Critisch Bulletin. Jaargang 2

[p. 12]

Engelsche en Amerikaansche oorlogsromans
I

Ernest Hemingway, Farewell to arms (Jonathan Cape)

Van deze drie oorlogsboeken is dat van Ernest Hemingway het merkwaardigste. Een boek van Hemingway critisch aan te pakken is moeilijk. Omdat het ontwapenend oprecht is. In zijn romans zijn de kleinigheden van het leven even zakelijk gecatalogiseerd als in een prijscourant. Hij vertelt zoo eenvoudig wat er gebeurt dat je niet nalaten kunt het te zien. Zijn toon is volkomen anti-romantisch. Zijn boek is het minst melodramatische oorlogsboek dat er ooit geschreven kon worden. Al de kleinigheden en doodgewone voorwerpen uit zijn verhaal zijn de ballast die de ballon van zijn verbeelding omlaag houden. Hij zou wel graag door de lucht willen drijven, tusschen de gouden en purperen wolken, maar durft niet. Hij blijft liever waar hij zich thuis voelt: op de aarde. Hij is een materialist, maar gaat er niet prat op. Hij constateert eenvoudig dat hij het is. Door veel over eten en drinken te praten. Speciaal, als zoon van de drooggelegde republiek der vrijheid, over drinken. Wanneer je een boek van Hemingway leest, krijg je ontzachlijke dorst. Al zijn personen zijn dorstig. Ook de vrouwen. Dit boek is een veroordeeling van de Italiaansche tactiek op het Piave-front en een verheerlijking van de Italiaansche wijn en grappa. Zijn personen komen in hun gewaarwordingen niet verder dan lichamelijkheid. Daarom is zijn boek een van de beste oorlogsromans. Wanneer een criticus van de jongere generatie, die de oorlog niet meegemaakt heeft, een oorlogsroman-met-idealisme leest, kan hij den schrijver onmogelijk anders dan een min of meer artistieke krankzinnige vinden. Voor ons is de oorlog een waanzinnig avontuur dat oneindig veel pijn gedaan heeft, een in de werkelijkheid getransponeerde nachtmerrie. Door de tragi-komische nadruk op ‘lichamelijkheden’ geeft Hemingway's oorlogsroman de volle maat van de lichamelijke ellende.

Dit is de beteekenis van het ‘oorlogs’ gedeelte van zijn boek. Men heeft het geprezen als een van de levendigste oorlogsboeken. Als zoodanig is het niet beter dan Remarque, Renn, Dorgelès, Graves, Johannsen of wie dan ook. De slechtste oorlogsroman heeft nog een vleug van epische grootheid; omdat de gebeurtenissen groot en episch waren. Dit is dus iets wat alle oorlogsromans, ook de slechte, gemeen hebben; zoodat het onnoodig en verkeerd is een dezer vele romans daarom te prijzen. Er zijn natuurlijk prachtige scène's

[p. 13]

in het boek: de beschrijving van zijn verwonding, van de groote terugtocht, van zijn vlucht in de rivier wanneer men hem als plichtvergeten officier dood wil schieten, zijn tocht naar Milaan in een goederenwagen met geweren enz. Maar al deze beschrijvingen zijn niet zoo goed als die van de moeilijke bevalling van zijn geliefde in het hospitaal. De verdienste van zijn oorlogsboek ligt daarom in hetgeen het van de anderen onderscheidt: zijn modern-zakelijke stillevens van doodgewone dingen temidden van het helsche oorlogsrumoer, waardoor hij als het ware een doorloopende parodie op de dwaasheid van het oorlogvoeren schrijft; zijn oprechte verloochening van alles wat naar heroïek zweeft; en zijn humor. Het mooiste staal van zijn bedroefde humor is de beschrijving van Rinaldi, den overspannen sentimenteelen chirurg.

