tusschen het mannelijke en het vrouwelijke en die dus terstond verhelderend werken op situaties, welke reeds dik onder het stof onzer theorieën verborgen liggen.

De brieven van Rilke zijn niet bestemd het eigendom te worden van een beperkte groep aestheten; zij behooren een ieder toe, die zich rekenschap geven wil van zijn leven, zijn medemenschen en zijn tijd. Zij zijn, onvoorwaardelijk, documenten van ons mensch-zijn nu en in eeuwigheid. Als de brieven van Goethe richten zij zich over de hoofden van hen aan wie zij oorspronkelijk werden geschreven, tot een ieder onzer; zooals zij zich in de toekomst zullen

[p. 53]

blijven richten tot elke sterveling, die uit den cultuur-bodem van het Westen gesproten is. Verder dan den westerschen mensch mogen wij in dezen, naar onze meening, indien wij niet in een bodemloos idealisme verzinken willen, niet gaan. Doch dat is dan ook ruimschoots voldoende om hem, dien het gegeven werd ons deze kostelijke geschenken van zijn geest te doen toekomen, op te nemen in het pantheon der onsterfelijk gewordenen. En is ons hooger roem vergund?

Rilke's brieven vervullen, waarnaar deze groote eenzame alle dagen zijn levens tevergeefs heeft moeten hunkeren: zij scheppen een hechte, alzijdige gemeenschap tusschen het rijpe, blinkende ooft van zijn leven en onze behoeftige, reikende armen.

Roel houwink