Critisch Bulletin. Jaargang 2

[p. 23]

Dwingers dagboeken

Edwin Erich Dwinger, Zwischen Weiss und Rot
Jena, Eugen Diederichs' Verlag, 1930

Eenige maanden geleden kondigden wij hier Dwinger's ‘Armee hinter Stacheldraht’ aan, dat het dagboek bevatte van dezen schrijver over de jaren 1915-1918; het tijdvak, dat hij doorbracht in Russische krijgsgevangenschap. Thans ligt voor ons het tweede deel zijner memoires, ‘Zwischen weiss und Rot’, dat de jaren 1919-1920 omspant en ons verhaalt van de siberische veldtocht van Koltschak; zijn 12 000 K.M. lange opmarsch en terugtocht, welke eindigde, zooals men weet, met de overwinning der rooden en de ondergang der russische bourgoisie.

Om Dwinger's dagboeken op hun volle waarde te schatten moeten wij ons verplaatsen kunnen in de ons niet altijd even onmiddellijk aansprekende ‘vaderlandslievende’ mentaliteit van den doorsneê-duitscher. Wie dat niet vermag of niet wil, zal alle kans loopen een scheeven indruk te krijgen van de schatten aan menschelijke ervaring, welke deze beide deelen bergen. Hij zal een politieke vooropgezetheid vermoeden, waar niet anders te vinden is dan een door en door ‘normale’ geesteshouding van een deel van het duitsche volk. Wie zal ontkennen, dat het z.g. nationalisme de duitschers in den oorlog leelijke parten heeft gespeeld; maar wie naar Frankrijk, Engeland of Amerika zag, heeft daar dezelfde verschijnselen der oorlogspsychose kunnen waarnemen. Afgezien daarvan leeft in het duitsche volk een voor ons nationaal gevoel niet gemakkelijk te accepteeren besef van vaderlandslievende saâmhoorigheid, dat wij echter mèt den duitschen ‘Geist’ nu eenmaal te aanvaarden hebben, zoo wij dien in werkelijkheid tot in zijn laatste diepten willen trachten te verstaan. Voor de onbevangen lectuur van Dwinger's monumentaal werk is dit ‘Einfühlungs’-vermogen niet meer of minder o.i. dan een conditio sine qua non.

Men vergeve ons deze waarschuwing; wij zijn - en met hoeveel grond! - allen zoo kopschuw geworden tegenover uitingen van nationalisme in het algemeen, dat wij al te licht aan de wezenlijke elementen erin voorbij zouden zien en dat zou ons - verdere consequenties trekken wij hier niet - ten eenenmale ongeschikt maken om deze prachtige memoires te lezen op de aandachtige wijze en met den eerbied, waarop zij, krachtens de stem, die uit hen spreekt, zoo volkomen het recht hebben.

Boeken als die van Dwinger smaken den idealist in ons bitter en scherp op den tong, doch er schuilt een groote, weldadige geneeskracht in deze scherpte en bitterheid. Zij doen de schellen van onze

[p. 24]

oogen vallen en hergeven ons de werkelijkheid, zooals ze is en niet zooals wij haar nog altijd gaarne droomen. Doch zij laten ons niet troosteloos en alleen in een vale woestenij van bekrompen alledagsleven, gelijk het de fanatici onder de realisten van den ouden stempel wilden. Dwinger doet ons de realiteit als het ware perspectivisch zien en daardoor verkrijgt zij ook in haar hardheid en wreedheid aspecten, die van een levensbevestiging getuigenis afleggen, waaraan zoovelen onzer, helaas, ontvallen zijn.

Hoe gemakkelijk ware het geweest een spannende avonturenroman te schrijven voor iemand, als deze schrijver tot schrijven begaafd en beschikkend over zulk een rijke stof. Dwinger echter onthield zich van ook de minste speculatie op het ‘avontuurlijke’ in zijn ervaringen. Nergens bleef hij aan de oppervlakte toeven en vermeide zich met een ‘spannende’ aaneenschakeling der feiten. Het was hem er niet om te doen een kaleidoscopisch bont beeld te geven van gebeurtenissen, bijeengehouden door en gegroepeerd om een toevallige figuur wien het beschikt was deze helletochten aan den lijve te ervaren. Hij bracht hen in al hun veelkleurigheid onder dien eenen noemer zijner persoonlijkheid en van uit dezen kern trachtte hij door te dringen tot den zin van het gebeuren, waarin hij verweven was.

De hoofdgedachte, ofschoon, voor zoover wij ons herinneren, door den schrijver nimmer onder woorden gebracht in één dezer boeken, ervan is, dat alle lijden een mede-lijden in zich draagt, dat van regenereerende kracht is ten opzichte van de verwoestingen, die het leed ook, naast de loutering van ons gemakkelijk moreel idealisme, teweeg brengt, telkens wanneer het in een onzer levens zijn intreê doet. Met andere woorden: Dwinger speculeert niet op ‘de list der idee’, die het vuur der smart zendt om het innerlijk ‘goud’ te zuiveren, maar hij schenkt ons in den grond van zijn levensverhaal het vertrouwen, dat geen leed, ook het afschuwelijkste en meest zinnelooze niet, ergens verloren zweeft tusschen hemel en aarde, maar dat duizende draden alle leed ter wereld met elkander verbinden en het dragen en dat deze lijdensgemeenschap der menschen een liefdesgemeenschap uit zich doet geboren worden, die langs een steil, smal pad aarde en hemel verbindt.

Daarom zal wie naar een houvast zoekt in den chaos van het moderne leven, naar een positiviteit temidden van zoo menigvoudige betrekkelijkheden, grijpen moeten naar dit boek, waarin oer-oude waarheden langs den weg der persoonlijke beleving weder tot ontplooiing komen en steun geven aan het wankel geestelijk evenwicht van den hedendaagschen mensch. En deze steun zal dan niet zijn de een of andere ethische of religieuze theorie - welke moderne

[p. 25]

geestesgesteldheid zou daarbij zich langer dan een duizendste seconde ‘geborgen’ voelen! -, maar de neerslag van een vreemde levenservaring in ons bloed, een weten om ons zelf door den ander, dat alleen nog in staat is ons de innerlijke zekerheid te verschaffen, waarzonder menschelijk leven als zoodanig onmogelijk moet worden geacht.

Wie Dwinger aldus te lezen weet, ziet ook de grenzelooze verwarring en verlogenheid der na-oorlogsche jaren met andere oogen aan. Hij kan niet meer vertwijfelen. Ergens speurt hij een licht, tasten zijn voeten een weg. En al blinkt niet door verrafelde nevelen de zon in haar volle glorie hem tegen, hij vermoedt achter het wolkenfloers haar aanwezigheid. Zijn blikken hebben een richting en zijn voeten een doel.

Roel Houwink