Critisch Bulletin. Jaargang 1

[p. 92]

De koelie's van Wilhelm de Tweede

Het is de verdienste van Erich Maria Remarque den onbekenden Soldaat het woord te hebben verleend. Theodor Plivier laat thans in zijn boek ‘des Kaisers Kulis’ (Malik Verlag Berlin) den onbekenden Matroos aan het woord komen. Hij heeft zelf als matroos jarenlang op tallooze Duitsche schepen gevaren, alle zeeën doorkruist, alle havensteden bezocht, in den oorlog op talrijke onderzeeërs en torpedos gediend, de slag in het Skagerrak meegemaakt en dienst gedaan op het officieele kaperschip ‘Wolf’, dat 444 dagen de Atlantische Oceaan onveilig maakte.

Voor het eerst wordt ons de rol der Duitsche vloot in de wereldoorlog geschilderd: haar ontoereikende pogingen de Engelsche vloot te vernietigen, de toenemende ontevredenheid onder de matrozen, de stomme verwaandheid der officieren, het uitbreken der revolutie, het lot der matrozen Köbis en Reichpietsch, die in Augustus 1917 ter dood veroordeeld werden en gefusileerd, tenslotte de wanhopige poging deze vloot ‘in eere’ te laten ondergaan.

De titel van dit boek geeft een nauwkeurig beeld van de inhoud. Deze Duitsche matrozen waren in werkelijkheid koelies, enkel werktuigen van een misdadige marineclique, die slechts op eigen roem bedacht was en wier machtsbesef aan waanzin grensde. Bij het uitbreken van den oorlog was reeds na enkele weken gebleken, dat de meeste Duitsche schepen tegen de Engelsche vloot weinig zouden kunnen uitrichten. De officieren meenden dit gebrek te kunnen verbergen door: ‘Kleiderappel, Geschützappel, Gewehrappel, Stiefelappel’, en dergelijke vertooningen meer, die de matrozen, die op deze schepen ten doode opgeschreven waren, nog meer verbitterden. Expedities vonden plaats doch steeds was het resultaat alleen duizenden dooden. Bij vijftig tegelijk werden in die dagen in Wilhelmshaven de lijken der matrozen op kolenkarren geladen en gezamenlijk ter aarde besteld; duizenden anderen dienden de visschen der Noordzee als voedsel.

Meent misschien een dezer officieren, een geschiedschrijver of de een of andere verblinde nationalist, dat dit alles anders geweest is, dat de Duitsche vloot tóch groote overwinningen behaalde, deze schepen technisch tóch uitmuntend waren, de matrozen tóch als menschen (en niet als koelies) behandeld werden - hem geeft Theodor Plivier ten antwoord: ‘ich bin doch auch dabei gewesen. Gemustert A.G. 1914, II Matrosen Division Wilhelmshaven 5 Kompanie, No. 143. Am Bord seiner Majestäts Himmelfahrtsdampfer Nr. VIII’.

(‘Himmelfahrtsdampfer’ noemde men in den volksmond deze

[p. 93]

schepen, wier bemanning meestal een jammerlijken dood vond). Plivier beschrijft, hoe zijn schip op zekeren dag in de verte een Engelsch schip bemerkte. ‘Wenn der da drüben seine erste Salve feuert, jumpe ich über Bord,’ erklärt Jan Genz. Het gevaar gaat voorbij, de Engelschen bemerken hen niet. ‘Bülow wendet sich an Jan: 'das mit dem Ueberbordjumpen, da hast du doch nichts von!’

‘Das nicht. Aber die anderen sollen da auch nichts von haben und kein Reklame damit machen.’ Hier begrijpt men hoe een oproer onder deze matrozen moest uitbreken en niet uitblijven kon. Overal in dit boek hooren we de vraag: ‘warum?’ ‘Für wen soll ich meine Haut zu Markt tragen?’ - ‘Wozu soll ich nun wieder zwischen die Mienenfelder gehen, aus denen ich doch nur mit 10% Chance lebendig herauskomme?’ - ‘Aber was, wenn der Krieg alle ist? Wenn Deutschland gewonnen hat? - Mein Seesack ist nicht grosser geworden. Schwindel sage ich dir!’

