Critisch Bulletin. Jaargang 1

Vlaamsch Erts, waarom splitsing?

Letterkundige almanak voor Vlaanderen, 1930
Het Kompas, Mechelen - De Spieghel, Amsterdam

Ik begrijp niet goed de dankbaarheid van de redacteuren dezer publicatie ten opzichte van den uitgever die hun gelegenheid bood dit jaarboek samen te stellen. Enkele zeldzame uitzonderingen niet te na gesproken, hebben de schrijvers toch geen bijzondere redenen om zich dankbaar te toonen tegenover dezen die er hun beroep van hebben gemaakt de literatuur aan den man te brengen. Hedentendage zijn het in de combinatie uitgever-schrijver nog steeds de laatsten die veel geven om weinig te krijgen.

Wat den commercieelen kant betreft, zal de uitgever wel solieder waarborgen hebben genomen, dan de gebeurlijke erkentelijkheid van een redactiecomité. En of het idee om dit jaarboek uit te geven bijzondere dankbaarheid verdient, hoeft nader onderzocht.

Het doel dat de redactie voor oogen heeft gehad, is ‘het letterlievend publiek in den lande op de hoogte te brengen van wat in Vlaanderen op het gebied van de poëzie en van het verhalend en essayistisch proza zooal groeit en bloeit’. Aldus uitgedrukt, is deze bedoeling eenigszins te absoluut geformuleerd; want zooals het voorwoord verder leert, werd hier alleen werk bijeen gebracht van drie litteraire generaties, gaande van het onmiddellijk vooroorlogsch geslacht tot de alleqongsten. Wat op de oudere twijgen nog bloeit werd niet in aanmerking genomen; het was er den samenstellers alleen om te doen een beeld te geven van de jongere Vlaamsche letteren.

De vraag is nu of het doel dat de redactie heeft voor oogen gehad,

[p. 37]

door het middel aan de hand gedaan door den uitgever kan worden bereikt. Geeft een letterkundige almanak wel een ‘trouw en zoo volledig mogelijk’ beeld van den huidigen stand van zaken? Dat valt sterk te betwijfelen. De letterkundige almanak doet zulks vast nog minder dan de bloemlezing. En is de bloemlezing niet reeds te beschouwen als een soort noodzakelijk kwaad? Om zich over de literatuur eenig denkbeeld te vormen moet men de boeken zelf lezen en geen min of meer gelukkig gekozen fragmenten. Maar een bloemlezing heeft op een almanak dit voor, dat zij gewoonlijk nota's en aanteekeningen bevat, ofwel een uitvoerig inleidend woord van den samensteller, die zijn keuze wettigt en toelicht. Denk bv. aan De Nieuwe Geluiden van Dirk Coster. Indien men daaraan iets had, was het vooral te danken aan het 60 blzn. groote essay, dat voorafgaat aan de bloemlezing.

Gansch anders wordt het wanneer men de medewerkers zelf laat kiezen uit hun werk. De kunstenaar heeft over zijn eigen werk geen objectief, geen absoluut objectief oordeel. Hij meet met een overwegend subjectieven maatstaf, omdat hij een essentieel sensitief wezen is. Moest hij niet in de eerste plaats sensitief zijn, dan ware hij al wat men wil maar geen scheppend kunstenaar. Aan de auteurs overlaten zelf te kiezen uit hun werk, is het zekerste middel om niet de beste keus te hebben.

Dat zijn al twee redenen waarom de letterkundige almanakken geen betrouwbaar beeld geven van den stand der literatuur. Ten minste niet van de goede literatuur; en bij de verspreiding van den bucht heeft niemand eenig voordeel.

Het euvel is nu dat het publiek er anders over oordeelt en wanneer menschen van aanzien, als Van de Voorde en medestanders, uitpakken met een boek waarvan zij zelf zeggen dat het een volledig beeld beoogt te geven van de hedendaagsche letterkunde, dan is het publiek daarmee weg. Men vergeet al te licht dat, voor de meeste menschen, wat gedrukt staat, evangelie is. De gewone lezer, voor wien zulke almanakken feitelijk bestemd zijn, beschouwt ze als een catechismus, zoodat ze eigenlijk een gevaar worden voor zijn smaak. Want als de bloemlezing dienaangaande eenige waarborg geeft, zijn die waarborgen bij een almanak, samengesteld volgens de methode van den zelfkeur, veel geringer. Maar er schuilt nog een ander gevaar in, nl. dat zij, door de gemakzucht van het gros der lezers tegemoet te komen, de literatuur, den schrijvers en den uitgevers een ondienst bewijzen. Veel menschen, na den almanak te hebben gelezen, beelden zich in nu alles te weten van de literatuur en geven zich geen verdere moeite om de auteurs grondiger te leeren kennen. Wie almanakken koopt en leest, koopt en leest ge-

[p. 38]

woonlijk geen bundels. De commercieele bijval van uitgaven als onderhavige, is 't bewijs door 't ongerijmde van die stelling.

