Critisch Bulletin. Jaargang 1

[p. 145]

[Nummer 9]

Een middelmatig boek, een sterk oeuvre

Johan de Meester, Liefdetrouw
Van Dishoeck, Bussum

Aan al de boeken van De Meester merkt men, dat ze met een enorme ervaring en gemak geschreven zijn, maar het is een gevaarlijk vakmanschap, ze lijken geschreven zooals een ander een krantenartikel maakt, snel, vlot, zonder omzien, pakkend, slordig; De Meester bekommert zich weinig om zijn taal, in zijn haastige, levendige vakmansstijl, zijn slordige werkmanstaaltje (dat hij zeker nooit zou moeten gaan polijsten want dan was hij De Meester niet meer), maakt hij met een vaart (zoo schijnt het althans, zoo is het waarschijnlijk ook) zijn boeken. En ze zijn wel boeiend, hij kent het vak te goed, om heelemaal te stranden op zijn slordige taal, op al die invallen, die elkaar verdringen tot men nauwelijks meer ziet, waar het omgaat. Dezinnen, de zinnetjes, de bijvoegingen, tusschenvoegingen, ze overrompelen elkaar en verschieten zoo snel, dat er haast nooit een scherp beeld ontstaat; sobere en sterke uitbeelding vindt men er niet. Wel bij al die vluchtigheid een levendig temperament, intens genoeg op het leven ingaand om zijn tekortkomingen als schrijver voor een deel goed te maken. ‘Liefdestrouw’ heeft de kwaliteiten en gebreken van De Meesters werk, boven zichzelf uit komt hij er niet in en het boek kan [al]s zoodanig in onze litteratuur zonder groot verlies gemist worden. Er is een massa levenservaring in versmolten, maar dat maakt niet veel uit, tenslotte doet de schrijver er toch weinig mee. De Wereldtentoonstelling in Brussel, wat maakt hij er tenslotte van? Toegegeven, het is bijzaak voor hem, maar dat juist is een beperktheid; altijd blijven onze romanciers bij het veilig honk, het particuliere lotgeval en voor de groote verschijnselen, die zij op den achtergrond bij hun romans betrekken, n'importe quoi, een Olympiade, een fabriek, een bank, een wereldtentoonstelling zijn zij kopschuw. Al gaf hij alleen maar de Hollandsche afdeeling van die tentoonstelling (men krijgt er maar enkele flitsen van te zien), een scherp beeld van voor- en achtergrond, van de organisatie, de plannen, de intrigues, de zaken, de types, en verder van het schouwspel zelf met zijn effect op de massa en op het individu, dan was het boek al zooveel ruimer geworden: want wat een beelden, wat een panorama van menschenleven, als men daar zijn kijker op instelt. De Meester maakt van zijn ervaringen voor geen tiende het gebruik, dat er van te maken zou wezen; fragmenten, flitsen, flarden, notities en suggesties, maar geen

[p. 146]

enkel voltooid beeld (dat schichtige tuinfeest bij voorbeeld, het komt hem bijna uit de pen maar floep, het ontglipt weer in het gedrang der woorden). De Meester laat zich de groote kansen ontgaan; al was het dan niet de wereldtentoonstelling en niet de Hollandsche afdeeling geweest, dan tenminste een scherper schets van zoo'n groepje Hollanders in Brussel, van wat hij zelf noemt: ‘Holland op zijn smalst in den vreemde’ (daar is het nog smaller namelijk dan binnen de grens, neem elke Hollandsche kolonie in een vreemde stad, neem een employésvillapark in Indië). Er was een roman van te schrijven, maar het flitst bij De Meester weer voorbij. Men zal tegenwerpen, dat ik van den schrijver vraag, wat hij niet heeft willen geven. Inderdaad, ik overvraag, want met particuliere lotgevallen, tenminste zoo gezien als in de meeste romans en ook in dezen, wordt men te kort gedaan. De markante persoonlijke kijk op een groep menschen is er hier half, maar de geëmotioneerde, in beeld gebrachte conclusie van een kunstenaar over een stuk leven dat hij heeft meegemaakt, die laatste factor, die over een roman beslist, mankeert. Omdat De Meester geen afstand neemt tot zijn verhaal, hij zit er midden in, een en al bedrijvigheid, maar juist daardoor wordt het geen definitief beeld. Zijn roman is te kort op de werkelijkheid geschreven, innerlijk en uiterlijk te gehaast. Dat kan zijn door slordigheid, door ongedurigheid, door gebrek aan liefde voor het ondernomen werk, maar het laatste is hier stellig niet het geval, het is juist een soort apenliefde, hij schrijft zijn boek met een zoo onberedeneerde liefde, dat hij het dooddrukt.

Is daarmede nu weer een oud schrijver, met een kapitaal oeuvre, een persoonlijkheid bovendien, door een harteloos brutaal jongmaatje met een handomdraaien aan den kant gezet? ‘Liefdetrouw’ is in mijn oogen een boek, dat er weinig toe doet. Maar wat er wel toe doet, is De Meester, een mensch, wiens levensgroei in zijn boeken is te vinden. Die ontwikkeling is van belang. Zijn boeken tezamen geven het beeld van een sterk en belangwekkend mensch. In een paar woorden in dit boek vindt men het zelfportret van De Meester als romancier: ‘Ik wilde uiting geven aan leed; me boek gaat, als ge wilt, tégen het leven. Bij al het ruw optimisme in Holland vrees ik verkeerd te worden verstaan.’ Voor dien warmen pessimist voel ik, en dubbel belangrijk is, dat hij met het leven bij het stijgen der jaren meer verzoend is geraakt. Even als in Eva vindt men ook hier, in de rake figuur van Sam Davids, een leelijk misvormd mensch met een groote liefde. Zoo is De Meester later het leven gaan zien: een leelijk misvormd ding, maar waar toch veel liefde in schuilt. In die levensvisie en haar groei in zijn boeken zie ik het belang van De Meester.

Anthonie Donker