Critisch Bulletin. Jaargang 1

[p. 129]

[Nummer 8]

Hollandsche litteratuur in den vreemde

Rudolf Lonnes. Niederland. 15 junge flamische u. Holland. autoren.
(Deutscher Brücke-Verlag, Duisburg).

Van het bestaan eener Hollandsche litteratuur heeft men in Rusland, Italië, Amerika, Scandinavië vrijwel geen vermoeden. In Frankrijk of Duitschland, waar men in het algemeen weet, dat Holland een onafhankelijk land is met een eigen taal, veronderstelt men er ook wel het bestaan eener litteratuur, die er dan echter ten eenenmale onbekend is en blijft. In Duitschland kan het nog wel eens gebeuren, dat men U naar ‘Dekker’ vraagt, dan blijkt Multatuli bedoeld te zijn, soms heeft men ook gehoord van Henriette Roland Holst en Van Eeden. Tegenwoordig leest men er buitendien Felix Timmermans en kan men tot op de onwaarschijnlijkste stationnetjes in de kiosk ‘Die Coornvelts’ vinden. De jonge Fabricius heeft op het oogenblik in Duitschland meer succes dan in zijn eigen land. In Amerika en Engeland, trouwens ook wel in andere landen, wordt soms Couperus gelezen. Voor het overige is de Nederlandsche litteratuur in den vreemde vrijwel volslagen onbekend. Ons land ontleent zijn bekendheid, behalve aan ons Indië en in wetenschappelijke kringen aan een aantal vermaarde geleerden, aan Volendam en de bollenvelden, aan den Vliegenden Hollander en aan dokter v.d. Velde. Wij hebben een koningin, hebben iets met België gehad, organiseerden behoorlijk de Olympiade, Fokker was een Hollander, Mengelberg - er daagt nog wel iets meer, als U in de hall van het hotel met den beleefden vreemdeling wat langer over Uw vaderland doorpraat. Men gelooft U echter niet en glimlacht om Uw beminnelijk naïeve vaderlandsliefde, als U het waagt te beweren, dat onze dichters, Van de Woestijne (Wie sagen Sie? Ist das ein komischer Name!) Leopold, Boutens volstrekt niet de minderen zijn van Rilke en Valéry. Duitschers meenen trouwens hardnekkig, dat Hollandsch ‘eine Art platt-Deutsch’ is; het klinkt ‘lustig’, in beleefde gevallen ‘hübsch’, meestal ‘zum Totlachen’. Een pijnlijke toevalligheid is trouwens de gelijkenis van sommige onzer woordvormen met het platte Berlijnsch. Begaat U dus maar niet de onvoorzichtigheid te verzekeren, dat de lyriek in dat taaltje de laatste dertig jaren door geen der groote Europeesche landen overtroffen is. Vooroordeelen zijn meestal onherstelbaar. En het boek van Rudolf Lonnes zal dus wel weinig of

[p. 130]

geen verandering daarin brengen. Maar zijn verschijning is daarom niet minder belangrijk. Want wie hooren wil, hoore: zij, die voor verandering van meening door hun (overigens met het bereiken van den volwassen leeftijd maar zelden bewaarde) soepelheid van geest ontvankelijk zijn gebleven, zullen door dit boekje een ontdekking doen. Rudolf Lonnes brengt aan Duitschland iets anders dan Timmermans en Ammers-Küller.

Van 15 jongere Nederlandsche schrijvers geeft Lonnes in zijn boek een aantal voortreffelijke vertalingen, proza en poëzie. Het verschijnt eenigszins zonderling in een serie ‘Dichtung Deutscher Landschaften’, zij het dan als ‘Sonderband’, waardoor de bedaarde annexatie eenigszins verontschuldigd wordt. Verder is het ontbreken eener korte inleiding, die het verband zou aangeven der hier vertegenwoordigde jongere generatie met een wat oudere generatie, waarvan men het bestaan nu zelfs niet zal vermoeden, het eenige, geringe bezwaar, dat tegen dit uitnemende werk is in te brengen. Rudolf Lonnes heeft met een bewonderenswaardige kennis onzer taal, met de uiterste nauwkeurigheid en een voor het persoonlijk timbre van elken dichter ongemeene gevoeligheid zijn moeilijk werk volbracht. Hij is zijn origineel steeds op den voet gevolgd en heeft niettemin een zeer natuurlijke beweging in zijn Duitsch weten te behouden, dat onder den dwang der vertaling niet heeft geleden. De Hollandsche poëzie werd poëzie in het Duitsch met behoud van het oorspronkelijk karakter.

