Critisch Bulletin. Jaargang 1

Wilhelm Küchelbecher: een dichter en rebel

Een nieuwe naam voegt zich bij de vele namen, die den Sovjet-Russische literatuur ons reeds schonk: Tynjanow. ‘Küchelbecher, Dichterund Rebell’ (Duitsche vertaling van Maria Einstein bij Gustav Kiepenheuer in Berlijn) heet zijn eerste roman. De auteur vertelt ons hier het leven van een der deelnemers aan de Decabristenopstand van 1825 - de levensroman van een dichter, die ook als revolutionair steeds een dichter bleef. Men herinnert zich - vooral uit het werk van Merezkowski - hetgeen op 14 December 1825 gebeurde, hoe voor het eerst een gedeelte van het Russische Volk zich verzette tegen de onderdrukking der Csarenregeering en weet ook dat deze eerste poging mislukte, mislukken móest, door de ontoereikende revolutionaire energie, de politieke onwetendheid en het gebrek aan tegenwoordigheid van geest der leiders, die hoofdzakelijk uit de kringen der adel en literatuur stamden. Onder deze literatoren, deze dichters, die eerlijk poogden tevens revolutionairen te zijn, is Wilhelm Küchelbecher een der meest sympathieke verschijningen. Hij was de zoon van een Duitsch edelman, die reeds tientallen jaren in Rusland leefde, bezocht de militaire school in Petersburg en raakt er bevriend met een ander cadet: Delwig. Door dezen raakt hij bevriend met Alexander Puschkin en Kachowski - de eenige proletarieër onder de Decabristen, de eenige ook, die de opstand tot het einde trouw bleef. Küchelbecher was zijn leven lang een literator, die leed onder de druk van zijn eenzaamheid - van liefde die niet tot uiting komen kon - en een talent, dat zich niet kon ontplooien. In de eerste plaats was hij een mensch - een groot fellevend mensch, die Rusland's grootste dichter en tooneelschrijver Puschkin en Gribojedow tot zijn allernaaste vrienden kon rekenen. Hij houdt met alle liefde, die in hem is (en deze man was tot een groote liefde in staat) van de literatuur - van het Russische Volk - van de armen en vernederden, gelooft aan goedheid en recht - aan een alles goed makende Revolutie. Zoodoende moest hij onder een dergelijk regiem een opstandige - een rebel worden. Zoodra hij de militaire school verlaten heeft, laat hij

[p. 60]

in de literatuur van zich spreken, begint hij de literaire salons van Petersburg te bezoeken. Spoedig geeft hij het op zich een vaste positie te verwerven, dan weer wil hij zich als professor in Dorpat vestigen, doch heeft geen geld en wordt ten slotte secretaris van een rijke snob, die hij op een reis naar West-Europa vergezelt. In Duitschland bezocht hij Ludwig Tieck en Goethe en komt hij in contact met leden der Duitsche revolutionaire ‘Tugendbund’, waartoe ook Karl Sand (die den dichter en politieke agent Kotzebue vermoordde) behoorde. In Parijs houdt hij een paar lezingen over Russische literatuur (Benjamin Constant en Prosper Merimée bevinden zich onder zijn gehoor), die daar hij zich in scherpe bewoordingen over het czarisme en de autocratie uitlaat, de aandacht der politieke politie trekken. Hij moet zijn betrekking opgeven, de Fransche politie zit hem op de hielen, bijna wordt hij op de terugreis naar Rusland gedood. Als Byron vat hij het plan op voor de vrijheid van Griekenland te gaan vechten. Terug in Moscou, stuurt men hem als beambte naar de Kaukasus, waar hij - zoo luidden de bevelen der regeering, op de een of andere manier dient te verdwijnen. Hij hernieuwt er zijn vriendschap met Gribojedow, schrijft er zijn beste gedichten, duelleert, droomt en fantaseert over zijn toekomst en keert ten slotte, zonder dat hem, dank zij de sympathie van generaal Jermolon iets overkomt, naar Moscou terug. De nood dwingt hem allerlei artikels en bijdragen te schrijven (ook in het Rusland van voor 100 jaren werd dergelijk werk slecht betaald) en komt er in contact met de toekomstige deelnemers aan de Decabristenopstand (later zoo genoemd omdat hun opstand in December plaats vond) Rylelew, Vorst Trubetzkoy, Bestuchew en vele anderen. Op den dag der revolte - als Trubetzkoy, de leider der opstand, niet verschijnt en door zijn vrouw Küchelbecher, die hem komt halen, laat mededeelen, dat hij verhinderd is - schiet hij in machtelooze wanhoop, voelend dat al deze menschen te kort schieten en ook zijn eigen krachten niet toereikend waren, driemaal op grootvorst Michael. Driemaal weigert zijn revolver. Wederom bleek Wilhelm Küchelbecher een literator, geen revolutionair. Hij vlucht, steeds zit de politie hem op de hielen. Die arresteert hem ten slotte in Warschau en sleept hem van de eene gevangenis in de andere. Vijf der leiders worden terechtgesteld: Rylelew, Kachowski, Bestuchew, Pestel en Murajef. Küchelbecher wordt met vele anderen naar Siberië verbannen. Onderweg daarheen ontmoet hij voor de laatste maal zijn vriend Puschkin. Op zijn veertigste jaar is hij een oud man - innerlijk gestorven - moe en zijn idealen heeft hij verloren, zijn strijdlust is verdwenen. Slapen, drinken en rooken zijn zijn hoofdbezigheden geworden. Dunja Puschkin, de zuster van den dichter, die jarenlang

[p. 61]

van hem hield en van plan was naar Siberië te komen om zijn lot te deelen, schrijft hem dat haar komen doelloos geworden is, nu ze hem niet meer terugvindt in zijn brief en merkt, hoe hij geworden is. Ten slotte trouwt hij een dikke slordige vrouw, krijgt een paar kinderen, die hem, zoolang hij leeft, vreemd blijven, rookt, slaapt en drinkt verder en sterft in een armzalig dorp in de Siberische steppe, In zijn groote tijd was hij een der leiders der Décabristen - de vriend van Ruslands grootste dichters: Puschkin en Gribojedow. Tynjanow heeft aan dit boek een tweede biografische roman toegevoegd: de roman van Gribojedow, de tooneelschrijver, die in zijn land als een Shakespeare geëerd wordt, die ‘Verstand schafft Leiden’ schreef en onder zulke merkwaardige omstandigheden als gezant van den Czaar in Perzië (waarschijnlijk op aanstoken der Engelschen) vermoord werd. Het is te hopen dat ook van dit boek een vertaling verschijnt. Tynjanow's ‘Küchelbecher’ dient men tot de belangrijkste historische romans der laatste jaren te rekenen, geschreven met een diep-gefundeerde kennis en nog onbekend materieel. Dit boek herinnert in zijn rijkdom van détails en veelheid van figuren aan ‘Jud Süsz’ van Lion Feuchtwanger, hoewel Tynjanow (die zich ook meer aan de werkelijkheid hield) in Küchelbecher een figuur schiep, die nog levendiger is als de schepping van Feuchtwanger: de figuur van een Dichter en Rebel, die zijn leven lang een Dichter blijven moest en nimmermeer een revolutionair kon worden.

Nico Rost