Critisch Bulletin. Jaargang 1

Kritici in het koffijhuis

In het stamcafé: Wij zijn gezworen kameraden, het gezellig en toch gedistingeerd établissement, waar de bloem der Nederlandsche critici, versterkt door een aantal aankomende en overjaarde dichters, sinds jaar en dag bij bitter en aangename kout bijeenkomt, heerscht een gedrukte stemming. Het anders zoo geanimeerd gesprek wil, hoewel het toeval juist op een zoo nieuw en dankbaar onderwerp als Robbers gekomen is, niet geheel vlotten en het komt de heeren voor, alsof de lauweren, waarop het anders zoo aangenaam rusten is, minder gemakkelijk zitten dan gewoonlijk. Sommige der heeren ruilen fluisterend hun laatste schotschriften en knikken elkaar goedkeurend toe. Anderen bekijken kiekjes, domineeren of doen een spelletje interview. Enkelen luisteren zoo weinig naar elkaar, dat ze het ongemerkt roerend eens zijn. ‘Querido moet branden’, vindt de heer A, die zeer belezen is in de buitenlandsche litteratuur.

‘Precies, dat zeg ik immers, Coster is een weekdier,’ antwoordt de heer B. De heer C, de vermaarde criticus met zijn onafscheidelijk, in rouwband gebonden bundeltje gedichten van 1907 als een koortsthermometer vast onder de armen geklemd, voegt zich bij hen. Hij heeft genoeg van het debat aan de linkervleugel van de tafel over de vraag of Maurois een diep psychologisch genie of een gediplomeerd burgerman is, klopt A en B joviaal op de schouder en gluurt schuin wantrouwend, terwijl hij zich in zijn volle zwaarlijvigheid neerzet, zoodat de lauweren kraken en dreigen te bezwijken, naar de zwijgende onbekende naast zich.

‘Wie is dat?’ vraagt hij halfluid, terwijl de critische kronkel van zijn hersens plotseling in een diepe plooi op zijn voorhoofd zichtbaar wordt. A buigt zich met een smadelijk glimlachje naar hem over en fluistert met een vies gezicht: ‘De heer Publiek.’ C. schuift ontzet een eind weg, zoodat een lauwer van zijn stoel op de grond glijdt, en

[p. 79]

ziet de onbekende nieuwsgierig als een vreemde maar uitgesproken lagere diersoort aan. Dan waarschuwt hij ijlings D, de gevreesde anonymi-scalpeerder en gepatenteerde potverteerder, die al snuivend en blazend op zijn stoel begint te schuiven, terwijl zijn oogen verwilderd smeeken; hou me vast, anders moet ik hem te lijf. De aandacht wordt van het embryonale incident gelukkig afgeleid door de stentorstem van de bereisde messroomboy van de Nederlandsche litteratuur: ‘Wij hebben hier in Holland godbetert niet eens...’ Onder heftig applaus, juist- en jageroep zet hij zijn rede voort. De onbekende bladert met zenuwachtige haast in Kramers' woordentolk, maar hij slaagt er niet in het bij te houden; het eenige woord, dat hij begrijpt is het zeer vaak terugkeerende ‘godbetert’. Als de stilte weer is ingevallen, buigt de heer C zich geheimzinnig naar B toe en fluistert hem in het oor (maar juist luid genoeg om door de heer Publiek te worden verstaan): ‘Zie je, Coster is typisch een fluim.’ Het gesprek wordt nu levendiger. Enkelen der jongsten raken boven hun bitter en zingen op verschillende wijze dooreen: Barbertje moet hangen en: Querido moet branden. Een vroegoud essayist neuriet kindsch: ‘Dirk wil een rolletje spelen, hi ha ho.’ Een adept van de voorzitter van de Nederlandsche anti-litteratenbond, eerstdaags versterkt met een onderafdeeling anti-trekhondenkritici, een jongmensch met het uiterlijk van een afgezwaaid theoloog, beweert met overslaande tong: ‘Het Critisch Bulletin geeft saaie critiek, dat schrijf ik morgen op alle schuttingen!’ Een ander jongmaatje is opgewonden geworden: ‘Als het aan mij lag...’ begint hij heroïsch. Maar daar hij geen goed slot aan zijn zin kan vinden en deze aanhef hem te allen tijde gepast lijkt, gaat hij door met zware beschuldigingen te uiten tegen het C.B.: ‘Er schrijven dezelfde critici in als ergens anders en nota bene over dezelfde boeken!’ Allen zien elkaar met woest rollende oogen aan. ‘Ongehoord!’ De heer Publiek vraagt zich met zijn beperkt verstand af, of het misschien komt doordat de broedmachines nog niet snel genoeg werken, waardoor de critici van jaargang 1930, die nu nog andere onsamenhangende geluiden dan kritieken uitstooten, tot sneller wasdom zullen worden gebracht om vast te schrijven over de meesterwerken van 1960. Hij komt niet goed mee, de geestelijke activiteit in dit milieu, waar allengs een wolk is gaan hangen, waardoor men niets of niemand meer onderscheiden kan, gaat hem te snel en te diep. Hij meent te hooren, naar het getier te oordeelen althans, dat het nu over Havelaar gaat. En in een helder, koppig oogenblik vraagt hij: ‘Wat hebt U eigenlijk van Havelaar gelezen?’ Allen zien elkaar door de mist onthutst aan. De vermaarde criticus A herstelt zich het eerst. ‘Alle titels’, verklaart hij, namens allen.

[p. 80]

Op dit oogenblik komt de redacteur van het Critisch Bulletin binnen met een ontzaglijke bezem. Allen kiezen, onder het uiten van de vreeselijkste bedreigingen hals over kop het hazenpad. Thuisgekomen werpen zij zich ademloos op hun schrijfmachines en beginnen een meedoogenlooze wraakoefening.

Anthonie Donker