Critisch Bulletin. Jaargang 1

Een glimlachend cynicus

E. du Perron, Nutteloos Verzet
A.A.M. Stols, Brussel en Maastricht 1929

Als een dag, blinkende van vorst na een kwakkelwinter is E. du Perron met proza en poëzie agressief de litteratuur binnengekomen. Van stonde af aan onderscheidde hij zich door een ongewilde, zij het opzettelijk schijnende toepassing van het anti-poëticon. Die aanvalszucht is meer dan de onvoldragen begeerte, de windmolens van het burgerdom te bestoken. Ze is er nochtans nog niet aan ontgroeid en als zoodanig de keerzijde eener hem kenmerkende, bekorende jeugd. Du Perron staat zijn man en durft dingen te zeggen, die anderer gemakzucht voorbijziet. Hij is een rebel, wiens vermetelheid de veer van zijn persoonlijkheid en schrijverswaarde is. Hij bijt van zich af en als hij ‘het publiek’ beetneemt is dit even nutteloos als barsch. Hij zal wel door die bevliegingen heengroeien en zooals hij zich voorloopig voordoet aanvaarden we hem.

Want hij heeft talent, een natuurtalent, ongelijk, wel sterk, maar voorloopig fijn noch diep. Hij is een persoonlijkheid, wat hem van de verplichting ontheft, ze als uithangbord te voeren. Hij is boordevol zin voor het leven en dit stroomt bij hem zonder ‘helling’, als deze toespeling op den door hem bewonderden Gide geoorloofd is, in de litteratuur over. Hij is schrijver bij de genade van de hevigheid, waarmee hij het leven ondergaat, waarmee zoo min zijn geestelijke en zintuiglijke bedrijvigheid beperkt wordt als het hem bij Marsman's vitalisme inlijft.

Het boekje Nutteloos verzet is voornamelijk een belofte. Van een nog niet gerijpte vrucht heeft het de groene en zekere sappen losmakende wrangheid. Deze vijf verhalen willen erge dingen op een van zelf sprekenden toon beschrijven. Bloederige verhalen zijn meer en met meer talent te boek gesteld. Het is een te gemakkelijk spel, bij een jong auteur naar invloeden te zoeken. Zijn verdienste is, gebruikte zakken met most volgeschonken te hebben zonder zich zelfs aan die uitwasemingen te benevelen. Du Perron stelt er integendeel een eer in, in die verleidingen van moderne contes cruels de zakelijke kroniekschrijver en objectieve rechter van instructie te blijven.

Eer dan immoraliste komt er een amoraliste uit naar voren. Deze amoralist heeft evenmin iets schrikwekkends als de politieman of de reporter, die na de misdaad met onderzoek en verslag belast worden. Ze bedrijven dit eerzame beroep als een ander. Zijn zelf- of

[p. 53]

gewone moordenaars of toevallige aanranders van het gezag kunnen voor die daden evenmin een drijfveer aanvoeren, die hen in eigen of anderer oog belangwekkend zou maken. Zorgvuldig mijdt hij de sensationeele categorie van den lustmoord. Het zijn eigenlijk niets geen buitengewone individuën, eer onder dan boven de maat, zonder manieën of dwangdenkbeelden, overprikkeld noch als een volleerd surrealist gebrand op ontsluiering van wat zich op de grens tusschen bewust- en onbewust beweegt.

Dan doet zich dat geweldige van moord of zoo iets in de cel van hun leven voor. De nauwe vale wanden kunnen het nauwelijks omvatten. Ze voegen zich daarna weer in de geordende samenleving, maar het inwendige litteeken blijft. En ondanks de hen kenmerkende bedachtzaamheid grijpen ze veel later een ongezochte gelegenheid aan om hun hart uit te storten. Dan bemerken ze tot hun verlegenheid, dat die daad in de herinnering verschaalde. Want een jonkman, die van zijn vader zoo'n biecht aanhoort, vraagt een paar dagen uitstel om met een behoorlijke meening voor den dag te komen. Hij is student in de oostersche talen en kon zich nog niet voldoende met moorden bezig houden. De rechtstreeksche ‘belanghebbenden’ of getuigen vinden het evenmin de moeite waard. De twee vrienden, die afspreken ongeveer tegelijk zelfmoord te plegen, achten het zonde, er twee revolvers voor te koopen. In een ander geval van zelfmoord wordt ‘voor alle zekerheid’ de pastoor ontboden. De navolger van Jack de Ripper zet de afgesneden hoofden op den schoorsteen en zijn navolger laat ter wille van het effect het licht op. Tenslotte is er de afgepaste regelmaat in de dagverdeeling van dengene, wien het uur van den dood werd aangezegd.

Wat die menschen bedrijven doet er minder toe. De hoofdzaak is, dat ze het gelijk Gide's Lafcadio als een toevalligheid doen, maar er de subjectieve of objectieve gevolgen van moeten dragen. Er zit een worm in hun hoofd en hun automatisme is aan dat van de zoo geheeten levende schepselen gelijkwaardig. Actief in deze verhalen zijn de verzonnenen, die de anderen, welke van hun lotgevallen een gezelschapsspel maken, tot leven probeeren te wekken. De een draagt dezen trek aan, de ander die verwikkeling en deze ‘charade’ geeft aanleiding tot kluchtige kritiek ‘avant la lettre’.

Deze houding van glimlachend cynisme en anti-romantiek met een harde en bij tijden glanzende schranderheid waarborgen wellicht een verdere ontwikkeling, waarin de eerstgenoemde elementen veredeld kunnen worden en opgelost.

H. van Loon