Critisch Bulletin. Jaargang 1

Philippe Soupault

Philippe Soupault schrijft uit de warmte van een tanende levensdrift als uit een van den oorsprong af vergiftigde bron. Het leven dronk hij als aangelengde alcohol. Deze zoon van gezeten burgers kreeg den onverzoenlijken weerzin van de gezetenheid mee. In 1897 onder den rook van Parijs geboren, ervaart hij de bijkans physieke gehechtheid aan die stad als een dwangdenkbeeld en bewustzijnsvernauwing.

Deze opstandigheid tegen alles, wat overgeleverde moraal is in het sociale en het letterkundige, determineerden een creatieven drang, die zijn voornaamste voedsel vindt in de antinomie tusschen de middelpuntvliedende kracht van zijn ontvankelijkheid en een uiterst gespannen introspectie. Deze bundel van tendenties op zijn beurt bestemde hem voor, in de ontwrichting van na den oorlog leiding te geven. Zijn roman le bon apôtre is velen ten voorbeeld geweest. Deze leiding betrof eer de wijze van de dingen te zien en weer te geven dan wat aan een dieper grijpend gemis voldoening had kunnen schenken.

Op dit punt onthult zich een nieuwe tegenstrijdigheid. Dit te-kort, dat in zijn haast te leven die middelpuntvliedende kracht tot aldoor koortsachtiger werveling moest aanjagen, stelde hem voor de nooden van andere jongeren open. Een apostel, goed of kwaad, wilde noch kon hij zijn. Maar die revolte tegen de zelfgenoegzaamheid

[p. 76]

van elke zelfbeperking, hetzij van plaats, naar den tijd of in den geest, trok hen aan. In 1918 schreef hij met André Breton les champs magnétiques, waaruit het surrealisme voortgekomen is. Aan deze richting, die, alvorens tot wasdom gekomen te zijn of te kunnen komen, aan een overmaat van ideologie bezweek, hechtte Soupault zich evenmin. In de eigen eenzaamheid ziet hij de menschen als atomen in aantrekking en afstooting. Uit dit barre eenzaamheidsgevoel schreef hij zijn boeken als een bij voorbaat veroordeeld middel tot ontvluchting uit die benauwenis. Schrijvers komen erin voor, in alle opzichten dilettant en die als zoodanig niet met den auteur vereenzelvigd mogen worden. Want zijn geest is op zelfkritiek gericht en neemt in dezelfde mate den beoordeelaar de taak uit handen. Hij zet zich zelf na en reizende tracht hij zich zelf te ontvluchten. Hij is al weg, wanneer men hem probeert vast te houden en de achtervolger, dat is hij zelf, loert op hem telken keer, dat hij dreigt te falen.

Men vindt den laatsten zin in en joue. Hoe zeer kenschetst hij Soupault. Le coeur d'or, een andere van zijn romans, beschrijft een overeenkomstig wijken van wie de schaduw boven den buit verkiest. Die jonge-mannen van zijn boeken staan nooit ontgoocheld noch uit het veld geslagen, want ze kunnen (willen?) zich aan niets hechten. David uit à la dérive (de titel kan voor heel zijn al omvangrijke oeuvre gelden) ‘ignorait involontairement les liens, les attaches et les clairières. Très jeune, il comprit cette impossibilité impérieuse comme une vocation. Il y a une ardeur pour abandonner.’

Een nieuwe tegenstrijdigheid. Met geen enkelen band meende deze David rekening te kunnen houden en deze gebiedende onmogelijkheid verscheen hem al vroeg als een roeping. Een onmogelijkheid is imperieus in zoo ver ze een noodzaak is, en een roeping, in zoo ver er eenige wezenlijke waarde uit geboren wordt. De ardeur in het prijs geven heeft Gide ervaren en beschreven. Maar dit loslaten voerde hem tot een nieuwe aanhankelijkheid. Die aardsche drift werd tot een gloed van andere orde en hoogere spanning overgeschakeld. Dit onderscheidt een voor het overige aan Gide's angst voor het zich nestelen verwant boek als à la dérive van Gide's oeuvre. In rijkdom, diepte en ampleur schiet Soupault tekort.

