Critisch Bulletin. Jaargang 1

Donner ueberm Meer

Door Heinrich Hauser
S. Fischer Verlag, Berlin

Zelden heb ik een derouteerender boek gelezen dan dit. Het geeft u beurtelings den indruk een bundel schetsen te zijn en een roman. De hoofdstukken volgen op elkaar, meestal zonder het minste rechtstreeksch verband. Als men ten slotte aan het einde is gekomen en besluiten wil dat het boek eerder een roman is dan een bundel schetsen, blijft er toch nog eenige aarzeling over.

Misleidend werkt reeds het feit dat boven elk hoofdstuk een titel staat, dat de eene titel niet aansluit bij den vorigen en dat elk hoofdstuk meestal een afgerond geheel vormt.

De eerste van deze dozijn schetsen behandelt een regendag in het Iersche graafschap Donegal. waar de schrijver op wandel is. Na een tocht door het beregende landschap, komt hij aan de zee, waar hij de Kormoranen op visch ziet jagen. Eindelijk heeft een der vogels den buit te pakken en het verhaal vervolgt in den ik-vorm: ‘Ihre Jagd war meine Jagd. Ich nahm Papier und Bleistift: ich

[p. 62]

fischte nach dem Anfang eines Romans: ich sah den Mann vor mir. Sein gesicht war hager... enz.’

Het stuk eindigt aldus:

‘Ich hatte den Mann gefunden; was er nun tun würde, war sein eigenes Gesetz, für mich eigentlich ganz gleichgültig. Ich ging nach Hause.’

Dan slaat gij de bladzijde om en denkt iets meer te zullen vernemen over den held van dien Ierschen roman. In de plaats daarvan maakt gij kennis met Fonck, een loods van de luchtlijn Duitschland-Scandinavië, dien ge op een van zijn tochten vergezelt.

Bij het derde stuk zijn wij opnieuw in Donegal, waar de schrijver, na gedurende negen nachten te hebben getobd om een vrouwenfiguur te vinden voor zijn roman, er met den Ford op uitrijdt en de lang gezochte eindelijk ontmoet in de persoon van een twaalfjarig kind:

‘Ich hatte die Frau gefunden, die ich suchte, den Teil der Frau, der ewig Kind und Mädchen is... Bald werden die Männer über sie herfallen, sie wird Kinder gebären und sehr schnell aufgerieben und zerstört werden. Ganz jung wird sie sterben.’

Voortgaande op het feit dat de schrijver zelf herhaaldelijk van zijn roman spreekt, hoopt gij hier nu een der personages vast te hebben, maar in het volgende hoofdstuk is er geen sprake meer van het Iersche meisje, doch van een Duitsche jonge vrouw, die een psychoanaliticus gaat raadplegen.

Van hier af begint men eenig houvast te hebben aan den draad die door het boek loopt, ofschoon hij nog in verscheidene hoofdstukken totaal onderduikt: de vlieger Fonck en de Duitsche dame Lala zijn de personages van den roman. Fonck ontmoet Lala als ze terugkeert van een specialist voor vruchtafdrijving. Zij vergezelt Fonck naar zijn kamer, waar de starkramp haar overweldigt. Na weken in een kliniek te hebben gelegen, keert zij terug naar Fonck, die ondertusschen vernomen heeft welke de oorzaak is geweest van haar kwaal. Lala vlucht weg van Fonck, heeft een instorting en sterft. Fonck zelf verdwijnt uit de oogen als hij opstijgt voor een oceaan-vlucht.

Uit het weinige dat hier over de werkwijze van den schrijver is meegedeeld, blijkt toch dat hij een zeer eigenaardige methode heeft gevolgd bij de constructie van zijn roman. Feitelijk heeft men te doen met een driehoekspel: de schrijver zelf, de symbolen die zijn verbeelding heeft opgevischt (de magere man en het zeer jonge meisje) en de personages die de symbolen belichamen (Fonck en Lala). Men kan zich afvragen hoe er wisselwerking kan zijn tusschen deze drie elementen van het boek en het zou mij ontzettend veel

[p. 63]

moeite kosten om het aan te toonen. Ik zei reeds dat dit een zeer derouteerend boek is: schijnbaar, uiterlijk is die wisselwerking moeilijk na te speuren en toch bestaat zij volgens mij; maar ze is eerder van onderbewusten dan van bewusten aard. Toch is ze er; want zij is het die de geheimzinnige, de superreëele atmosfeer schept voor dit merkwaardig boek. Zij is het, die den lezer deelachtig maakt aan de wording, aan den groei, aan de ontwikkeling van het verhaal volgens de lijn van onontkomelijke noodzakelijkheid. De roman wordt hier niet geboden als een afgewerkt gegeven, waaraan de lezer maar moet zien kop en staart te krijgen, doch als een levend ding in volle wording en waarvan de lezer zelf de ontwikkelingsfazen kan volgen.

De groei van een roman is minstens zoo boeiend als de roman zelf. Het dagboek van André Gide, toen hij Les Faux Monnayeurs schreef, heb ik met evenveel spanning gelezen als Les Faux Monnayeurs zelf. De groote subjectiviteit van de overwegingen verhoogt den indruk van echtheid van het gebeuren. Het verschil is bijna zoo groot als tusschen schrijven over het leven en staan te midden van het leven. Niet de feiten zijn zoo belangrijk, maar de reacties die de feiten uitlokken en het commentaar dat ons hart en ons hoofd er bij maken.

Er is nog een ander Fransch schrijver dien ik in verband met dit boek zou willen noemen en dat is Léautaud, die teekent Maurice Boissard. Hij vertelt over alles en nog wat, zonder ooit op te houden te boeien. Niet dat waarover hij schrijft is belangrijk, maar de subjectieve beschouwingen die hij aan de dingen wijdt wel. Men voelt bij hem zoo goed nooit met den schrijver alleen te staan; Boissard-de-mensch is er steeds bij en zonder steeds met hem accoord te gaan, zijn zijn gezelschap en zijn conversatie toch immer opwekkend.

Het zijn kwaliteiten van dien aard, die aan het boek van Hauser, niettegenstaande zijn uiterst lossen bouw, een groote aantrekkelijkheid geven. Men kan ten slotte wenschen dat het verhaal gebondener ware en meer gestoffeerd; men kan ook vinden dat hij dingen vertelt die met zijn roman geen direct verband houden of in een ander verhaal thuis hooren, per slot van rekening erkent men dat in een boek toch alles bruikbaar is wat het leven geeft en wat op het leven en zijn gewaarwordingen berust.

Een andere verdienste is de groote plastische kracht waarmede hij feiten en toestanden, zoo stoffelijke als onstoffelijke, weet uit te beelden. Subjectief en direct vliegen zijn korte zinnen als pijlen in het doel.

Karel Leroux