Het boek geeft een duidelijk beeld en vrijwel volledig overzicht der jonge litteratuur in ons land. Buiten schuld van den schrijver ontbreken Helman en Den Doolaard, ook mist men Du Perron, voor het overige vindt men er alle jongere schrijvers bijeen, verdeeld in drie groepen: de Vlamingen, de onafhankelijke Hollanders, de Katholieken. De keus is bijna steeds karakteristiek. Noode mist men echter bij Slauerhoff een zijner vrouwengestalten, van Van Ostayen ware nog iets toe te voegen geweest van zijn schampere, baldadige, melancholische ironieën en muzikaal-poëtische experimenten. Vrijwel volledig leert men echter door dit boek het karakter der nieuwe Nederlandsche litteratuur kennen. Het is van groot belang, dat eindelijk een zoo moeilijke poging als deze is ondernomen. Het is van groot belang, dat er een tegenwicht wordt geboden tegen de slechte en oppervlakkige keuze uit Nederlandsche auteurs, waar de Duitsche boekenmarkt op het oogenblik mee geurt.

Den laatsten tijd is herhaaldelijk de vraag naar de mogelijkheid van vertaling van Nederlandsche litteratuur ter sprake gekomen. Mocht het ooit van praten tot doen komen, wat niet zoo heel waarschijnlijk is, dan is het te hopen, dat de keuze der te vertalen werken in

[p. 131]

bevoegde handen komt. Men zou met het meerendeel onzer gangbare litteratuur ons prestige meer schade doen dan een dienst bewijzen. Onze romanlitteratuur staat nu eenmaal sinds jaar en dag ver bij de belangrijke romans in het buitenland ten achter. Er is bijna geen roman bij ons, die de proef eener vertaling kan doorstaan, het meeste zou verbleeken, klein en geborneerd blijken, zoo niet nog erger. Er is allerlei aardig werk, dat toch van alle ruimere cultureele beteekenis is gespeend. Onze romans zijn voor vertaling of te locaal van karakter (De Man, wiens ‘Wassende Water’ juist in het Duitsch is verschenen, en Coolen) of zij zijn ondanks fijnheid van teekening en algemeenheid van probleemstelling toch te weinig bijzonder, om in het buitenland ook maar eenigszins de aandacht te kunnen trekken; ook het beste werk van Boudier-Bakker en Top Naeff zou tusschen de belangrijke buitenlandsche romans in het niet zinken. Er is geen reden het buitenland iets te bieden, waarvan het zelf al beter voorzien is. Zelfs auteurs van sterk persoonlijken toon en oorspronkelijke geestesgesteldheid als Van Genderen Stort en Van Vorden vallen geheel weg naast de belangrijke Duitsche en Fransche romanciers. Het weinige proza der jongeren, dat hier in vertaling wordt geboden, heeft ongetwijfeld gebreken, het is mager en smal (en de Duitsche lezer weet dan nog niet eens, hoe schaarsch het is; bij verscheidenen is er geen sprake van een keuze maar van hun eenige prozaprestatie), het doet in elk geval ons land geen oneer aan en Slauerhoffs Larrios is zeker iets bijzonders. Men zal, als men ooit tot vertaling van anderen overgaat, uiterst voorzichtig en select te werk moeten gaan. Het eenige, dat uit de Nederlandsche litteratuur voor vertaling in aanmerking komt, zou wezen: een groot deel van het werk van Couperus (deels reeds vertaald) en van Van Schendel, eenig proza van Van de Woestijne, desnoods ondanks de sterk locale kleur een werk van Streuvels (Deledda wordt immers ook vertaald), wat vertellingen van Buysse, Ik en mijn speelman e.a. verhalen van Aart van der Leeuw, Van Elschots Lijmen bijv., dat met geen ander boek te vergelijken is (een op zichzelf reeds zeldzame verdienste), Slauerhoff, Vermeulen, Ter Braak, en het een of ander van Helman en Kuyle.

Daarmede zou men het buitenland een niet rijke maar curieuse oogst aanbieden, waar, vrees ik, weinig nog aan toe te voegen valt. In Nederlandsch proza zijn verder alleen dingen van algemeene cultureele beteekenis geschreven door persoonlijkheden, die niet in engeren zin tot de litteratuur behooren: Huizinga, Bierens de Haan, Bolland.

Rudolf Lonnes heeft de Nederlandsche litteratuur een grooten dienst bewezen, door Duitschland een deel onzer jongere lyriek

[p. 132]

vooral, die door de Duitsche niet overtroffen wordt, in vertaling aan te bieden. Het is te hopen, dat hij zijn belangrijk werk zal kunnen voortzetten met vertalingen uit de poëzie der generatie, die aan deze voorafgaat: Bloem, Buning, Nyhoff, Roland Holst en anderen. Het is bovendien te hopen, dat over enkele jaren onze litteratuur ook meer belangrijk proza ter vertaling aan te bieden zal hebben. Op het oogenblik wordt met een daad als die van Lonnes meer voor de cultuur van ons land gedaan dan door de meeste onzer romanciers.

Anthonie Donker