Er is nog een ander aspect van deze uitgave te bespreken: de volledige negeering van de Hollandsche jongeren. Dat was verkeerd. De redactie verklaart in haar voorwoord dat de Hollandsche almanakken onvoldoende aandacht hebben geschonken aan de Vlaamsche literatuur. Dat kan men toegeven. Maar is het een reden om in onzen almanak te doen alsof de Hollanders niet bestonden? De Vlaamsche almanak heet voorloopig een aanvulling te zijn van den Hollandschen. Dat zal men den Hollanders niet gemakkelijk doen slikken. Immers, indien de Vlaamsche almanak alleen een aanvulling was van den Hollandschen, dan zou hij zich hebben moeten beperken bij de auteurs die in den Hollandschen werden vergeten. Dat is niet het geval, zoodat de Hollanders in den Vlaamschen almanak een represaillemaatregel zullen zien. Dat is spijtig. Want al zijn de Hollandsche almanakken niet van eenzijdigheid vrij te pleiten, dat is geen reden om op dien weg nog verder te gaan. Vooral niet als men weet hoeveel meer de Vlamingen halen uit de Hollandsche gastvrijheid, dan de Hollanders uit de hunne. Het Nederlandsch taalgebied is al niet groot; laat ons toch om Godswil niet doen alsof het nog te groot was voor onze opvattingen.

Ten slotte een woord over den inhoud van dezen almanak, waarin niemand werd vergeten; want wij vermoeden dat het paar schrijvers die er niet in opgenomen werden, daar zelf voor verantwoordelijk zijn.

Een verheugende vaststelling is de vrijwel traditioneele en betrekkelijk eenvoudige vorm van het proza, waar de poëzie nog de sporen vertoont van allerlei experimenten, Maar ook aan de poëzie is op dat gebied veel verbetering te bespeuren en dichters die vroeger van het eene jaar op het andere niet te erkennen waren, beginnen thans een vastere taal te spreken. De periode van het experiment om het experiment loopt op haar laatste sokken.

Hier uitvoerig handelen over elke bijdrage van de zes en veertig medewerkers, ware teveel gevraagd. Met genoegen herinner ik mij de subjectieve maar zeer subtiele studie van Firmin van Hecke over Karel van de Woestijne. Onder het verhalend proza treffen verder de stukken van Hilarion Thans, Filip de Pillecijn, Jozef Simons, Ernest van der Hallen, hetzij door hun ongekunsteldheid, hun gezonden humor, hun menschelijken klank of hun diepen ernst. Daarnaast zou men veel namen kunnen noemen van menschen met talent, maar wier bijdrage minder trof, meestal wegens haar fragmentair karakter.

[p. 39]

Op 't gebied van het critisch essay wezen aangestipt het artikel van Van de Voorde over de Poëzie en dat van Achille Mussche over Henriette Roland Holst's Verworvenheden. Maar die twee auteurs hebben op den letterkundigen almanak niet gewacht om zich te affirmeeren.

Het is opvallend hoe weinig poëzie deze almanak van jongeren bevat. F. van Hecke gaf niets, Minne, Gysen en Roelants evenmin, Mussche vergenoegde zich met vertalingen en één enkel oorspronkelijk gedicht. Van de Voorde leverde een Ode aan Gezelle, een genre dat niet typeerend is voor zijn talent. Van Raymond Herreman zijn er een paar verzen die reeds in tijdschriften verschenen, waaronder het verrukkelijke Marquita. Alleen de allerjongsten leverden hoofdzakelijk poëzie en onder hen lijkt het me Paul Rogghé te zijn, die den diepsten klank heeft. -

Een eigenaardig stukje, dat men niet onopgemerkt zal voorbijgaan, is dat van Maurice Roelants, die blijkbaar in een vlaag van verbittering na den dood van Van de Woestijne, geschreven heeft over ‘Ketteren of Zwijgen’, omdat wij een literatuur krijgen voor meisjesalbums en almanakken. De tijd der ‘poètes maudits’ is voorbij, zegt hij: wij hebben den laatste ten grave gedragen. En de tijd der geestes- en gemoedsnomaden is nog niet rijp.’

Vooral het slot van zijn stuk is heftig: ‘Er zijn op dit oogenblik in Vlaanderen geen vijf auteurs, die wat menschelijken inhoud betreft, iets te zeggen hebben. Wat zou de literatuur dan anders zijn, dan wat esthetisch matjes vlechten?’

De redactie is verre beneden het peil van haar taak gedaald door aan deze bijdrage hooghartig commantair toe te voegen.

Wie dezen almanak heeft gelezen zonder behept te zijn met verstikkende zelfgenoegzaamheid, kan begrijpen dat een hartstochtelijk aangelegde natuur zich in een gespannen oogenblik afvraagt waar het met ons naar toe gaat. Want, nietwaar, we hebben talenten en we hebben goeden wil, maar door hun menschelijken inhoud groote werken hebben we niet vele. Roelants telde geen vijf zulke auteurs. Alles hangt af van de eischen die men stelt; maar voor de redactie van een almanak moet men blijkbaar zijn eischen niet te hoog stellen.

Karel Leroux