Critisch Bulletin. Jaargang 1

[p. 49]

[Nummer 4]

De laatste ronde

A. den Doolaard. De laatste Ronde.
A.J.G. Strengholt, Amsterdam

Er wandelen door onze litteratuur boeren, visschers en kinderen, meestal afzonderlijk, soms hand in hand. Een enkele maal nog een verdwaalde strooper. Onze romans zijn bitter weinig gevarieerd, onze romanciers en romancières beschikken over maar enkele motieven. De Nederlandsche romanlitteratuur is een instrument, waarop slechts enkele snaren gespannen zijn, een huid, die maar door een paar poriën ademt, de andere zijn verstopt. Wat psychologie van kinderen en ongelukkig gehuwden, wat familieleven en folklore in romanvorm. Op de duur onverteerbaar, en zeer zeker onvertaalbaar. Hollandsch binnenhuisje, idyllisch of met echtelijke oneenigheid. Af en toe alleen een boek, een schrijver, die onafhankelijk en eigenzinnig uit de lijn gaat, een Couperus, een Van Schendel en waarschijnlijk straks een enkele jongere, het is slechts nog niet zeker wie. Ons geheele sociale en cultureele leven beweegt echter niet door onze litteratuur. Er zijn bij ons geen romans, die in alle lagen en organen van het openbare leven doordringen en er de maatschappelijke en persoonlijke invloeden en werkingen van vaststellen en beeldend samenvatten. Wij missen romanschrijvers als in Duitschland Feuchtwanger, Wassermann en Döblin. Het beroep van de romanfiguur is bij ons quantité négligeable; van deze zijde nadert men de mensch en de samenleving in onze romans niet, vrijwel uitsluitend geschiedt dat bij ons van het huwelijk uit. Er is behoefte aan romans, die zich rechtstreeks inlaten met de werkingen, de uiterlijke functioneering en innerlijke waarde van onze regeering, rechtspraak, pers, politiek, beurs, havenwerken, graanhandel, theaterwereld, studentenmilieus. Van deze zijden, afzonderlijk of in samenhang moeten het menschelijk leven en onze tijd in de romanlitteratuur benaderd worden, wanneer zich de beteekenis en horizon van onze romans eindelijk verruimen wil.

Den Doolaard is een jong romanschrijver, die althans de geestdrift bezit tot het inlijven van nieuwe motieven, het openen van ruimer perspectieven. Hij beproeft een sportroman. In zijn boek doen de Olympische spelen hun intree in onze litteratuur, en dat is op zichzelf reeds een reden de vlag aan de mast te hijschen. Waarom heeft die in cultureel, commercieel en psychologisch opzicht zoo enorm veelzijdige en interessante internationale gebeurtenis niemand bij

[p. 50]

ons tot een boek geïnspireerd? Daaraan is lauwheid, bekrompenheid of onmacht schuld. Geen Balzac had zich zulk een gelegenheid laten ontgaan, maar een jong, vurig en dapper talent evenmin. Het boek van Den Doolaard is althans een zeer plastische beschrijving der hardloopwedstrijden, van Nurmi en Ritola rijk. Zijn verdienste is, dat hij andere motieven waagt, een ander tempo volhoudt dan wij gewend zijn. Meer ruimte, meer snelheid. Het is zeer snel, soms zeer haastig geschreven; in elk geval voor een deel beter dan het havelooze, kleur- en karakterlooze proza, dat in zoovele onzer romans gangbaar was en is. Er staat in de eerste hoofdstukken bijna geen zin, die niet geïnspireerd is. Het fonkelt van scherp geziene en gehoorde waarnemingen. Maar allengs wordt het slordiger, haastiger, vooral in hoofdstuk vijf en zes. De schrijver verliest zijn geduld en zijn zelfbeheersching, hij heeft geen Ausdauer genoeg, hij gunt zich de tijd niet om zijn boek op peil te houden. Buiten adem raffelt hij het haastige leven van Robert Day af.

Van begin af aan is het stellig zeer levendig en in die hoofdstukken waar hij zich inspant zelfs zeer goed geschreven. Levendig is aanstonds het begin: de baas die de bons heeft gehad, de poes die met de verscheurde briefsnippers in de prullemand speelt. Het is geen breede, gewichtige inleiding, het is een onmiddellijke inzet: hij zet af als een boot regelrecht van de wal, als een polstokspringer regelrecht omhoog. Dat is ongewoon bij ons, maar men moet er niet te hoog tegenop zien en vooral niet te hoog van opgeven, iedere storyteller in Engeland kan dat. Wij zijn slechts niet verwend.

