Critisch Bulletin. Jaargang 1

Duitsche jongeren

Hermann Kesten, 24 neue Deutsche Erzähler,
Berlin, Gustav Kiepenheuer Verlag, 1929

Ongeveer tien jaar geleden verscheen bij Ernst Rowohlt een soortgelijke wapenschouw van het moderne Duitsche proza, onder den titel ‘Die Entfaltung’. Niet één der daar vertegenwoordigde auteurs compareeren in dezen bundel.

Er is veel veranderd inderdaad in dit decennium. Het expressionisme, dat toch feitelijk een verkapte en soms een tamelijk opzettelijk verminkte romantiek was, heeft volledig het veld geruimd voor

[p. 140]

de zoogenaamde ‘nieuwe zakelijkheid’. Het harde is in de plaats getreden van het verwrongene, de schemering viel in dag en nacht uiteen.

Wij meenen, dat het dit gemeenschappelijk streven naar zakelijkheid is, dat aan dezen bundel zulk een homogeen, gesloten karakter verleent, ondanks de vrij groote diversiteit der erin behandelde onderwerpen. In hoeverre Kesten's keuze objectief te verantwoorden is en in hoeverre hij een gelukkige hand bij de samenstelling van zijn boek heeft gehad, vermogen wij uit de verte niet te beoordeelen. Zijn werk maakt een gedegen, wel-overwogen indruk en dat het epigonisme van een Klauss Mann erin ontbreekt, die, wanneer het de zaak der jongeren betreft, gaarne haantje de voorste is, versterkt ons vertrouwen in de kwaliteiten van den samensteller.

Toch schijnt ons, alles bij elkaâr genomen, de oogst, die het moderne Duitsche proza hier opgeleverd heeft, niet bijster groot: Maximilian Quenel, Glaeser, Anna Seghers, Kuhnert, Renn en Heinz Liepmann, precies één vierde dus der medewerkende auteurs, gaven werk, dat o.i. van internationale beteekenis is. Verreweg het hoogst sla ik aan de novelle van den ten onzent nog geheel onbekenden Maximilian Quenel. Zonder ook maar in het minst zijn tijd te verloochenen houdt hij vast aan de groote geestelijke traditie, die zooveel schoonheid geschonken heeft aan de Europeesche cultuur. Whitman en Goethe vereenigden zich in deze scheppende persoonlijkheid op een vruchtbare, oorspronkelijke wijze.

Vinden wij in onze eigen proza-letterkunde iets terug van dit streven naar zakelijkheid, dat deze vierentwintig jonge schrijvers (de oudste is éénenveertig, de jongste tweeentwintig) te samen bindt? Ons antwoord kan bevestigend noch ontkennend zijn. Het waarlijk ‘jonge’ element is in onze litteratuur te schaars en te schuchter vertegenwoordigd dan dat wij dienaangaande tot eenigszins positieve formuleeringen zouden kunnen komen. Zonder twijfel gist het hier en daar in de gelederen, de besten volgen niet langer den breeden, mul getreden weg van het psychologisch realisme; zij verdiepen zich niet langer in allerlei afgeronde, individueele zielsproblemen; de oorlog heeft hun het leven dramatischer en in grooter formaat doen zien. Zij voelen zich niet meer thuis in de stoffige alcoven en de benepen stadstuintjes, die zoovele jaren de scheppingsvreugde hebben gevoed van den burgerlijken geest. Maar daar tegenover staat, dat zij over het algemeen te weinig diep de débâcle van de jaren 14-18 hebben doorleefd om reeds thans volkomen vrij en open (met den moed der wanhoop wellicht!) tegenover het leven te staan. Misschien is in du Perron nog het helderst iets van dit nieuwe levensgevoel ontwaakt. Doch over het algemeen weegt bij ons de

[p. 141]

traditioneele ballast nog te zwaar om een proza te doen ontstaan, dat uit zichzelf afstand te nemen weet tegenover het oude, dat zich thans midden in zijn verindustrialiseering bevindt. Het nieuwe ontstaat bij ons nog overwegend uit reactie en nergens is dit duidelijker te zien al weder als bij du Perron. Wat zou zijn werk geworden zijn zonder de springplank der schijnheilige, huichelzieke ‘bourgoisie’? Dat bij onze oostelijke buren overigens dat reactiemoment eveneens nog een groote rol speelt blijkt bijvoorbeeld uit Wolfgang Weyrauch's satyre: ‘Die Ehe’. Wanneer den Doolaard iets dergelijks geschreven had, zouden wij meer reden tot dankbaarheid hebben jegens hem dan nu hij ons gelukkig gemaakt heeft met een zoo snobbistische sportroman als De laatste Ronde.

Als protest tegen de vooze tragiek van opstandigen, bandeloozen, etc., zou ons een dergelijke satyre van de hand van een onzer jongeren zeer welkom zijn.

Wel te verstaan: alléén als protest! En vooral niet als ‘roman van modern huwelijksleven’ of iets van dien aard, want dan ware het middel duizendmaal erger dan de kwaal.

Wat wij van deze jonge Duitschers vóór alles leeren kunnen is een zekere nuchterheid en dat is eenigzins beschamend voor ons, van aard immers nuchtere, Nederlanders. Een nuchterheid tegenover veel ons met de paplepel ingegoten problematiek en... niet minder een nuchterheid tegenover de saus van litteraire gebeurlijkheden, waarmede wij onze productie plegen te omgeven. Marsman vloekt nu al vijf jaar van louter werklust en wij, zijn getrouwe discipelen, luisteren ootmoedig toe en beamen zijn geestdriftige woorden. Maar waar, voor den duivel, blijft dan dat werk? Waar blijven de romans, de gedichten-bundels? Zoolang een novelle van 500 woorden en een plaquette van tien verzen nog een hemelstormende gebeurtenis heeten moet, is, vreezen wij, deze nuchterheid helaas nog ver.

Roel Houwink