Critisch Bulletin. Jaargang 2

Voorstudie

Roel Houwink, Marceline
W.L. en J. Brusse's U.-M., Rotterdam

In vergelijking tot Houwink's curieuse maar magere novellen is deze eerste kleine roman ongetwijfeld een belangrijke vooruitgang, maar toch is er, nog altijd, iets, dat de volle ontplooiing van zijn werk tegenhoudt. Misschien komt het, omdat hij over meer plastiek dan psychologie beschikt, omdat hij meer de gave der geconcentreerde visie bezit dan verhalend uithoudingsvermogen - er blijft een tekort, waardoor zijn bedoelingen niet ten volle tot hun recht komen. Als hij dien merkwaardigen weerstand, dien zijn manier van schrijven nog altijd aan zijn zuivere intenties biedt, overwint, schrijft hij waarschijnlijk beter en belangrijker werk dan de meeste Hollandsche romanciers; Marceline is een eerste poging om uit de impasse te komen. Het blijft een spannend schouwspel hoe Houwink in den strijd om de verwezenlijking van zijn kunstenaarschap voet voor voet veld wint.

Het volkomen natuurlijke verhalen ontbreekt ook in dezen roman nog. De inspanning van het beeldende schrijven trekt ook hier het verhaal te strak; het stróómt nog niet, het is nog altijd min of meer korrelig. Bovendien schrijft Houwink soms te fraai en te subtiel. ‘Suizelend schoot tusschen hen de stilte omhoog’. ‘In de seringen kwetterden de musschen argeloos’; het is geen vitten, wanneer ik dergelijke citaten opdiep, ik bedoel alleen op een symptoom te wijzen. Er hangt om zulke zinnetjes een gedwongen fraaiigheid; versterkingen als dat ‘argeloos’ zijn een noodelooze vermooiing van een reeds afgeronden zin en hebben geen ander effect dan dat lezer zich bewust wordt geen oogenblik in de veronderstelling te zijn geweest, dat er bij dat gekwetter der musschen voorbedachte rade of een zeker raffinement in het spel was. Soms doet de schrijver een machtelooze poging om met zware woorden de tra-

[p. 8]

giek der situatie op papier te dwingen. De situatie zelf, die hij te teekenen had, laat hij dan eigenlijk los, emoties of een catastrofale gemoedsspanning suggereert hij dan niet met een gebaar of een woord, maar hij streedt zelf explicatief tusschen beide en licht de situatie met een groote, pathetische definitie toe; als een zware, verheven titel onder een onduidelijk schilderij leest men dat bijv.: ‘Over haar sloeg het leven heen’.; ‘De wereld verloor haar grenzen’. Deze averechts concentreerende methode schijnt mij voort te komen uit reminiscensies aan zijn eigen verzen, waaraan zijn proza echter op andere oogenblikken haar kracht ontleent; het best is de schrijver meestal toch, als de dichter in hem schrijft. Een vrouw met zichzelf alleen - dat is in zijn proza en zijn poëzie beide het beste, dat Houwink tot nu gegeven heeft.

Een laatste grief tegen zijn proza raakt verder nog de dialoog; de telkens afgebroken zinnetjes zijn op den duur hinderlijk en worden soms sensueele raadseltjes.

Maar een bezwaar, dat het boek tenslotte in zijn kern raakt, geldt de hoofdfiguur zelf. Voorzoover de figuur van Marceline duidelijk wordt, blijkt zij een niet bijster belangwekkende hysterica, door den schrijver met zijn ernst en toewijding voor haar persoon ver overschat; of liever, tegen de tragiek, die hij om haar heen dicht, weegt haar persoontje in de verte niet op, de tragiek die hij bedoelt, weet hij aan haar niet waar te maken. De psychologie van het verhaal is zwak en wordt er aan het eind allerminst duidelijker op. Het best is de figuur van den dominee, ‘die van God sprak, rusteloos van God sprak, om de donkere leegte in zijn hart niet te hooren schreeuwen’. Beter dan de ontwikkeling van Marceline en haar onbegrijpelijke overgang aan het eind naar geloof en godsvertrouwen, is hier en daar het andere motief van het boek tot zijn recht gekomen, dat van het roofdier, dat zich achter elk star-beschaafd masker kromt tot den sprong, dat van den dierlijken dubbelganger van den mensch. Van een beklemmende naakte menschelijkheid zijn die enkele bladzijden, waar Marceline danst voor den ouden, gebroken man, die niet haar vader is. Marceline zelf zou wellicht een dieper indruk bij den lezer achtergelaten hebben, als zij nog meer op haar moeder geleken had, als zij meer Salome was geweest, als vooral het Ophelia-motief dieper op het boek had ingewerkt. Nu herinnert men zich enkele fragmenten, als het genoemde, en het teere schetsje van Liesje, het schildersmodel; maar zou dat niet scherper en schrijnender geschetst zijn in een vers?

Ook dit boek dunkt mij een voorstudie tot Houwinks eigenlijke werk.

Anthonie Donker