Critisch Bulletin. Jaargang 1

Spaansche lyriek

Nu ik mijn medewerking aan het ‘Critisch Bulletin’ metterdaad aanvang, meen ik te moeten verklaren dat ik mijn taak vooral zie geformuleerd in deze passage van het werkprogram: ‘het op den voorgrond brengen van ten onrechte onopgemerkte werken’. Voor Nederland immers blijft eigenlijk de heele moderne Sp. literatuur onopgemerkt, om maar niet eens te spreken over de Spaansch-Amerikaansche. En dat dit ten onrechte geschiedt, hoop ik gedurende mijn medewerking te bewijzen, zooals ik het al meermalen sinds 1919 meen gedaan te hebben in mijn boekbesprekingen in de N.R.C. Enkele Spaansche romanciers kent ‘men’ hier nog wel - wie vertaalt Gómez de la Serna, Ramón del Valle-Inclán, F. de Cossio, E. Zamacois? - maar tooneel en poëzie dringen nog moeilijker door. Dat de jonge Spaansche dichters hier zoo onbekend zijn, is zeker begrijpelijk: vertalingen in meer bekende talen worden bijna niet gemaakt en de doorsnee-lezer van Spaansch hier te lande zal wel een weerspiegeling van den Nederlandschen lezer in 't algemeen en dus geen minnaar van verzen zijn. Waar hij natuurlijk ongelijk in heeft, want er ontgaat hem zoodoende een genot dat door niets te vervangen is. Door niets herhaal ik, omdat de moderne Sp. poëzie haar bijzonder karakter heeft, dat veroorzaakt wordt door den eigen aard van die dichters en door de eigenaardige omstandigheden, waarin de Spaansche cultuur zich ontwikkelt. Er is een nuttig boek, dat den lezer van Spaansch kan inleiden tot de moderne lyriek, nl. dat van J.F. Montesinos, Die moderne Spanische Dichtung (Teubner, Leip-

[p. 158]

zig 1927), een bloemlezing vanaf Rubén Darió, met historische groepeeringen, ontwikkelingslijnen en veel bibliografie. Om twee verschijnselen van de laatste jaren te belichten wilde ik hier iets zeggen over een paar dichters die zeker tot de allerbesten behooren.

Ramón de Basterra, van geboorte Bask, van beroep diplomaat is reeds gestorven: Juni 1928. Hij was als zoovele Spanjaarden - ik sprak over deze ‘plasticiteit’ in mijn ‘Unamuno en het karakter van het Spaansche volk’ (Wolters, Groningen 1928) - van een uiterste gevoeligheid waar het ging om de trillingen van het leven van zijn tijd op te nemen; en zijn werk gaf die met verbluffende juistheid weer. Daarbij was hij vooral afgestemd op het maatschappelijke en intellectueele leven, van de groote stad, van de Gran Vía zooals de straat der Madrileensche wolkenkrabbers heet. Dit toont zijn laatste bundel ‘Vírulo. Mediodía’ (Ediciones de La Gaceta Literaria, Madrid z.j.) opgedragen aan drie groote geesten van Spanje: Ramiro de Maeztu, den politicus-essayist nu gezant te Buenos-Aires, José Ortega y Gasset, den filosoof van groot-burgerlijk Madrid, en Eugenio d'Ors, den Catalaanschen aestheticus. Trotsch is de proloog waarin zijn genius, Vírulo, zijn daden en zijn credo zegt: hij ontdekte de homogeniteit van het Westen, hij vond Hercules bij het nauw van Gibraltar, keurig gekleed nu en zonder knots, met 't cheque-boek in de hand; hij werd de Esopus van het machinisme, hij was stemmer van meridianen.

Comprimieron sus pensamientos
muchas atmósferas de pena.
No hizo un problema de la hermosa.
Besó las pìeles, sin problema,
inocente como un insecto.

Op zijn denken drukten
vele atmosferen leed.
Van de vrouw maakte hij geen probleem.
Hij kuste de huid, onschuldig
als een insect.

