Critisch Bulletin. Jaargang 2

Teleurgestelde verwachting

André Terval, door Raymond Brulez
Uitgave De Spieghel, Amsterdam. Het Kompas, Mechelen

Als ondertitel voor dezen roman stelde de schrijver: Inleiding tot een leven van gelijkmoedigheid. En de eerste gedachte na de lectuur van het boek was voor mij: Voor zulk leven van gelijkmoedigheid, behoed mij Heer! Als een leven van gelijkmoedigheid is wat Raymond Brulez ons in zijn boek voorspiegelt, dan moet het inderdaad doodelijk vervelend zijn en in geen enkel opzicht de moeite waard om te worden verteld.

Het heeft altijd iets pijnlijks zich te moeten afscheiden van menschen met wie ge eens aan hetzelfde touw hebt getrokken; maar ik kan niet anders dan vaststellen dat deze roman niet geworden is wat wij er van verwachtten, zes jaar geleden, toen het eerste fragment in Het Fonteintje verscheen.

Het is vooral de tweede helft van het boek die teleurstelt; want in de eerste hoofdstukken, die verhalen over de kinderjaren van den hoofdpersoon en waar de schrijver jeugdherinneringen kan ophalen, is er nog wat frischheid. Verder wordt echter alles door de ‘geleerdheid’ bedorven.

Van zoodra André Terval de kinderschoenen is ontwassen en met de boeken in aanraking komt, is hij reddeloos verloren voor ons. Wel weet hij nog over allerlei belangwekkende of minder belangwekkende dingen te filosofeeren, maar als mensch, als emotief wezen kan hij ons niet langer boeien.

Er is geen oogenblik ontroering in gansch dit boek. Nu is het wel niet per se noodig het gevoel een overwegende rol te laten spelen in den roman. Vooral de Vlaamsche roman kan tegen wat ‘more

[p. 11]

brains’ zooals Vermeylen terecht pleegt te zeggen. De romancier mag ook de wijsgeer aan het woord laten. De beste schrijvers doen het. Wij denken b.v. aan ‘Der Zauberberg’ van Thomas Mann en ‘Point conter Point’ van Aldous Huxley, hoewel het gefilosofeer misschien juist niet het beste deel is van die boeken.

Maar we krijgen in dezen roman meer geleerdheid dan wijsheid. Terval stalt te pas en te onpas zijn belezenheid en zijn kennis ten toon. Maar die laten den lezer volkomen koel en zijn geredeneer zal niemands levensinzicht hebben verhelderd. Wel allerminst het zijne; want als Ualvine hem de vraag stelt of hij zou optrekken in geval van oorlog, vindt hij geen anderen uitweg voor die eventualiteit dan zich aan het noodlot over te leveren.

Minder kan het waarachtig niet en dit is de groote teleurstelling van het boek, dat er geen enkel verheffend moment in voorkomt. Er zijn menschen die helaas in gelijkmoedigheid vervallen. Ik zeg helaas, want dit boek bewijst hoe ze te beklagen zijn. Maar het kan interessant zijn te vertellen hoe ze tot die gelijkmoedigheid zijn gekomen. Anders spreekt men er niet over. André Terval boeit ons op geen enkel oogenblik van zijn bestaan. Er zijn in zijn leven twee kritieke punten: daar waar hij van huis wegvlucht omdat de vriendin des huizes den nacht doorbrengt in de slaapkamer van zijn vader en daar waar hij zelf door Madame Laure tot de liefdedaad wordt verleid. Maar van de geweldige beroering die zulks in het gemoed van den jongeling moet verwekken weet de schrijver ons niets te doen voelen. Hij kan ons antwoorden dat Terval zelf zijn gewichtig besluit neemt in alle koelbloedigheid en zonder strijd, maar dan is zijn geval voor ons niet interessant. En dat zou ook niet strooken met de geweldige gevolgen van het eerste dier incidenten. Er zijn weinig boeken, geschreven met een talent als dat waarover Brulez beschikt, die zoo volledig zijn beroofd van alle blijheid en leed als André Terval; en omdat het zoo gansch is ontdaan van alle menschelijkheid, mist dit boek ook alle grootheid. Het brengt u geen enkele maal van uw stuk; het verheft u niet en het drukt u niet teneer en het maakt u ook niet wijzer. Hier en daar is er een frissche bladzijde en wat poëzie; te weinig echter om de ‘gelijkmoedigheid’ te weren waarin de lectuur van André Terval u heeft gebracht.

We hebben R.B. steeds beschouwd als iemand die er zich op toelegde behoorlijk te schrijven. Waarom dan laat hij slordigheden door als b.v. deze op blz. 59: Dat er niemand van hen verdronk moesten sauveteurs op letten?

Karel Leroux