Critisch Bulletin. Jaargang 1

Een Duitscher over Byron

Kasimir Edschmid: Lord Byron, Roman einer Leidenschaft, Paul Zsolnay Verlag, Berlin 1929

De roman van den bekenden schrijver Edschmid dien wij met moeite en volharding ten einde hebben gelezen geeft ons een geromanceerde visie op eenige levensfragmenten van den Engelschen dichter Byron. Wij schrijven ‘levensfragmenten’, want van een biographie in de geijkte beteekenis van het woord is geen sprake. Edschmid heeft uit Byrons leven een reeks momenten gelicht, die hem karakteristiek leken voor den schrijver van Childe Harold. Hij heeft getracht deze fragmenten aan elkaar te lijmen om zoo een soort continuïteit, onmisbaar voor den loop van het verhaal, te scheppen. Dit is hem mislukt: de stukken vormen geen geheel. En niet alleen vormen zij geen geheel uit biographisch oogpunt; zij zijn veelal niet dienstbaar aan, noch organisch verbonden met het gegeven dat Edschmid tot het centrale thema van zijn boek heeft willen maken: Byrons liefde voor zijn gehuwde halfzuster, Mrs. Augusta Leigh. ‘Roman einer Leidenschaft’ heeft de schrijver zijn boek genoemd, aldus het accent leggend op de eenige rijpe, diep-gaande passie, die Byron in zijn veelbewogen bestaan schijnt gekend te hebben. Edschmid heeft dus de verhouding tusschen broer en zuster, in velerlei geschriften slechts terloops behandeld of voorzichtig aangeduid tot den hoofdschotel van zijn boek gemaakt. Om aan deze verhouding het door hem gewenschte relief te geven veroorlooft Edschmid zich over Byrons andere liefdes wel buitengewoon vluchtig heen te glijden, haar te zeer beschouwend als bijkomstigheden waaraan niet veel beteekenis is toe te kennen. Kenmerkend komt dit bij voorbeeld tot uiting wanneer hij Byrons jeugdliefde voor Mary Chaworth beschrijft. Zij die het leven van Byron kennen weten hoe veel dit meisje in zijn jeugd voor den dichter heeft beteekend, hoe hij tijden lang geheel van haar was vervuld. Niets van dit alles bij Edschmid: hij verminkt het oorspronkelijke gegeven tot een episode waaraan geen enkele blijvende beteekenis is toe te kennen. Zoo veroorlooft hij zich ook Byrons huwelijk met Anna Milbanke, geheel ter zijde van de waar-

[p. 90]

heid, voor te stellen als een manoeuvre van den dichter om zijn financiën weer op peil te brengen en als middel om de aandacht van Augusta af te leiden, aldus haar reputatie reddend (in werkelijkheid heeft Byron nooit veel gedaan om Augusta's naam te ontzien: hij placht er integendeel behagen in te scheppen door allerlei dubbelzinnige opmerkingen en aanduidingen de aandacht op de door hem en haar gepleegde ‘zonde’ te vestigen). Ook treedt hij geheel buiten hetgeen werkelijkheid was, wanneer hij het doet voorkomen of het huwelijk den beiden geliefden (Anna en Byron) een geschikte gevel leek om ongestraft hun verhouding te prolongeeren. Zoo zien wij Augusta, als Annabella (‘Bel’) haar kind verwacht en zich moeilijk kan bewegen, naar Byrons slaapkamer sluipen. Dit is geheel verdichtsel: op grond van de beschikbare documenten (Lady Byron's dagboek, Augusta's brieven - men leze in dit verband het boek van Miss Ethel Colburn Mayne: The Life of Lady Byron, Constable, London 1929) is komen vast te staan dat van eenige lichamelijke verhouding tusschen Byron en zijn halfzuster na het aangaan van zijn huwelijk geen sprake meer is geweest. Zoo verdraait Edschmid de feiten: wij gaven slechts enkele voorbeelden. Nu zou hem dit natuurlijk in het geheel niet zwaar behoeven te worden aangerekend, zoo het hem gelukt was Augusta's en Byrons liefde tot een kunstwerk, tot een ‘roman’, om te smeden. Maar dit is niet gebeurd. Niet alleen hebben, gelijk wij reeds opmerkten, de levensfragmenten, die aan de liefde van Augusta en Byron relief moeten geven, geen organisch verband met het centrale thema (zeer sterk is dit bijvoorbeeld het geval met het derde deel van Edschmid's boek dat Byrons verblijf in Italië en Griekenland beschrijft en waar de figuur van Augusta slechts een heel enkele keer en dan nog terloops op den achtergrond verschijnt), maar de behandeling van het hoofdgegeven zelf kan ons slechts matig bekoren. Wel zijn er enkele fragmenten in die even onze aandacht trekken en ons even ontroeren (wij noemen er één: wanneer Byron door een toeval, vóór dat hij haar lief krijgt, Augusta's lichaam naakt onder de douche ziet), maar als geheel gaat van Edschmids constructies weinig menschelijke ontroering uit. En toch had deze auteur hier een gegeven onder handen dat hij tot een bloem van bijzondere, tragische schoonheid had kunnen omtooveren. Want er is iets tragisch in deze liefde, die bij Byron (wie kan zonder geroerd te zijn de ‘Stanzas to Augusta’ lezen?) zoo diep ging en bij haar zoo snel verzwakte? Toen Byron Engeland verlaten had bleef hij nog lang vervuld van Augusta: één woord van haar ware voldoende geweest om Childe Harold, den zwerver, naar het verfoeide Engeland te doen terugsnellen. Zij, een zwakke vrouw aan wie iedere ware ernst ontbrak, sprak dat woord niet, noch