‘El único cielo’ (Eén hemel) is dan de verheerlijking van de Eenheid van West-Europa in één cultuur en één techniek, die de Kerk verjagen:

Victoria sobre el tiempo.
Victoria sobre el espacio.
Colmenas de motores sobre los meridianos.
Al posar un avión sobre los campos
los liberta del peso de diez torres.
- - - - - - - - - - - -
El cielo de Occidente
es un parasol único:
La torre Eiffel el fuste.

Zege over den tijd.
Zege over de ruimte.
Zwermen motoren boven de meridianen.

Als een vliegtuig neerstrijkt op de velden,
bevrijdt het die van den last van tien torens.
De hemel van het Westen is één parasol:

de Eiffeltoren de stok.

In het gedicht ‘Al servicio del día’ (In dienst van den dag) ziet hij alle tijdperken als beelden in de lichtende nissen van een onmetelijke aquaduct, ook het heden, welks attributen: telefoon, bad, veilig-

[p. 159]

heidsscheermes, lift, metro en ‘het asfalt waar de rozen van autowielen bloeien’ typisch worden uitgebeeld. Juist die beelden uit onze cultuurperiode, die moderne visie, zijn zoo bijzonder. Wies Moens sprak wel over de gelijke poëtische waarde van telegraafpaal en lindeboom, maar voor Basterra is dit realiteit. Zijn poëzie is uiting van het moderne kapitalisme, van het bankkapitaal; de peseta is het Teeken van dezen tijd, de Hostie waarmee hij communieert: ‘de lach van God is de klank van het Geld’. Verscheidene malen breekt hij uit in lofzangen:

Wij verklaren dat er nu geld is van 't zelfde metaal als de trompetten.
Wij verklaren dat het verwant is aan 't staal van 't zwaard.
Dat het een afspiegeling is van Gods arm en een teeken van zijn welbehagen.
Wij verklaren dat God zweeft over de financiën.
Wij verklaren dat het uitgeven van een centiem ingrijpen is in 't bestier van den kosmos
en dat God een vonk van zijn vaderlijke macht in je zak heeft gelegd.

Hij ziet in zijn universalisme vooral één groote Spaansche cultuurgemeenschap, een ‘Sobre España’, en zoo ontvalt hem in ditzelfde gedicht:

Jullie bent 100.000.000 Russen van het Oosten
Wij zijn 100.000.000 super-Spanjaarden van het Westen.

Buitengewoon is zijn gave om kort en snel de dingen die gecompliceerd zijn samen te vatten; hoort hoe hij de Angelsaksische, de Noord-Europeesche ontwikkeling ziet (Troeltsch op een stuivertje!):

Luther, Columbus van de Bijbel,
koloniseerde het groote boek
in de schaduw van Thüringer sparren.
Hij zag dat volgens 't Oude Testament God de deugd in aardsche specie betaalde
Hij bracht het hier en het hierna tesaam ten bate van de Saksers.
Hij stelde de alledaagsche plicht in.
In Zwitserland maken ze horloges, zooals men naar de Mis gaat.
In Holland schuren ze pannen, zooals een ander zijn geweten onderzoekt.

Deze in Spanje plotseling intredende periode neemt werkelijk een geheel eigen leven in Basterra aan; vos, leeuw, paard en raaf zwijgen voor hem, maar cylinder, tandrad, motor en hijschkraan zeggen hem hun wijsheid. Deze fabels behooren tot het origineelste en diepste van Basterra's werk. Ik vertaal er een:

De ééne hemel der beschaving omhoog.
De ééne grond van asfalt beneden.
Ertusschen verslond een vrachtauto de ruimte,
Schoot Zijn loopen af, een batterij zonder kogels.

[p. 160]

 

Achter een heuvel vond hij een dorp dat feest had.

 

Tegen den hemel van 't dorp motorden vuurpijlen.

 

De auto stopte. De mannen erop weifelden.

 

Bekoring. Zouden ze hun voeten zetten in 't feestgewoel.

 

 

 

De radiator verhief zijn stem van stoom:

 

- Laten we gaan. Ik klink beter dan een dorpskermis.

 

Dat avondfeest van vuurpijlen.

 

doe ik klinken onder 't loopen.

 

 

 

(Sla de vreugde af die de pleisterplaats biedt:

 

het genot ligt midden op den weg van den arbeid.)

 

 

 

(Slot volgt)