Critisch Bulletin. Jaargang 1

Kessel en Rusland

Joseph Kessel: la Rage au Ventre.
Uitg. van de Nouvelle Société d'Edition, Parijs, 1930.

Joseph Kessel is een der zuiverste romantici van het oogenblik. Van de romantiek vertoont hij alle bekende karaktereigenschappen: een sterke, soms achter cynisme zich schuilhoudende overgevoeligheid; liefde voor de ‘couleur locale’ en vooral dien onstelpbaren dorst naar het excessieve. De gemoederen van zijn helden zijn altijd heftig, paroxystisch; zijn figuren, van een Hugo-achtige, epische simpelheid (geweldige schurken, totale naïevelingen); maar zijn vorm is meestal meer beheerscht dan bij de uitbundige romantici het geval is: daarvoor is hij een modern schrijver. Heeft Kessel, al is hij vreemdeling (Rus van geboorte), een nieuw element gebracht in de hedendaagsche Fransche letteren, zooals de buitenlanders Bove of Green? Ik meen van niet. Is hij evenwel een groote figuur ìn de Fransche traditie? Ongetwijfeld. Kessel behoort tot de weinigen die, overloopend van krachtige vizie, hun merkwaardige spontaniteit we-

[p. 95]

ten uit te buiten, en een vruchtbaarheid aan den dag leggen welke, met haar kracht, wijst op een eerlijk inwendig leven. Deernis met de slachtoffers van het nieuwe régime in Rusland is het leitmotiv van al rijn romans en novellen: hij wijdde er een forsch werk aan, Nuits de Princes, en, in dezen nieuwen bundel, een tiental verhalen die in Kessel een andere echt Fransche traditie verraden: hij weet te vertellen. Zijn verhalen behooren tot de romantische kunst der realisten, van een Maupassant, een Mirbeau, een Barbusse, een Frapié zelfs.

Voor vele andere prozakunstenaars is het van weinig belang, vast te stellen, welke staatkundige overtuiging zij zijn toegedaan; dat hangt met hun graad van objectiviteit samen. Maar - objectief en romantisch!!! hoe wil dat samengaan? Subjectief - niet lyrisch echter - is steeds al wat Kessel schrijft, hetzij hij eigen oorlogsherinneringen ophaalt in zijn meesterwerk L'Equipage of zijn misselijke testimonia verzamelt onder den titel van Dames de Californie; hetzij hij zich overgeeft aan zijn geliefkoosden reportersarbeid, zooals in zijn reisbeschrijving En Syrie of zijn tendentieuze enquête i.z. het Zionisme, Terre d'Amour - steeds subjectief, kan hij zich niet ten volle aan een onderwerp geven wanneer zijn haat en mededoogen niet wortelen in de politieke overtuigingen die er aan ten grondslag liggen.

Deze felle vijand van het Bolsjewisme ziet en schildert alles in de scherpste kleuren. Hij is, op letterkundig gebied, het ‘gesloten vat, inwendig kokend en gistend, zich openbarend in explodeerende hartstochtelijkheden’, dat Mauriac in sommige erotici ziet. Zou trouwens, voor den psycho-analyst, het natuurverschijnsel van Kessel's geweldigen scheppingsdrang, veel verschillen van het andere, procreatieve natuurverschijnsel?

La Rage au Ventre leest ge in één adem uit. Kessel pakt u beet in zijn ruwe knuist en laat u niet meer los. Hij duwt u neer, met uw beangstigd gelaat op de schrille teekeningen die hij u achtereenvolgens voorlegt. Hij toont u de conterfeitsels van zijn Russische mannen, jonge, idealistische vrouwen en meisjes, van moordenaars en afzetters, spionnen, uitzuigers, kinderen, krankzinnige hongerlijders, uitgeweken slachtoffers en schurken, bijgeloovige Tjekisten, beeldschoone danseressen, zwijgende gitaarspelers, razende samenzweerders, geïllumineerden, gehallucineerden, al die schizoïden welke los van allerealiteitsbegrip, de werkelijkheid willen en moeten beïnvloeden met hun humanitairen, in bloed gedrenkten, droom; die ‘reine harten’, zooals hij allen noemt die hun bestiale redeloosheid volgen met de gehoorzaamheid der mystiek, de reuzen met hun athletenschouders en hun kinderziel - o antithese, dierbaar aan

[p. 96]

Hugo's naneven! -; en wanneer zijn ijzeren greep u loslaat en zijn staalblauwe blik u vragend aankijkt, bekent ge met een huivering dat, links of rechts, ge weet niet meer waar ge staat, naast hem, - al die ongelukkigen slechts ongelukkigen zijn. In deze concluzie ontmoet Kessel een Romain Rolland of een Georges Duhamel; doch hoe zwak lijken, naast dezen zuiveren bruut, die geduldige, beschaafde, verburgerlijkte, menschlievende ideologen te steunen op hun Geloof, Hoop en Vertrouwen!...

Een heel enkele keer laat Kessel zich verleiden tot sentimentaliteit, tenminste, zoo lijkt het ons, Westerlingen toe; en eerlijkheidshalve moeten wij er aan blijven denken dat deze schrijver daartoe evenveel recht heeft als zijn personages. Laat ons dus liever zeggen: een heel enkele maal ontstaat er een scheurtje in zijn technische zelfbeheersching. Zoo b.v. in La Loi des Montagnes, novelle met een ‘eind-effect’ dat u ietwat mishaagt. Hoeveel beter, onverwachtser, deed de Zwitser Claude Anet dit in zijn Ariane, Jeune Fille Russe! (Deskundigen op politiek terrein zullen mij kwalijk nemen, Anet, waar hij het over Rusland heeft, in één adem te noemen met den autochthoon Kessel; maar ik bezie de zaak nu enkel uit kunstoogpunt).

Wellicht kent ge reeds enkele dezer verhalen, waarvan het eerste het boek zijn titel geeft en dat wel het felst en het ‘zuiverst’ van haat is; en waarvan No. V, Borée, een meesterwerkje is van teederheid en mededoogen; wellicht reeds kent ge er enkele van, want La Rage au Ventre verscheen, met Confrontation, als luxe-uitgaafje bij de Editions Eos, in 1927 (wij hebben er toen in Het Fransche Boek, Jrg. VII, p. 31, reeds onze groote bewondering over uitgesproken) en La Coupe Fêlée, dat bij herlezing wint, mochten wij eveneens in luxe-uitgaaf leeren kennen, toen dit zwoele, tragische verhaal, met ‘Un drôle de Noël’ (dat niet in den hier besproken bundel voorkomt) verscheen bij Lemarget, 1929, als 3e deel van de fraaie serie ‘Les Deux Masques’.

Martin J. Premsela