Het boek is gebouwd op een absurd gegeven. De zelfmoordenaar, die van de groot-industrieel zes maanden uitstel krijgt om dan zijn zelfmoord te hervatten maar op zijn naam en ten bate van zijn zaak, terwijl hij dat halve jaar volkomen naar eigen wensch besteden mag -: het is een volslagen onmenschelijk en zinneloos detective-story- of sensatiefilmmotiefje. Dat redeloos contract is even goed bedacht als ongerijmd. De dialoog is, het heele werk door, een curieus, maar leeg knetterend vuurwerk. Er is trouwens in het geheel weinig overtuigend menschelijks aan de personen in dit boek, aan Aarhuus, de fabrikant, niet en aan Robert Day, de man met nog zes maanden leven voor de boeg niet. En al evenmin aan de vrouwen, Yu, Lili, Marie Louise, die Robert Day tijdens zijn afscheid van de wereld in zes maanden verbruikt. (Ik noem er slechts enkele, men is spoedig de tel kwijt en ik heb niet meer getracht die bij te houden.) Het zijn beurtelings magazine-flappers en magazine-martelaressen, moderne onschuld met een bijsmaak. Menschelijke momenten zijn vrijwel alleen: Robert met Alexander, het kind, samen en Robert met de zeventienjarige prostituée.

[p. 51]

Het onwaarschijnlijke gegeven is echter slechts meer een voorwendsel tot het schrijven van een verhaal vol sport en avonturen. Zelfs om de psychologie van deze mensch, die zich ten doode opgeschreven weet, bekommert de schrijver zich eigenlijk weinig en daarmede laat hij zich zijn voornaamste taak en beste kans ontsnappen. Boeiend zijn de opnamen, die de schrijver hier in proza filmt van Olympisch stadion, van autoritten, zeiltochten, bergtoeren en skitochten, minder boeiend, waziger en rommeliger zijn opnamen van bals, fuiven en slaapkamers. Die beschrijvingen vormen de eigenlijke inhoud van het boek. Zes maanden intens leven heeft hij willen beschrijven. En hij geeft: zes maanden jongensachtig geschreven, kwajongensachtig geleefd. De schrijver weet en erkent zelf wel, dat deze talrijke haastige overrompelingen noch liefde noch leven in de ware en volle zin van het woord zijn; dat het intense leven niet bestaat in hard in een auto van de eene vrouw naar de andere rijden. In het driftig plukken van éénnachtsbloemen. Robert Day verslijt en verslindt vrouwen en hij is er wanhopig bij. Tenslotte is het te begrijpen, dat deze heethoofdige en heetbloedige jongeman die zes resteerende maanden van zijn leven wild verzwabbert: hij heeft immers een vrouw, waarvan hij hield, verloren, onverhoeds veel geld in handen gekregen en nog zes maanden om voor dat geld ‘leven’ te koopen. Dit alles is zelfs beter te begrijpen dan dat hij tenslotte op zeer onduidelijke manier nog iets als ‘de ware liefde’ vindt. Er is eigenlijk iets ridicuuls in die razende Robert, en niet minder ridicuul is het, dat de schrijver door een slechts met moeite ingehouden bravour verraadt, dat hij eigenlijk wel vindt, dat zijn vriend Robert toch maar kranig zes maanden op hoogspanning heeft geleefd. Fel leven vlak langs de dood, dat bewondert hij in Robert Day. Dat is het ware, intense leven, de whiskey pur. De essentie van het leven eruit halen door snelheid en hevigheid, meent hij. Maar hij verwart essentie met essence, snel opbrandende olie, want dat is die dolle, leege ongedurigheid, deze absurde ren, deze onbesuisde jacht op het leven. Hij noemt Robert Day ‘een hart eeuwig onverzaad van zon’. Van zon, Den Doolaard? Is dan zon een cocktail van auto's, whiskey en vrouwen?

Het zou belangwekkend zijn te weten, hoe andere schrijvers een soortgelijk gegeven zouden bewerken. Hoe zouden Van Schendel of Van Genderen Stort, hoe Marsman, Roland Holst of Johan van Vorden de zes maanden van Robert Day hebben opgevat? De laatste Ronde, is, wat taal en mentaliteit beide aangaat, een onbesuisd boek. Maar waar het niet in een telegrafisch geheimcode ontaardt, moet men het nieuwe en glanzende van dit proza bewonderen. Het boek fonkelt van waarnemingen, het wemelt van boeiende,

[p. 52]

onverhoedsche wendingen. Klop er niet tegen, het klinkt hol, maar kijk ernaar, het blinkt, hier en daar, hel!

Anthonie Donker