Critisch Bulletin. Jaargang 1

Een der laatste werken van Just Havelaar

Het werk van Frans Masereel
Servire, Den Haag

Havelaar was in een belangrijk deel van zijn oeuvre een bemiddelend schrijver. Is dat mogelijk? Een schrijver is een geïnspireerde; kan men beide zijn? Persoon en werk van Havelaar bewijzen, dat dit mogelijk is. Zijn werk bewijst mede, dat het niet bij voortduring mogelijk is. Pleegt ooit een schrijver aan zijn gehoor te denken, schrijft ooit een criticus ter wille van anderen? Ik ben geneigd het te ontkennen, maar er zijn niettemin schrijvers, die gedreven worden door de dubbele kracht van bewondering voor anderer kunst en geestdriftige drang om van die bewondering te getuigen en haar op anderen over te dragen. Ook de drang tot getuigen kan een inspiratiebron zijn. Die geestdrift wordt dan een artistieke scheppingsdrang - het is de hachelijkste en ondankbaarste vorm van schrijverschap: hachelijk omdat maar al te licht andere elementen dan de loutere scheppingsdrang zich in de artistieke scheppingsdaad mengen en haar zuiverheid en in zichzelf-afgerond zijn benadeelen, beperken of verdringen; ondankbaar omdat zulk een auteurschap een secondair kunstenaarschap blijft, dat zijn vlam ontsteekt aan anderer inspiratie. Maar soms herschept de bemiddelende schrijver met zulk een vuur wat anderen schreven of schilderden, dat hij gelijk staat met de uitvoerende kunstenaar, de violist, die het werk der groote componisten herschept. Zulke hoogtepunten zijn er in het omvangrijk oeuvre van Havelaar ongetwijfeld aan te wijzen. Het is geenszins het oogenblik om de polemiek over de aanvallen op Havelaar aan dit versche graf te her-

[p. 86]

vatten, gelijk in Den Gulden Winckel is geschied. Het is het oogenblik om het onderzoek naar de waarde van zijn werk, zoowel het kunst-interpreteerende als het sociaal-religieuse, dat zoo breede invloed uitoefende en waarvan blijkbaar voor velen een kracht uitstroomde, te hernieuwen. Het simplistisch vonnis, dat bij geestelijke waarden vervaagde, is ongetwijfeld onvolledig. Een ernstig onderzoek van Havelaars volledig werk zal aan het licht moeten brengen, welke waarden daarin verborgen en veronachtzaamd lagen en in welke mate het erkenning en afwijzing verdient.

In dit kort na zijn dood verschenen werk, zijn inleiding op de houtsneden van Masereel, herkent men wederom een persoonlijkheid, waarvan onbestrijdbaar de eerste kenmerken waren een groote menschenliefde en daarmee samengaand, daaruit voorkomend een sterk sociaal roepingsbesef.

Anthonie Donker