Critisch Bulletin. Jaargang 1

Klein-Joodsche romans

Sam. Goudsmit, Jankef's jongste
N.V. Em. Querido's Uitgevers Mij. Amsterdam. 2de druk. 1930
Sam. Goudsmit, Jankef's oude sleutel
Ibid. 1930

Er bestaat een Joodsche romanliteratuur. De heer Siegfried van Praag schreef hierover een drietal zeer lezens- en aanbevelenswaardige boeken, waarin men de stroomingen, de persoonlijkheden en de uitgebreidheid dezer literatuur kan leeren kennen. Ook de heer Sam. Goudsmit wordt, als een der croniqueurs van het oude Ghetto, in deze boeken vermeld.

De twee bovengenoemde werken van den heer Goudsmit vormen een nieuwe bijdrage tot het leven en de historie van dit ‘Ghetto’. Ik geloof niet, dat dergelijke boeken van bizondere waarde zijn. Voor de kunst niet, en altans niet voor de Joodsche romankunst.

[p. 181]

Sam. Goudsmit heeft kunstenaarsbevliegingen, maar hij smoort ze in de angstvallige beschrijvingen van de haarkloverijen en pretentie's van een onbelangrijk stukje universum. Dit stukje van het universum, de arme-Joodsche omgeving, is zijn eenig, uitsluitend gezichtsveld, zijn studie-object, zijn bron van inspiratie. De noeste werkvlijt, die hij bij deze beschrijving aan den dag legt, is voorbeeldig, maar zij heeft zoo weinig zin. Waarom ons tot vervelens toe weer de sfeer van Jiddische zorgjes en zaakjes, van mazzeltjes en povere, intieme feestelijkheidjes, die ongetwijfeld iets ontroerends kunnen hebben, weer voorgekauwd, nadat zooveel binnen- en buitenlanders, voor- en tijdgenooten dit hebben gedaan? Wij kennen de vleeschelijkheden, de angsten, de verteederingen van de armsten der Hebreeërs van A tot Z. De motieven van het kruipend bloed, de droomende schooiertjes, de afvalligheid der kinderen en de daardoor gebroken levens van ouders en vrome verwanten, het nooit aflatend beklag over Christenen en Joden en hun zorgvuldig gescheiden werelden - moeten al deze fantomen weer tot leven worden bezworen? Zeer zeker is het een warm, bewogen menschenhart, waaruit de behoefte gesprongen is, een aangrijpend genrebeeld van de ellendigen en nederigen, de Strebers en de verraders van zijn Volk te teekenen; ik heb reeds gezegd, dat Goudsmit zijn wereld kent, door en door, in al haar schakeeringen, liederlijkheden en donker verborgen pracht. Maar het is niet nieuw, de indruk is als ‘die van altijd’ - het grootsche, meesleepende, adembenemende ontbreekt eraan. Hierbij komt, dat Joodsche auteurs van nature een gemakkelijke hand van schrijven bezitten, gezellig met de woorden gooien, quasi-synthetische grepen doen, die in werkelijkheden alleen berusten op deaangeboren gave, te móeten vertellen, anecdotes te lanceeren, mopjes te tappen desnoods, tusschen alle bedrijven door. De leesbaarheid van hun boeken is hierdoor voor sommige personen zeer groot. Wanneer men eenkeer heeft ingezien, waar ze op berust, wordt ze slechts irriteerend. Mij treft altans de radde en verbijsterende woordenvloed van deze oostersche spraakvaardigheid hinderlijk, zooals U wellicht de radio van Uw buurman, die maar niet stil staat. - Ook de heer Goudsmit heeft de ‘natuurlijke’ gave van het woord. Maar hiermee schept men geen kunst. En de lange woestijnen van vaardige redeneerkunst, waardoor men heen moet zwoegen in deze boeken van Jankef's jongste, die niet altijd jong blijft (goddank) worden niet vergoed door de waarlijk betere en uit den hemel geborene fragmenten, die men hier en daar mag vinden.

Ten slotte blijft de groote vraag, die voor me zelf geen vraag meer is: Is de Joodsche literatuur gebaat met deze schmunzel-verhaaltjes van trieste en gorige binnenhuisjes, van alcoofstemminkjes, van ver-

[p. 182]

heerlijkte sabbathmenschjes en wetsaanbiddertjes? Gaat het volmaakte kunstenaarsideaal, al schampt het, gelijk bij Baudelaire en Dostojewsky, dan ook langs de ontredderingen en ontbindingen van het bestaan, niet naar andere verten uit, verheft het zich niet boven de grauwheid van het alledaagsche? De van den droom bezetenen zijn altijd de beste kunstenaars gebleken - de ware artiest wordt vervolgd door nostalgieën, die hem vervreemden van de aarde en haar verwerpelijkheid. Men zal het nooit wagen, om de Balzac of Tolstoï, die toch het ‘leven’ krampachtig op de hielen hebben gevolgd, met den naam van realisten of naturalisten te bestempelen. Maar zij droegen het geheim in zich, dat ook de beste Russen, Amerikanen en Duitschers van heden kennen - het geheim, dat het meest naturalistische gegeven omhoog stoot in de sfeer van het visioenaire, verbijsterende, overweldigende. Nimmer wordt daar de pijnlijke beschrijving doel, nimmer vermeit men zich daar in het uitwroeten der situatie's. De leidende motieven van heden gaan ver uit de richting van die, welke de heer Goudsmit volgt, ook al schikt hij dan met aandachtige hand bijwijlen de rariteiten van een, naar wij hopen, spoedig verdrongen Jodendom tot een roman te samen, welke enkel voor betrokkenen waarde kan hebben.

Misschien wás dit het eenige ideaal, dat de heer Goudsmit zich stelde. Zijn liefde voor het Jodendom is onmiskenbaar, maar het wendt zich wederom enkel en alleen tot de betrokkenen. Wij voor ons verkiezen de geschriften van een Ilja Ehrenburg, een Max Brod, een Ludwig Levisohn, een Stefan Zweig, boven die van dit overleefde genre. De Joden, die ik nu noemde, hebben begrepen, dat men met piëteit en museumgeest niet ver komt. Zij hebben hun kleine wereld verdronken in de groote. Dit was het principe en de oorsprong, waardoor een Joodsche literatuur ontstaan kon, die op het niveau van den tijd staat, en waarheen zich de oogen van duizenden richten.

Theun de Vries