Plivier is matroos en heeft terecht geen lust zich een blad voor den mond te nemen: ‘Das vor dem Schiff liegende Werftpissoir ist den ganzen Tag über in Betrieb. Mit der anschlieszenden Latrine ist Platz für fünfzig Mann. Aber die Zeiten, in denen man hier gemütlich sitzen konnte, sind vorbei. Man hat die Brillen umgebaut und sie in einem ansteigenden Winkel van 45 Grad aufmontiert. Niemand sitzt länger als er musz. Die Beine tun weh, und bei der geringsten Bewegung stöszt der harte Rand hinten ins Kreuz. Diese schiefen Brillen, wer hat die wohl ausgeknobelt? Irgend ein wild gewordener Admiral! Wir haben ja ein ganzes Schock van dieser Serie rumrennen! Scheiszhausbrillen konstruieren sie, aber die Lafettierung der Turmgeschütze? Nach dem Doggerbankschlacht haben sie daran rumgepfuscht. Nur einen Kilometer haben sie gewonnen.’

Tragisch vooral de schildering van de verpletterende nederlaag bij het Skagerrak. Ook hier verloren duizenden zeelieden hun leven. Het hoogtepunt van dit boek is echter het relaas van het misdadige ondernemen: ‘die Hochseeflotte in Ehren untergehen zu lassen’. ‘Fünftausend Seeoffiziere, auf die Flagge vereidigt! Bei rauschenden Festen mit gefüllten Secktgläsern in den Händen haben sie unzählige Male wiederholt, für Flagge und Kaiser das Leben einsetzen zu wollen. Fünftausend Admiräle, Kapitäne, Offiziere! Nur drei verteidigten ihre Fahne.’

Een revolte onder de matrozen kon onder deze omstandigheden niet uitblijven. Plivier schildert dit oproer, waaraan hij deelnam. Hij geeft de feiten weer, na van te voren de oorzaken geschilderd te

[p. 94]

hebben en laat de personen zelf optreden. De opdracht van het boek luidde dan ook: ‘in memoriam Alwin Köbis, Heizer auf S.M.S. “Prinzregent Luitpold”, Max Reichpietsch, Obermatrose auf S.M.S. “Friedrich der Grosze”. Am 25 August 1917 vom Marine - Kriegsgericht Wilhelmshaven zum Tode verurteilt. Am 5 September auf den Schieszplatz Wahn im Kgl Gouvernement Köln von einer Rotte Landsturmmänner erschossen.’

Waarom deze beide matrozen (en met hen duizenden anderen) protesteerden tegen dit regiem en dit protest noodzakelijk geworden was, kan men in het boek van Plivier uitvoerig lezen. Het relaas van hun proces en hun executie kan men lezen in een ander werk dat een andere matroos er over schreef. (Hans Beckers: ‘Wie ich zum Tode verurteilt wurde’, Oldenburg Verlag Leipzig). Hier lezen we een uitspraak van een der rechters in dit proces Dobring, die tegen Beckers zeide: ‘mit wahrer Freude werde ich Ihrer Hinrichtung beiwohnen.’ (Apropos: leeft deze heer Dobring nog? Is hij nog rechter?)

Na de lectuur dezer beide boeken: het epos van Plivier en de brochure van Beckers - bemerken we dat deze werken ons veel vertelden van een wereld, die bedrogen en mishandeld, onderdrukt en belogen werd. Deze beide boeken werden door twee matrozen geschreven - door twee koelies.

Doch uit de wereld dezer koelies laaide in Duitschland het eerst het verzet op tegen de regeering van Wilhelm II.

Nico Rost