Critisch Bulletin. Jaargang 1

Een Franschman over Byron

André Maurois. Byron, 2 volumes. Grasset. 1930.

Hoeveel jaren bleven, na Byron's eerste glorie, zijn gedichten niet ongelezen? Wij weten het, en Maurois zegt het weer in zijn voorrede: Shelley en Keats en later Swinburne verdrongen Byron. Te vergeefs verdedigde Matthew Arnold hem, ijdel bleek zijn profetie dat in 1900, wanneer men de roemvolle namen der eeuw zou noemen in Engeland, Byron's naam de eerste zou zijn. Men oordeelde Byron steeds naar gedichten als ‘The Corsair’, ‘The Giaour’ - gedichten die hij zelf veroordeeld had - en wierp hem weg. Men zocht hem niet in de laatste zangen van Don Juan, den derden zang van Childe Harold, in zijn korte lyrische gedichten, Prometheus en zijn bewonderenswaardige dagboeken. Als wij er nog bijvoegen: zijn brieven, dan weet hij, die door Maurois' Byron zich weer getrokken voelt tot het werk van den dichter, de bladzijden te vinden waar geen teleurstelling hem wacht. -

‘Ariel’ (het leven van Shelley), ‘Disraeli’ hadden, trots felle aanvallen, trots verwijten van plagiaat, den naam van Maurois als biograaf gevestigd. Dat ‘Byron’ met zooveel reclame werd aangekondigd was volmaakt onnoodig. Ook zonder deze reclame zou het boek zijn weg hebben gevonden en het zou een blijde verrassing zijn geweest, dat dit boek de beide andere overtreft. Het is meesleepend en er zullen weinig menschen te vinden zijn, die deze meer dan 700 bladzijden niet in een paar dagen uitlezen. Maurois heeft eenige bezwaren die men tegen ‘Ariel’ had, hier weten te voorkomen. Een groot bezwaar was dat er in dit dichter-leven te weinig plaats was ingeruimd aan het werk van den poëet. De juistheid van dit bezwaar erkende Maurois: aan Byron's werk is meer aandacht gewijd, met tact heeft Maurois natuurlijk vooral gekozen wat op Byron's leven betrekking heeft, verscheiden gedichten heeft hij vertaald, en gelukkig vertaald, al oordeelt hij dat een proza-vertaling geen idee geeft van de wonderbare samenstemming van zin en rhythme, waardoor zich het genie van een dichter openbaart. Hij

[p. 122]

heeft, vooral uit de periode van Byron's groote dichterlijke productie, ettelijke fragmenten in rhythmisch proza overgebracht.

Tusschen 1830 en 1912 is er - merkwaardig genoeg - geen uitvoerig ‘Life and letters’ van Byron verschenen. In 1830 het boek van Moore, in 1912 dat van Ethel Colburn Mayne. Zij voelde het als ‘een roeping’ dit leven te beschrijven, al was zij - men ziet haar glimlach bij het neerschrijven dier woorden - ‘een vrouw’. Had Byron niet over Lady Morgan geschreven: ‘You should recollect that she is a woman: though, to be sure, they are now and then very provoking, still, as authoresses, they can do no great harm.’ Hoe scherp dit oordeel ook zij, zou hij dezelfde toegeeflijkheid voor haar gehad hebben? vraagt Miss Mayne ondeugend.

Haar studie over dit leven vulde zij aan met ‘The life of Lady Byron’ (1929). De verhouding van Byron tot zijn vrouw, vooral in verband met zijn verhouding tot zijn halfzuster Augusta Leigh, was in vele opzichten raadselachtig gebleven. Zoowel Miss Mayne als Maurois hebben voor hun boek gebruik mogen maken van de ‘Lovelace Papers’, waardoor vele dingen duidelijker zijn geworden. Hoffelijk heeft Maurois met het uitgeven van zijn boek gewacht totdat het werk van Miss Mayne was verschenen, maar hij heeft nu ook weer dankbaar gebruik gemaakt van haar nasporingen. Door de documenten waarover Miss Mayne mocht beschikken - o.a. Lady Byron's dagboek - is een heel ander licht gevallen op Byron, niet in zijn voordeel, wat betreft de verhouding tot zijn vrouw. Minder fel dan Miss Mayne is Maurois in zijn oordeel over Byron: al terstond in de voorrede zegt hij: ‘On a souvent cherché à opposer Lord Byron et sa femme l'un à l'autre comme s'il était nécessaire que dans un mariage manqué il y eût un coupable. Lord et Lady Byron avaient tous deux des défauts irritants et de hautes vertus. Ils n'étaient pas faits pour une vie commune, mais on verra par les textes que je cite qu'ils avaient fini par se rendre une mutuelle justice avec plus de lucide sérénité que leurs champions posthumes.’ Wat de verhouding tot Augusta betreft, waarover zooveel te doen is geweest: aan de werkelijkheid dier liefde kan men niet meer twijfelen na de publicatie van ‘Astarte’ (door den Earl of Lovelace; nieuwe editie in 1921), na de brieven van Lady Melbourne, na Miss Mayne's boek. Alleen: Maurois vindt deze ‘incest’ een vrij denkbeeldige misdaad; Augusta was zijn halfzuster, maar hij had haar bijna nooit gezien vóor het oogenblik waarop, in 1813, hij haar ontmoette en liefkreeg. Heeft niet Byron zelf door de beschouwing ervan zijn ‘fout’ in ‘misdaad’ omgezet? Had hij zich niet altijd voorbeschikt gevoeld voor een gevaarlijken hartstocht? Stamde hij niet af van de Byron's, de Gordon's, wier historie even verschrik-

[p. 123]

kelijk was als die der Borgia's? Hij moest zich schuldig achten en er genot in vinden zich schuldiger te achten dan hij het werkelijk was. Augusta - naar het schijnt: de eenige vrouw die hij oprecht heeft liefgehad - dacht er anders over. Zij wilde niet met Byron ‘se pencher sur leur crime. Elle s'échappait, d'un mouvement adroit et souple, et essayait de le faire rire.’ ‘Elle était de ces femmes qui croient que, si l'on a cessé d'y penser, un passé déplaisant est annulé.’

