Critisch Bulletin. Jaargang 1

Outsiderslitteratuur

Marianne Philips, de wonderbare Genezing
Bussum, C.A.J. van Dishoeck, 1929

Het begint er zoo langzamerhand op te lijken of de beste boeken, die in onzen tijd geschreven worden dáár ontstaan, waar met de ‘litteratuur’ en haar velerhande pretenties geen rekening kan worden gehouden, omdat er de tot klaarheid dwingende stem des levens te onomwonden wordt gehoord.

In Duitschland was het het boek van Remarque, waarmede de litteratoren niets wisten te beginnen, dat zij niet indeelen noch bekapit-

[p. 183]

telen konden, omdat het geen houvast voor de geijkte maatstaven bood. Ten onzent trof dit (veelzins gelukkig!) lot ‘Krankzinnigen’ van Fré Dommisse. De bijna unanieme wijze, waarop genoemd boek dood gezwegen is door de coryphaeën onzer litteraire kritiek heeft deze niet anders dan een zeer bedenkelijk testimonium paupertatis verschaft, dat wel geschikt is ons althans iets te verklaren van den déplorabelen toestand, waarin zich ons hedendaagsch proza bevindt. Men neigt er zoo licht toe den schrijvers maar de geheele verantwoordelijkheid voor een en ander in de schoenen te schuiven en het publiek te verwenschen om zijn blijkbaar gemis aan goede smaak, doch het zou toch ook wel eens kunnen zijn, dat onze critici níet zoo volkomen onschuldig waren aan dit alles als zij zelf schijnen te veronderstellen. Al denken wij er geen oogenblik aan de invloed der kritiek ten opzichte van de ontwikkeling onzer letterkunde te ove rschatten, niettemin meenen wij, dat zij bij een overweging van deze dingen niet geheel buiten beschouwing mag worden gelaten. Zij kan in zekeren zin een voorbeeld zijn zoowel voor de intenties van den auteur als voor den publieken smaak. Doch daartoe dient zij in de eerste plaats behoorlijk georganiseerd te zijn en reeds daaraan ontbreekt het in nagenoeg de meeste onzer periodieken en couranten nog ganschelijk.

Komt het door den titel, dat Marianne Philips' boek eenigszins meer de aandacht getrokken heeft der kritiek dan met dat van Fré Dommisse het geval is geweest? Intusschen heeft het bij onze critici over het algemeen genomen evenmin die belangstelling ondervonden, waarop het toch krachtens zijn innerlijke waarde ongetwijfeld een goed recht zou hebben gehad.

Ook dit boek is een zoogenaamde ‘Bekenntnis’-roman en daarom juist niet wel met ‘Krankzinnigen’ te vergelijken. Levens zijn naar hun diepsten zin nu eenmaal, alle egaliseerende tendenzen ten spijt, volstrekt onvergelijkbaar, wanneer men zich althans niet tot een zeker aantal humanitaire gemeenplaatsen beperkt wil zien.

De spanning van het hier verhaalde interne gebeuren is geworteld in de magische kracht der menschelijke ziel om het Licht heen te roepen ook door de dichtste duisternissen van ziekte en angst. Dat deze spanning een gansch andere is dan de traditioneele, die in de romankunst onzer dagen gebruikelijk is en die zich nog altijd uitstrekt tusschen de polen van individueele liefde en wederliefde op in hoofdzaak geslachtelijk terrein, behoeft wel geen betoog. Is zij er daarom minder om? Wij betwijfelen het of wie dit boek met aandacht las, het zou aandurven een bevestigend antwoord te geven op dezen vraag. Hoe afgericht wij ook mogen zijn op de grovere erotiek in onze hedendaagsche lectuur, geheel blind kunnen wij niet

[p. 184]

geworden zijn voor de erotische realiteit in haar vollen omvang, dus ook niet voor die momenten, waarop zich het erotische als het ware in binnenwaartsche richting beweegt.

En dit is hier het geval met Marianne Philips' ‘Wonderbare Genezing’. De sereene verinnerlijking, die in dit leven plaats gegrepen heeft, behoeft men niet te idealiseeren tot een bewuste vergeestelijking van den oorspronkelijken levensdrift of te verpsychologiseeren tot de onderbewuste sublimeering van het een of ander erotisch conflict.

Het wonderbare in deze genezing ligt niet in de mirakelen van een vleesch geworden idealisme of van een geest geworden psychologie, maar in de wonderbaarlijkheid van de levende, ‘concrete’, menschelijke ziel, zich uitsprekend in de alledaagsche werkelijkheid van leed en vreugde, nederlaag en overwinning.

Er is in deze ‘innerlijkheid’ niet de minste pathetiek te bespeuren; met een feilloos scherp gevoel voor de imponderabilia des levens zijn deze bekentenissen opgeteekend. De gloed der liefde doorbreekt nimmer eigenmachtig het zilver-glanzend vlies der stilte, dat de dingen, die in dit leven tot openbaring kwamen, omsloten houdt als binnen een glazen bol: klaar en van nabij ziet men ze, zonder ze nochthans verstandelijk geheel te kunnen naderen. En wie er niet in volharden kan, dat deze afstand bewaard blijft tusschen verbeelding en werkelijkheid, hem rest niet anders dan het glas aan gruizels te slaan en met den wand ook het erachter beslotene te vernietigen. Er is geen compositie, die wij ontleden kunnen, in dit boek. Het bevat geen zielkundige conflicten, die wij tot den gemeenschappelijken noemer onzer moderne litteratuur, het Armoede-probleem, vermogen te herleiden. Het allersimpelste - dat tevens het allergeweldigste en het laatste in ons leven is - vormt zijn inhoud: de kreet van de ziel om licht. Voor velen onzer beduidt dit weinig of niets en wij meenen dergelijke ‘ethische onzin’ in den zak te hebben. Maar wij zijn ook de woorden vergeten, die zelfs een Goethe nog op zijn sterfbed stamelen moest en die wij het volgend jaar wel weer tot vervelens toe zullen moeten hooren (zonder hen naar hun diepsten zin te verstaan overigens, want dan zouden wij liever huiverend zwijgen).

Roel Houwink