[p. 91]

reisde zij naar hem toe. Zij hield hem liever op het Continent en accepteerde voor hare correspondentie met den broeder, vol van oppervlakkige mededeelingen, de haar door de verbeteringszuchtige Lady Byron opgelegde censuur. George Byron die door allen werd verlaten, moest in het buitenland beseffen dat ook zijn zuster's hart, dat hij onvervreemdbaar dacht, ànders voor hem was gaan kloppen. Het moet hem zwaar gevallen zijn te berusten. Deze tragiek die aan de stervende liefde van broeder en zuster zulk een schoon en roerend accent geeft, is door Edschmid geheel verwaarloosd. Hij noemt zijn boek wel ‘Geschichte einer Leidenschaft’ maar geeft van dezen hartstocht, dien hij pretendeert geheel te beschrijven, vaak niet meer dan eenige uiterlijke aspecten. Edschmids boek is dan ook een mislukt werk: zijn romantiseeren is niet meer dan een eigenmachtig verdraaien der feiten zonder dat iets anders bereikt wordt dan een hinderlijk samenraapsel voor onnatuurlijke samenspraken en gebeurtenissen. Edschmid heeft getracht een soort droog-sportieven geest in zijn boek ten toon te spreiden die in hooge mate irriteerend aandoet. Wij citeeren bevoorbeeld de titels van enkele hoofdstukken: ‘Es wird mit Pistolen zum Lunch serviert’, ‘Er boxt und hängt den Spiegel zu’, ‘This is not sporting’. In dit kader passen dan de droge dialogen die Edschmid in grooten getale produceert. Al deze dialogen zijn op effect berekend en hebben niets met eenige werkelijkheid gemeen. Wanneer één van de protagonisten den ander iets belangrijks heeft mede te deelen kan dit nooit plaats vinden, omdat de toegesprokene stereotiep opmerkt, dat zij of hij eerst een bad moet nemen - en dergelijke kunstjes meer. Uitermate hinderlijk zijn ook de door Edschmid uitgezochte, eeuwig herhaalde benamingen. Byron heet ‘Georgy’, zijn moeder ‘Die Krähe’ (voor haar en ons is hij gedurende zijn eerste jeugd ‘Der Kleine Hund’), Hobhouse, Byrons vriend bestaat niet anders dan als ‘Hobby’, Shelley, de ‘godslasteraar’ verschijnt in Italië als ‘Shey’ ten tooneele. Edschmid maakt dezen Engelschen dichter, die alleen optreedt om met ‘Georgy’ pistool te schieten en om te verdrinken, tot een pias, tot een marionet. - Trouwens alle personen van Edschmids roman zijn niet meer dan marionetten in een meer of minder ‘sportief’ jasje gestoken. En zij worden dan nog gehanteerd door een speler die het kruishout maar matig meester is.

Kort geleden had ik gelegenheid het in dit jaar over Byron verschenen boek van den Franschman André Maurois te lezen. Wanneer men deze spannende, evenwichtige, in elk detail verantwoorde, niet-geromanceerde biographie leest, zal de lezer weten wat Edschmids ‘Byron’ waard is.

J.F. Otten

Bespreking van Maurois' Byron in het volgend nummer.