Dit zijn vrijwel de ‘problemen’, die in dit boek ter sprake zijn gekomen en helder en met intuìtief begrijpen door Maurois zijn behandeld. Hij prijst in een aanteekening (I blz. 363) ‘une interprétation psychologique très pénétrante de cette période (nl. de liefde voor Augusta)’ van Charles Dubos in zijn ‘Byron et le besoin de la fatalité’. Maar hoe belangwekkend het boek van Dubos ook zij, een scherp verschil is er tusschen de lange uiteenzettingen van Dubos, en de korte, heldere van Maurois. Minder uitvoerig ook, maar toch niet veronachtzaamd, komt de ‘fatalité’ ter sprake.

Men heeft gezegd dat een levensbeschrijving van Byron is ‘The love-affairs of Byron’. Miss Mayne is (I. p. 296) (‘the most foolish and shallow of the many judgments in that sort which have been delivered upon him’) hiertegen fel opgekomen en zegt o.a. ‘woman never really mattered in his apparent life; in his unapparent life, she mattered more than anything else’. In elk geval: men heeft dus wel degelijk ermee te rekenen. De gecompliceerdheid van Byron komt heel sterk uit in zijn verhoudingen tot de vrouwen die hij heeft liefgehad, vrouwen die zoo gansch verschillend van elkaar waren en in de teekening van de nuances dier gecompliceerdheid is Maurois voortreffelijk geslaagd. Neem Caroline Lamb en Frances Webster, Lady Oxford, Augusta, Marianna Segati, Margarita Cogni, Teresa Guiccioli. Telkens is hij anders. Was zijn houding tegenover Frances Webster teederheid of een gril? ‘Was het een vergissing?’ vraagt Maurois. ‘Was hij dupe van de beste gevoelens die hij ooit had ondervonden? Het is mogelijk en zonder twijfel zou Lady Melbourne weer zeggen dat hij de vrouwen niet kende. Het deed er weinig toe: hij beweerde niet ze te kennen. Voor de eerste maal sinds langen tijd was hij tevreden over zichzelf.’ Dit hoofdstukje over Lady Frances is voortreffelijk van toon, maar - zoo is het toch eigenlijk met het heele boek. - De beide Venetiaansche maítressen geven een gansch anderen toon aan de kleurige hoofdstukjes ‘La ville-feé du coeur’ en ‘Palazzo Mocenigo’, waar Maurois natuurlijk terecht gebruik heeft gemaakt van Byron's amusanten brief dien wij bij Moore (IV. blz. 113) vinden.

Dat Teresa Guicioli dezen gecompliceerde niet heeft begrepen, dat

[p. 124]

zij - de vrouw die hem beminde en door hem bemind werd - later het onbenullige boek ‘Byron jugé par des témoins de sa vie’ heeft kunnen schrijven, het heeft de ergernis gewekt van Barbey d'Aurévilly. Zijn minachting voor de ‘bas-bleus’ heeft hij niet scherper uitgesproken dan in het artikel over haar, maar daarin ook... zijn bewondering voor Byron ‘multiface, multicolore et multiforme... Le caractère de ce singulier génie, c'est d'être profond et mobile sont à la fois, - quelque chose comme un arc-en-ciel sur un gouffre’...

Ongetwijfeld: zijn ‘Mobilité dans la profondeur’ is ‘la caractéristique géniale et humaine’ van Byron. Natuurlijk geldt deze gecompliceerdheid niet alleen waar het de vrouw betreft. Ook in andere opzichten waren er allerlei kanten aan zijn karakter, die de menschen in verrukking brachten, ergerden, hem deden liefhebben of haten. Dit is bekend maar weer helder in het licht gesteld door Maurois. Bijna ieder mensch is gecompliceerd, bijna ieder mensch vindt in zichzelf, wellicht in kiem, Byron's deugden en ondeugden, maar bij dezen genialen mensch openbaart zich alles heftiger en ontstellender en verrukkender. Byron geeft ons ‘in an overwhelming way, the desire of life, the enjoyment of life, and the sense of life's deceit, as it vanishes from between our hands, and slips from under our feet, and is a voice and no more.’ Dit zijn woorden van Arthur Symons, die in schitterende bladzijden in zijn ‘Romantic movement in English poetry) over Byron schreef, bladzijden die men met genot en bewondering zal lezen.

Maurois' boek boeit van het begin tot het einde. Het is rustig, goed gedocumenteerd, uitstekend van compositie, zonder malle geestdrift, toch met warmte geschreven, vol fijne opmerkingen. Het beeld dat hij ons van Byron heeft gegeven zal moeilijk te verbeteren zijn.

N.J. Beversen