Critisch Bulletin. Jaargang 1

Over Johan Fabricius

De jonge Fabricius is een heel knap verteller, die de techniek van het schrijven beheerscht als een goed machinist zijn machine. Misschien kunnen we hem later ook een sterk en zuiver kunstenaar noemen; dat hangt af van de geestelijke waarden waartoe zijne arbeid ons voeren zal. Deze geestelijke waarden zijn in hetgeen er tot heden van hem verscheen, nòch nieuw, nòch bijzonder, - en dus rest thans alleen onze waardeering (maar die is dan ook zéér groot) voor de smeuïge vaardigheid waarmede hij een prettig, onderhoudend verhaal weet op te disschen, zonder daarbij ook maar eventjes een der teedere voelhorens van ons aesthetisch bewustzijn te irriteeren. Hij heeft met zijn eerste publicatie getoond ook dramatische gaven te bezitten. Zijn ‘Hans de Klokkenluider of de duivel in den Toren’ is een goedgebouwd tooneelspel, een gedramatiseerd wintersprookje, fantastisch en geestig, rijk aan naïeve

[p. 136]

scènetjes, die zich ook, dunkt me, kleurig en stemmingsvol laten aankleeden op het tooneel. De schrijver zelf heeft den weg daartoe aangewezen met een serie fijne teekeningen, die het karakter van zijn arbeid nog duidelijker naar voren halen. Het is een luchtig en leutig verbeeldingsspel, dat bovendien alle bekoring bezit van het knussigkleine en het historische, want het speelt in een oud stedeke uit den tijd der staartpruiken.

Het verhaal ‘Nachtegael’ is, naar ik meen, het eerste epische werk dat hij publiceerde. Het is de geschiedenis van een middeleeuwsche jonge-schilder die de schoone wijde-wereld intrekt en dan met de waardin uit de-eerste-de-beste taveerne waar hij overnachten moet, zijn eerste liefdes-avontuur beleeft. Het geheel schijnt slechts de aanloop te zijn tot een grootere vertelling, maar toch komen hier reeds dadelijk diè eigenschappen tot uiting welke later de breedere arbeid van Fabricius typeeren zouden; zijn heimelijk plezier bovenal in de niet-alledaagsche verschijningen van fleurig, wisselend leven: de, langs de wegen zwervende, vagebonden en soldeniers, de deernkes van een kleine stad, de waard en waardin van een landelijke herberg... Zijn heimelijk plezier daarin, zeg ik, de zinderende belangstelling en de zich verkneuterende pret waarmede hij het voor een klein gedeelte heeft waargenomen misschien, maar voor een veel grooter gedeelte het heeft gefantaseerd. - en dan niet het minst ook de flotheid, het gemak en de smakelijkheid waarmede hij er van te vertellen weet.

Daar was, een paar jaren later, tevens zijn roman uit het soldatenleven ‘Het meisje met den blauwen hoed’, waarin Fabricius, door het verhaal heen, een paar prachtige recruten-typen teekende: de schuchtere, naïeve en brave Daantje, die uit zijn vaders kruidenierszaak in Schoonhoven of daaromtrent, plotseling maar zijn weg moet vinden onder de Haagsche miliciens en... de Haagsche meisjes, - - en naast hem zijn vriend Toontje, een linke lijntrekker in den dienst, heel schraal van beurs en zeer ruim van geweten, maar overigens de trouwe goedhartigheid zelve. Het is een heelemaal niet buitengewoon, doch alleraardigst boek, waarin niet ‘gekankerd’ wordt over den dienst en waarin ook geen militaire propaganda wordt gemaakt, maar dat aldoor boeiend en geestig vertelt van het kamp- en kazerne-leven, van de soms wat hardhandige kameraadschap der soldaten en van hunne verhouding tot de diverse meerderen.

Tot volle ontplooiing kwam echter het vertel-talent van Fabricius pas, toen hij in zijn romans zijn reisavonturen verwerken ging: het leven aan boord van een groote oceaanstoomer of van een kleine vrachtboot, en de vele, vele herinneringen van den handel-en-wan-

[p. 137]

del van vreemde volkeren. Daar is zijn verhaal van ‘Charlotte's groote reis’, een gecamoufleerde reisbeschrijving eigenlijk en tòch een roman, een beetje nonchalant misschien, maar aldoor prettig en gezellig verteld, en, zonder in journalistieke bravoure te vervallen, toch onafgebroken het besef wekkend dat de schrijver het zelf alles moet hebben meegemaakt.

Ook zijn laatste werk ‘Mario Ferraro's ijdele liefde’ is reisbeschrijving plus roman, of... roman plus reisbeschrijving; - men weet waarlijk niet welke van beide hier het eerst of het laatst genoemd moet worden, want het verband is zóó natuurlijk, zóó vanzelfsprekend, zóó sterk en zóó zuiver, dat ze van het begin tot het einde een onverbrekelijke eenheid vormen. Dit is des te meer te waardeeren omdat er zeer gemakkelijk een lichte tegenstelling had kunnen ontstaan, want de dingen van de reis (het schip, het wisselend landschap, het vreemde volksleven) zijn alle met een zekere realistische zakelijkheid geteekend, terwijl er in den roman, in de geschiedenis van Mario's liefde, in den wonderen gang van zijn noodlot, een goed stuk romantische fantasie schuilt. De eerste hoofdstukken zijn, voor mijn gevoel, de beste van het geheele boek. Ik heb er bij moeten denken aan Francesco Campana en aan Heyse's Arrabbiata; er leeft in deze Mario Ferraro iets van het roerend-jonge en van de teedere verwondering-over-het-leven dat Francesco bezit, - en in het meisje dat hij bemint, broeit dezelfde duistere Italiaansche felheid als van l'Arrabbiata. Daarbij komt ook nog de achtergrond waartegen deze menschen zich bewegen: de Italiaansche natuur en het Italiaansche volksleven, welke beide in het boek van Fabricius niet minder suggestief en kleurrijk geteekend staan dan bij de Schartens en bij Paul Heyse. Mario zwerft met zijn bootje over de zee rondom Capri om er aan de vreemde toeristen ‘de blauwe grot’ te laten zien; - de beschrijving van die grot, en dan hoe er Mario zwemmen gaat, onder de rots door, zijn lenige, strakke, bruine lijf uit het volle zonlicht in het blauwe schijnsel der grotgewelven..., het is van een bijna ontstellende plastische kracht. - En welk een plezier beleeft de lezer later aan het leven op het groote schip, de verschillende kostelijke typen onder de derde-klas reizigers; het is een kleine gemeenschap op-zich-zelf met eigen rechten, eigen plichten en bovenal: met een eigen wijze van pretmaken. Ook in Zuid-Amerika wordt het leven van Mario Ferraro vol romantisch avontuur, het is bijna het onderwerp van een ordinaire film, en toch leest ge het boek in strakke aandacht achter-elkaar uit.

Johan Fabricius doet niet aan mooi-schrijverij en niet aan modernisme. Hij vertelt maar om het plezier van het vertellen zelf en juist daardoor doet hij het goed, prettig, vlot en boeiend. De suggestie

[p. 138]

van zijn werk ligt in de aldoor aanvoelbare liefde welke er achter schuilt, en daarbij beheerscht hij de techniek van het vak strakker en gemakkelijker dan eenig jong, Hollandsch schrijver van onzen tijd. Hij bezit de volledige outillage tot het groote, epische kunstenaarschap; - in hoeverre hij dat kunstenaarschap bereiken zal, wordt in de toekomst bepaald door de waarde van hetgeen hij ons... te zeggen zal hebben.

Herman Poort