Critisch Bulletin. Jaargang 2

[p. 49]

Over het huwelijk

Robert Neumann: Panoptikum, bericht über fünf ehen aus der zeit
(Phaidon-Verlag, Wien 1930)
Robert Neumann: Passion, sechs dichterehen
(Phaidon-Verlag, Wien 1930)

Robert Neumann heeft twee boekjes geschreven die buitengemeen het lezen waard zijn. Het eerste van de twee geeft een reconstructie van enkele merkwaardige sexueel-psychologische verschijnselen. Neumann is bij het belichten van die verschijnselen eenigszins te werk gegaan als André Gide bij het verzamelen van zijn faits divers. Zijn aandacht werd getrokken door eenige berichten betreffende moderne huwelijksverhoudingen. Neumann heeft zich er toen toe gezet deze gevallen nader te bestudeeren, zich documenten te verschaffen, zelf nasporingen te doen en het resultaat van die investigatie's voor ons in kort bestek te ‘arrangeeren’. Hij is dus verder gegaan dan Gide die zich uitsluitend tot het arrangeeren van berichten uit periodieken heeft bepaald. Het is Neumann ons inziens zeer goed gelukt de bestudeerde gevallen voor ons te reconstrueeren. Deze gevallen zijn uit psychologisch oogpunt buitengemeen interessant. Of zij echter ook in den kern representatief zijn voor dezen tijd, gelijk Neumann het schijnt te willen voorstellen, is zeer de vraag. Zoo is geval A ten slotte au fond niets anders dan een ‘couchage à trois’, geval C (‘Die Suche nach dem Autor’) niet anders dan een merkwaardige gebeurtenis die zich even goed in vroeger tijd kon hebben afgespeeld, eveneens geval D en E. (‘Geschäfte mit dem Jenseits’). Het is hier niet de plaats over Neumann's ‘gevallen’ uit te weiden. Dit kan beter in een tijdschrift voor sexueele psychologie geschieden.

Van anderen aard dan ‘Panoptikum’ is ‘Passion’. Neumann is hier niet slechts arrangeur doch verricht in de eerste plaats creatief werk. Met behulp van authentieke gegevens heeft de auteur getracht bepaalde aspecten van huwelijken van beroemde schrijvers te toonen. Hij doet dit op een nog al vrij sterk romanceerende wijze zonder evenwel de behandelde figuren hinderlijk te deformeeren. Gretig grijpt Neumann echter naar enkele feiten waarvan de onjuistheid, speciaal in den allerlaatsten tijd, duidelijk is gebleken. Zoo laat hij in ‘Herrn Shelley überfällt der Ernst des Lebens’ Harriet aan Shelley ontrouw zijn op een moment dat hiervan niet in het minst sprake kan zijn geweest, en hij laat Byron naar bed gaan met zijn halfzuster terwijl Lady Byron alleen in haar kamer

[p. 50]

ligt te luisteren (vastgesteld is dat in den door Neumann beschreven tijd een physieke relatie tusschen broeder en halfzuster niet heeft bestaan). Intusschen willen wij den auteur van deze handig geëxploiteerde onjuistheden geen al te groot verwijt maken. Neumann is er immers in geslaagd op meesterlijke wijze de door hem behandelde groote figuren te herscheppen. ‘Strindberg contra Strindberg’, ‘Diktat bei Dostojewski’ en ‘Erdgeist, Goethe und die kleine Residenz’ zijn kleine meesterwerkjes. Het eerst genoemde is van de drie misschien nog het beste. Niemand minder dan Strindberg zelf vertelt oils hier zijn huwelijk met de ‘barones’, eenigszins lesbisch georiënteerd en door een ziekelijke genegenheid voor een hond bevangen waardoor Strindberg op den achtergrond wordt gedrongen. Strindberg moet daarom optreden: ‘Da unternehme ich einen erbarmungslosen Kreuzzug. Ich lasse sie schmachten, bis sie von ihrem heissen Blut Fieberschauer bekommt. Ich erdulde zwei Wochen lang die Bitterkeiten eines wirklichen Zölibats. So zwinge ich sie schliesslich in mein Zimmer zu kommen und um die Gunst, nach der sie sich sehnt, zu betteln. Das zieht mir ihren Hass zu. Endlich gibt sie nach und entschliesst sich, ihren Hund töten zu lassen.’

In ‘Erdgeist, Goethe und die kleine Residenz’ schildert Neumann ons Goethe's verhouding tot Christiane Vulpius, het meisje dat de dichter, tegen alle conventie in, bij zich in huis heeft genomen voor zijn huishouding en voor zijn bed. Christiane Vulpius, later Frau Geheimrat Christiane von Goethe, staat ons terstond levend voor oogen. Dit ongecompliceerde natuurkind zien wij haar ‘grossen Mann’ op liefdevolle wijze verzorgen. Als Goethe Weimar voor enkele dagen moet verlaten schrijft hij haar ‘Wärst Du nur jetzt bei mir, es sind überall grosse breite Betten und Du solltest Dich nicht beklagen wie es manchmal zuhause geschieht. Ach! Mein Liebchen! Es ist nichts besser, al beisammen zu sein!’ Met deze woorden is de verhouding Goethe-Vulpius gekenschetst. Neumann heeft deze verhouding op boeiende wijze voor ons herschapen.

‘Herrn Shelley überfällt der Ernst des Lebens’ en ‘Auction Balzac’ zijn iets minder geslaagd. In het eerste stukje komt Shelley er nog al kaal af, in het tweede wordt de verhouding van Balzac tot Gravin Hanska te fragmentair weergegeven. Toch zijn ook deze ‘huwelijksportretten’ zeer het lezen waard. Resumeerend: Robert Neumann heeft met zijn ‘Panoptikum’ en ‘Passion’ de Duitsche literatuur met twee belangrijke boekjes verrijkt.

J.F. Otten