Maar ‘Farewell to Arms’ is eigenlijk alleen voor de helft een oorlogsroman. Het is eerder de roman van een liefde tijdens den oorlog. Zijn portret van Catherine Barkley, de Schotsche pleegzuster, is het prachtigste portret van een typisch-onnoozele, lieve en mooie Angelsaksische vrouw dat er ooit gemaakt is. Zij is alleen maar een ‘darling’, anders niets, en past daarom volkomen in het kader van zijn physiek ingesteld boek. Ondanks haar onnoozelheid is zij een prachtige menschelijke figuur, door haar dapperheid en innigvrouwelijke toewijding. Het mooiste van het boek is daarom de beschrijving van hun liefde, van haar vernedering wanneer zij zich in een hotelkamer in Milaan als een hoer voelt (maar dat duurde maar zeven minuten!) en van haar vreesdijke bevalling.

Het woord dat de toon van dit boek bepaalt is het woordje ‘en’. Het is een toon die aan de eene kant blijk kan geven van een hopelooze neerslachtigheid en anderzijds van een kinderlijke onberedeneerde vreugde - al naar mate hij met zijn eeuwig ‘en’ gelijksoortig grijsaandoende gebeurtenissen samentelt of kleine vreugdige dingen.

Hier volgen een paar staaltjes van zijn stijl:

‘De troepen gingen het huis voorbij en de weg af en het stof dat zij opdwarrelden bepoederde de boomblaren. De stammen der boomen waren ook grijs en de blaren vielen vroeg deze herfst en we zagen de troepen langs de weg marcheeren, en het stof opwaaien en de bladeren in de bries afvallen en de troepen marcheeren en daarna de weg die wit en kaal was op de bladeren na.’

‘Ik zei niets. Ik werd altijd in verlegenheid gebracht door de woorden heilig en roemrijk en opoffering en de uitdrukking tevergeefs. We hadden ze soms gehoord, terwijl we nogal ver weg in de regen stonden, zoodat alleen de luiduitgeschreeuwde woorden ons bereikten, en hadden ze gelezen op proclamatie's die vastgeplakt wer-

[p. 14]

den over andere proclamatie's, en dat was nu allang zoo, en ik had niets heiligs gezien, en de roemrijke dingen hadden geen roem en de opofferingen waren net het slachthuis in Chicago wanneer ze niets met het vleesch deden dan het enkel maar begraven. Er waren veel onuitstaanbare woorden en op het laatst hadden enkel de plaatsnamen nog maar waardigheid.’

‘Wanneer we moe waren sliepen we en wanneer we waakten dan waakte de ander ook zoodat geen van beiden ooit alleen was. Dikwijls wil een man alleen zijn en een vrouw wil ook alleen zijn en wanneer ze van elkaar houden zijn ze daarop jaloersch, maar ik durf te zeggen dat wij dit gevoel nooit hadden. Wanneer wij samen waren voelden we ons vereenzaamd van alle anderen. ...We waren nooit eenzaam en nooit bang wanneer we samen waren. Ik weet dat de nacht niet is zooals de dag: dat alles anders is, dat de dingen uit den nacht overdag niet begrepen kunnen worden, omdat ze dan niet bestaan, en de nacht kan afgrijselijk zijn voor den eenzame zoodra het alleenzijn hem overvalt. Maar met Catherine was de nacht niet anders behalve dan dat het nòg heerlijker was. Wanneer je met zooveel moed door de wereld gaat moet de wereld je dooden om je te kunnen breken, en in zoo'n geval doodt de wereld je dan ook. De wereld breekt iedereen en daarna is menigeen dubbel sterk op de plek van de breuk. Maar wie niet breken wil moet kapot. Zij die heel goed en heel lief en heel dapper zijn worden door de wereld allen zeer onpartijdig afgemaakt. Wanneer je daar niet bijhoort kan je er toch zeker van zijn gedood te worden, alleen is er dan geen haast bij.’

Zoo is Hemingway. Wie zijn hopeloos pessimisme verwerpt moet toch de wijze waarop hij het uitdrukt bewonderen.

A. den Doolaard