David gelijk Gide ‘était né pour partir’. Als gene zag hij het doel van elke daad altijd als een tegenstander of weerstand. ‘Il ne pouvait aimer ou plutôt il brûlait ce qu'il avait adoré. Mais il le brûlait sans désir de sacrifice avec une rageuse indifférence. Il savait même qu'aimer l'obligerait bientôt à brûler.’ Ziedaar de dorre gloed dezer drift. Soupault schrijft ze cursief in korte, snijdende zinnen uit. Men leest zijn boeken als een makkelijken roman. De Franschen verstaan

[p. 77]

die kunst, want hij is de eenige niet. Van welk een klassieke conciesheid is Gide's pure, heldere, gespannen stijl.

Daar de liefde niet tot haat kan kantelen reikt de aanloop niet tot liefde. Met die ‘woedende onverschilligheid’ neemt de schrijver op zich zelf wraak. Is die indifférence in waarheid onverschillig? Stort hij niet in dezen vorm, nu stellig involontairement, een overvloed aan krachten, welke hij niet langs anderen weg weet af te wikkelen? Het hart en de bezinning leveren elkaar slag. De laatste leert, dat men zich zelf niet ontvlucht, maar het gevoel van de gebondenheid wordt tot obsessie. Dan rijst de behoefte ‘faire n'importe quoi pour me prouver que je ne suis pas enchaîné.’ Hij is boordevol onrust en deze onrust vervalschte van meet af zijn betrekking tot de buitenwereld. De bloemlezing van het nieuwe Fransche proza, in 1926 bij Simon Kra te Parijs verschenen en in de samenstelling waarvan Philippe Soupault de hand moet hebben gehad, zegt van hem: ‘les êtres et les choses ne sont pour lui que des instants que sa pensée chatoyante éclaire et laisse dans l'ombre avec une impitoyable rapidité.’ Hij ziet de ronde van de gebeurtenissen ver en als de spil een karakter. Deze karakters zijn in den grond altijd hetzelfde: te klein voor zich zelf. In zoo ver de verlangens van Soupault tot de kern van zijn wezen behooren komt hij aan de door hem gestelde mogelijkheden niet toe. De hem gegeven kans werd nog niet vervuld. Het scheppende vermogen brandde de zekering door in plaats van tot die menschelijke kracht open te stralen, waarvoor hij naar de jaren, zoo niet in den geest den leeftijd heeft. Zijn verlangens, uit herinnering en verwachting ontstaan, maken hem schaamachtig. Julien uit en joue ‘craignait les souvenirs comme une maladie’. ‘Memoire’, leest men elders: ‘mon ennemie quotidienne, ma terreur.’ Die ingebrande afkeer van herinneringen deed hem zich wenden tot de volwassenen, die als kinderen leven. ‘Nègres, c'est à vous que je pense, lorsqu'il s'agit pour moi d'étreindre des souvenirs et de les jeter au vent comme des drapeaux.’ Met dien ballast kan hij niet verder leven en aan de primitiefheid vol sap, aan de alle mogelijkheden openlatende menschelijkheid van den neger, hun sluwe bonhommie en onbekommerde wreedheid, zijn de laatste romans gewijd: le nègre evenals le grand homme.

Met den neger voelt hij zich verwant, omdat zijn aard geheel anders gericht is. Aan hun robuuste levenskracht wil hij zijn levensangst genezen, angst voor zekerheden, die te ontvluchten zijn. Want boven die zekerheden verkiest hij de pijn en hij schrijft uit vrees, niet genoeg te lijden en in de hoop, dat de pen wellicht de zeere plek zelf priemt. Deze woorden schreef hij in le coeur d'or zonder dat ze ten volle op hem zelf behoeven toegepast te worden. De persoon-

[p. 78]

lijkheid van dezen vluchteling voor het leven belet hem, zich in proza rechtstreeks uit te spreken.

Als aanloop tot een werk in grooten stijl, hoe gering ook van omvang, zijn de van Soupault tot nu toe verschenen boeken van beteekenis. De kunstdrift zelf echter, hoe kunsteloos en ongekunsteld ook, waaruit ze geschreven werden, wekt twijfel aan de vervulling van dit verlangen.

Van Philippe Soupault verschenen achtereenvolgens:

Poëzie: Aquarium, rose des vents, les champs magnétiques, l'invitation au suicide, Westwego, Wang-wang en Chansons.

Romans: le bon apôtre, à la dérive, les frères Durandeau, le voyage d'Horace Pirouelle, le nègre, le grand homme.

H. van Loon